دکترحمیدرضا خانکه| رییس رصدخانه اجتماعی کووید19
 
کودکان در دوران همه گیری کرونا از گروه هایی هستند که نیازهای مراقبتی و سلامتی آنان فراموش می شود. توجه به درمان افراد مبتلا و کنترل پیک های کرونا سبب شده است، نیازهای مراقبتی کودکان نادیده گرفته شود.

بدون شک همه گیری کرونا در سلامت کودکان اثرات مستقیم و غیرمستقیم دارد؛ اثرات مستقیم همه گیری کرونا به محل زندگی و بیماری یا ناخوشی کودکان بستگی دارد. در مطالعات انجام شده نشان داده شده است که در کشور های با در آمد کم افراد زیر ۲۰ سال بیشتر از کشور های با در آمد بالا به کووید ۱۹ مبتلا می گردند. در آمد کم خانوار، خطر شیوع مشکلات سلامتی مزمن و  ابتلا به کرونا را افزایش می دهد که تهدیدی جدی برای سلامتی کودک است.

فشارهای اقتصادی به خانواده، سطح دسترسی مراقبت های بهداشتی و درمانی برای کودکان و همچنین دیگر اعضای خانواده را کاهش می دهد. از طرفی در اولویت قرار داشتن نیازهای معیشتی خانواده منجر به دسترسی کمتر به اینترنت و یا تجهیزات مجازی مورد نیاز می شود.  

 محدودیت دسترسی مجازی با نبودامکان آگاهی از اطلاعات سلامتی- در شرایط قرنطینه سراسری یا محدودیت های روابط  اجتماعی- همراه است.

اثرات غیر مستقیم همه گیری کرونا بر سلامت کودکان با کاهش و یا از دست دادن درآمد خانوار در پاندمی مرتبط است. کاهش در آمد خانوار، میزان دسترسی به خدمات مراقبتی کودکان را کاهش می دهد.  اولویت بر درمان کرونا و تخصیص تمام ظرفیت های نظام سلامت برای کنترل همه گیری؛ خطر تعلیق خدمات مراقبت کودکان را به دنبال دارد.  

افت شدید منابع (بخصوص مالی) مراقبت های بهداشتی و درمانی سبب حذف هزینه های ضروری سلامت محور، مانند تغذیه کودکان می شود. دسترسی به خدمات سلامت محور کودکان مانند باروری، سلامت مادر و نوزاد، سلامت کودک، مراقبت های پیش از زایمان و زایمان توسط فرد دوره دیده کاهش می یابد که احتمال خطر مرگ و میر کودکان را افزایش می دهد.  

افزایش محدودیت های اجتماعی برای کنترل همه گیری در زندگی کودکان تبعاتی دارد. این تغییرات اجتماعی در کودکان به کاهش فعالیت فیزیکی منجر می شود. حضور بیشتر کودکان در خانه و استفاده از اینترنت و بازی های کامپیوتری سبب کاهش فعالیت فیزیکی شده که افزایش اضافه وزن در کودکان را سبب می شود.

تمایل به افزایش مصرف غذاهای فست فودی بیرون بر در خانه باعث کاهش مصرف میوه و سبزیجات در کودکان می شود. تعطیلی مدارس و نبود دسترسی به همسالان بخصوص در شهر های بزرگ، تعطیلی مراکز تفریحی و نبود فعالیت های مربوط به نوجوانان در سلامت روان تاثیر گذار است. ‌

گروه های نوجوان آسیب پذیر با پیشینه مشکلات سلامت روان، بی خانمان، مهاجر، کودکان و نوجوانان مراکز نگهداری، دارای معلولیت، نوجوان ها با سابقه مصرف مواد بیش از بقیه در این دوران مشکلات سلامت روان خواهند داشت.

تعطیلی مدارس و نبود امکان آموزش مجازی از راه دور در شرایط اقتصادی فعلی در کنار مشکلات معیشتی خانواده های دهک های پایین جامعه سبب ترک تحصیل و یا مدرسه بخصوص در دختران شده و امکان ازدواج های زود هنگام با انگیزه های مادی افزایش می یابد.  

همچنین حضور بیشتر کودکان در خانه در زمینه مشکلات اقتصادی خانواده، سطح تنش در خانه افزایش یافته و کودکان بیشتر در معرض خشونت های خانگی از قبیل کودک آزاری، انزوا، غفلت و محرومیت قرار می گیرند. در نبود نظارت های کافی اثر بخش، موارد گزارش خشونت های خانگی کاهش می یابد.

 با افزایش سطح دسترسی نوجوانان به شبکه های مجازی در زمان های تعطیلی مدارس، امکان مواجهه آنان با محتوای ها غیر اخلاقی و خشونت محور در اینترنت  افزایش می یابد.  

در مطالعه ای در ۱۶ کشور، محتوای پیام های شبکه های اجتماعی و فضاهای مجازی از پیش از همه گیری تا مارس سال ۲۰۲۰ بررسی شدند. یافته ها نشان دادند که محتواهای آزارگرانه، رشد قابل توجهی در دوران قرنطینه سراسری داشته اند و احتمال مواجهه کودکان با توجه به افزایش حضور در این فضاها بسیار بیشتر شده است.

مطالعه انجام شده در مورد کودکان کم درآمد در دوران همه گیری در شهر تهران هم نتایج مشابهی داشته است. همه گیری کرونا برای کودکان خانواده های کم در آمد از نظر آموزش، سلامت، ایمنی و اقتصادی پیامدهای منفی داشته است.  

همچنین محدود شدن روابط اجتماعی از قبیل قرنطینه سراسری یا تعطیلی مدارس، برای نوجوانان مشکلات سلامت روان ایجاد کرده که به کاهش انگیزه و یادگیری در آنان منجر شده است.

کاهش درآمد خانوار، میزان دسترسی فرزندان خانواده به آموزش مجازی را  کاهش داده است. علاوه بر این میزان دسترسی به خدمات تشخیصی، درمانی و توانبخشی نسبت به روز های قبل همه گیری برای خانواده های کم درآمد  کمتر شده که خود تهدیدی جدی برای سلامتی کودکان خانواده است.  

در خانواده های کم در آمد کاهش قدرت خرید خانوار با افزایش تورم، به افت تامین نیاز  خوراک و پوشاک کودکان منجر شده است. برآیند این عوامل سطح تنش در خانواده را بالا خواهد برد که تهدید جدی برای سلامت روان کودکان خانوار های کم در آمد است.

اثرات اجتماعی پاندمی کووید ۱۹ همراه با سیاست های کنترلی همه گیری، در سلامت کودکان زیر پوستی و نامحسوس است. لذا بی توجهی به نیازهای سلامتی کودکان در دوران پاندمی اثرات کوتاه مدت و دراز مدت در سلامت آنان خواهد داشت. نقش درآمد در سلامت کودکان خانواده های کم درآمد در این روزها محوری است.

نادیده انگاشتن فشار های اجتماعی و اقتصادی وارده بر کودکان در همه گیری کرونا به خصوص کودکان آسیب پذیر و خانواده های کم درآمد، آسیب های متعددی در سلامت جسم و روان آنان رقم خواهد زد. داشتن  جامعه سالم در آینده در گرو توجه به نیازهای سلامتی کودکان در کشور است که از زمان شیوع و گسترش پاندمی  کرونا نیازمند مراقبت و توجه ویژه ای هستند.

** رییس دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی