کتاب «کاربرد فناوری در آموزش زبان و ادبیات فارسی» به قلم «علی اکبر کمالی‌نهاد» و «حکیمه خوش‌نظر» نوشته شده و شیوه های آموزش نوین را ارایه کرده است. این کتاب ۳۳۲ صفحه‌ای با شمارگان سه هزار نسخه از سوی نشر «نگارکمال» به چاپ رسیده و روانه کتابفروشی‌ها شده است. قیمت هر جلد از این کتاب برای علاقه‌مندان به مطالعه ۳۵ هزار تومان است. مطالب این کتاب در یازده فصل ارایه شده که فصل نخست آن حاوی تعریفی از آموزش، تفاوت آموزش و تدریس، دگرگونی آموزش در دوره معاصر و تاثیر گذشته نظام آموزشی بر سونوشت امروز آن است. در فصل دوم کتاب نویسنده تعریفی از فناوری ارایه داده و روند پیشرفت فناوری را عنوان کرده است و پس از آن به معرفی انواع فناوری شامل فناوری در حوزه‌های ارتباطات، ساخت و ساز، کمکی، پزشکی، اطلاعات، سرگرمی، کسب و کارو آموزش پرداخته است. سخن از فواید فناوری در کسب و کار و زیان‌های احتمالی آن بخش دیگری از این فصل است. نویسنده در فصل سوم تاریخچه‌ای از آموزش مجازی و آموزش الکترونیک در ایران را ارایه کرده و انواع یادگیری الکترونیکی شامل چهره به چهره، خودآموز، غیرهم‌زمان، هم‌زمان و ترکیبی را مطرح کرده است و کوشیده تا نقش زیرساخت و ابزار موثر، فناوری الکترونیکی در آموزش و پرورش، مزایای آموزش مجازی و ضرورت همگامی فناوری در آموزش، فواید کاربرد فناوری در کلاس درس و زیان‌های احتمالی آن را بکاود. در فصل چهارم کتاب فناوری تولید محتوا برای یادگیری الکترونیکی مطرح شده و عناصر موجود در یک سند الکترونیکی شامل متن، تصویر، فیلم و صداشرح داده شده است و فصل پنجم کتاب نیز در خصوص طراحی آموزشی در تولید محتوای الکترونیکی است که در این جستار معیارها و اصول طراحی فواید و عناصر طراحی آموزشی، ویزگی‌های فرایند و الگوها در این راستا و مراحل الگوی ترکیبی طراحی آموزشی مجازی و نکات نگارش اهداف رفتاری آن توضیح داده شده است. در فصل ششم این کتاب فناوری در حوزه زبان و ادبیات فارسی، دامنه کاربرد و قابلیت‌های فناوری در ادبیات شامل تصحیح متن، فرهنگ نویسی، تاریخ ادبیات، علوم بلاغی، عروض و قافیه، دستور زبان، آموزش زبان فارسی، سبک شناسی و معرفی شاعران و نویسندگان و آثار آنان ارایه شده و در ادامه پیرامون حضور نرم افزارها در حوزه زبان و ادبیات فارسی، مقایسه رویکردهای سنتی و نوین یادگیری، روش‌های فعال تدریس در حوزه زبان و ادبیات فارسی، نظام ارزشیابی در نرم افزارهای آموزشی ادبیات، تولید محتوای الکترونیکی آموزشی ، معرفی قسمت‌های مختلف یک درس افزار شرح داده شده است. فصل هفتم کتاب نیز پیرامون معرفی و تحلیل برخی نرم افزارهای موجود در حوزه زبان و ادبیات فارسی است و فهرستی از این نرم افزارها به همراه قابلیت‌ها و اهمیت آنان ارایه شده است. نویستده در فصل هشتم کتاب به معرفی پایگاه‌ها و سایت‌های علمی و ادبی مرتبط با حوزه آموزش زبان و ادبیات فارسی پرداخته و ۱۸ ارجاع موثر را به اشتراک گذاشته است و در فصل نهم نیز در خصوص کتابخانه الکترونیک و مزایای آن تقسیم بندی کتاب‌های الکترونیک از نظر امکانات و شرحی از سایت‌ها و پایگاه‌های مرتبط با کتاب‌های الکترونیک سخن رانده است. فصل دهم کتاب نیز به زبان و ادبیات فارسی در عرصه اینترنت اختصاص دارد که در ذیل ان پیرامون ویژگی‌های آثار ادبی اینترنتی شامل درون مایه و محتوا، فرم و قالب و ساختار زبانی مطالبی ارایه کرده است. نویستده در فصل یازدهم به مهرفی انواع رسانه‌های اجتماعی، شبکه‌های مجازی، وبلاگ، میکرووبلاگ، پادکست و جهان مجازی پرداخته و کوشیده تا کارکردهای آموزشی و اهداف در قالب شبکه‌های اجتماعی را شرح دهد از سوی دیگر در این فصل در خصوص مزایا و معایب آموزش در شبکه اجتماعی به تفضیل موضوعاتی شرح داده شده است. در مقدمه این کتاب امده است: فناوری هم‌پای عمر بشر و یاور تمام لحظه‌های او بوده و انسان زمان‌های قدیم فناوری را به‌صورت‌های گوناگون پاسخگوی نیازهای اولیه خود دیده و در تامین خواسته‌ها از آن بهره گرفته است. تحولات سریع حوزه فناوری نوین در تعلیم و تربیت و نظام آموزشی نیز انقلابی برپا کرده و رسانه‌های آموزشی و ابزارهای مورد استفاده در یادگیری و یاددهی اهمیت زیادی دارند که باید برجسته شده تا کیفیت مهارت‌ورزی و خردگرایی بهبود یابد.
امروز یادآورِ بیست و هفت ساله شدن خوابِ آرامِ مردِ نجیب و قهرمانِ محجوب سینمای ایران، استاد هادی اسلامی، است. مردی که چشمانِ نافذش، سیمای جذّاب و مردانه‌اش، قامت استوارش و صدایِ خاصش، هیچگاه از یاد نخواهد رفت چراکه هنرِ اصیل و هنری مَرد را مرگی نخواهد بود.
کتاب کاروان امید؛ سرگذشت تری فاکس، دوندۀ معلول و سرطانی، نوشتۀ لسکی اسکرای وینر و با ترجمۀ محمدابراهیم محجوب است که از ۱۳۹۳ از سوی انتشارات گمان، میهمان قفسه‌های کتابخانه‌ها شد.
"شرح مجموعه گل" نوشته رحیم قاسمی کتابی در معرفی مشاهیر مدفون در تکیه سیدالعراقین تخت‌فولاد اصفهان است. تخت فولاد سرزمین مقدسی است که از دیر زمان مورد نظر علمای دین و عرفا، حکما و دانشمندان بوده و از نشانه‌های هویت اسلامی و ملی جهان اسلام و تشیع و مردم اصفهان است. جاذبه‌های معنوی تاریخی و هنری این مزارستان یکی از بهترین مکان‌ها جهت جذب زائران مشتاق و گردشگران داخلی و خارجی است. تکیه سیدالعراقین تکیه زیبا و مصفایی است که در ضلع شرقی تکیه خاتون آبادی واقع شده است. این تکیه وسیع به وسیله مرحوم آیت الله سیدالعراقین خاتون آبادی احداث شده و پس از وفات و دفن وی، این تکیه توسط فرزندانش بر مزار او ساخته شد و دو تن از رجال نام‌آور علم و فضیلت اصفهان نیز در داخل بقعه در کنار آن مرحوم مدفون شدند. دورتادور تکیه اتاق‌ها و حجره‌هایی ساخته شده و خاندان‌های معتبر شهر، اموات خود را در آن به خاک می‌سپردند. از جمله اتاق سمت مشرق متعلق به مرحوم حسام الواعظین و اتاق حاج شهاب السلطنه بختیاری در جنوب شرقی تکیه نیز بقعه زیبای مرحوم شیخ میرزا حسن داورپناه خوانساری قرار دارد. در سال ۱۳۷۹ اتاق‌های تکیه توسط شهرداری خراب شد و چند اتاق باقیمانده اکنون به موزه عکس و روزنامه و سنگ نوشته‌های تاریخی و هنری تخت‌فولاد تبدیل شده است. تربت پاک تخت‌فولاد شمار زیادی از مفاخر علمی، معنوی و هنری عالم تشیع را در خود جای داده است. تکیه سیدالعراقین از جهت در برداشتن چندین چهره درخشان و کم‌نظیر موقعیتی ممتاز دارد. در این تکیه فقهایی بزرگ، خطبایی مشهور، شعرایی ماهر و هنرمندانی فرزانه در خاک رفتند که در کمتر جایی از سرزمین تخت‌فولاد این تعداد شخصیت در یک مکان مدفون‌اند. در این کتاب کوشش شده است که در حد توان با جستجوی فراوان در میان کتاب‌های گوناگون و پیشروی مصاحبه با بازماندگان مدفون شدگان در این تکیه، دورنمایی از زندگانی درخشان آن فرزانگان وادی علم و فضیلت ارائه شود. مشاهیر مدفون در این تکیه شامل ۶ گروهند: فقها و مجتهدین که در راس آنان علامه میرمحمدصالح خاتون آبادی قرار دارد، خطبا و وعاظ و ذاکرین فضائل و مناقب اهل بیت (ع) که در راس آنان مرحوم شیخ محمدرضا حسام الواعظین واقع گشته است، شعرای فرزانه و متعهد از جمله میرزا عباس خان دهکردی شیدا و علی عبدالرسولی متخلص به ثابت، مفاخر هنری اعم از خوشنویسان، قلم‌زنان و کاشی‌تراشان که در بین خوشنویسان به چهره‌های چون شیدا و عبدالرسولی و در صنایع دستی نیز سیدمحمد عریض و استاد خلیل گلریز خاتمی اشاره کرد. کتاب "شرح مجموعه گل" در هشت فصل تدوین شده است. در فصول این کتاب درباره فقها و مجتهدین از جمله آیت‌الله سیدمحمد نجف آبادی، آیت الله شیخ محمدعلی مدرس دزفولی و علامه محمد صادق خاتون آبادی، خطباء و وعاظ از جمله شیخ عباسعلی معین الواعظین گورتانی، سید آقاجان نوربخش و سید سلیمان ابطحی، اطبا و پزشکان، هنرمندان، متفرقه و ماده تاریخ ها نگارش شده است. این کتاب سال ۱۳۸۶ توسط کانون پژوهش با همکاری مجموعه تاریخی، فرهنگی، مذهبی تخت‌فولاد اصفهان در ۵۸۰ صفحه و شمارگان یک‌هزار نسخه به چاپ رسید.
«قوانین خلاقیت» عنوان کتابی است که به قلم «تینا سیلنگ» نوشته و از سوی «سعید کریمی» و «ساحل غلامی» و «مهسا معتقد» به فارسی برگردانده شده و در حوزه برانگیختگی ایده‌ها و استعدادها است. این کتاب ۱۷۴ صفحه‌ای با شمارگان یک‌هزار نسخه از سوی انتشارات «جهاد دانشگاهی» استان مرکزی به چاپ رسیده و در کتابفروشی‌ها موجود است. قیمت هر جلد از این تازه نشر شرای علاقه‌مندان به مطالعه ۳۵ هزار تومان تعیین شده است. مطالب این کتاب در قالب چهار بخش با عناوین خلاقیت، نوآوری، تخیل و کارآفرینی ارایه شده و محتوای آن به گونه‌ای جذاب و مشارکتی است که اثربخشی مطالب را دوچندان می‌کند. در بخش اول آگاهی به تخیل به عنوان کلید ساختمان ذهن مطرح شده و اهمیت دادن به تصور به عنوان نمایه جهان هستی برای خلق صحنه‌ای مطلوب یک اولویت عنوان شده است. نویسنده در بخش دوم کتاب کوشیده تا اهمیت برانگیختگی تخیل برای ظهور خلاقیت را شرح دهد و پس از آن از مطالعه کننده دعوت کرده که این موضوعات را امتحان کرده و به‌صورت عملی تجربه کند. بخش سوم این کتاب بر لزوم تمرکز برای باروری استعداد تاکید دارد و نویسنده معتقد است که فضای ذهنی افراد خلاق پاک سازی شده و عاری از مطالب به دردنخور است چرا که آنان این موضوعات هجو را به زباله‌دان خود سپرده‌اند و با تغییر در چارچوب و دیدگاه مغزشان را در راستای هدف‌های نو آموزش داده‌اند. در بخش چهارم کتاب نیز پشتکار به عنوان خمیرمایه کارآفرینی معرفی شده و از کنشگر این عرصه خواسته شده که همواره در رسیدن به هدفش مثبت بماند و تمرکز کند و از الهام بخشی غافل نشود. در پیش‌گفتار این کتاب به نقل از مترجمان کتاب آمده است: کارآفرینی محصول چرخه ابتکار و اعتماد به‌نفس است و بدون نقشه راه نمی‌توان در این مسیر پر پیچ و خم موفقیت کامل داشت بنابراین باید تخیل را پروراند و خلاقیت را به منصه ظهور گذاشت تا بتوان با پشتگار، مهارت ، نگرش درست و اقدامات مورد نیاز به کارآفرینی رسید. «نینا سیلیگ» مدیر اجرایی مرکز کارآفرینی دانشگاه استنفورد است که اثر او در قالب این کتاب ترجمه شده در بسیاری از کشورها به عنوان یکی از منابع آموزشی مد نظر است.
محمد سریر آهنگساز، موسیقیدان و از چهره‌های برجسته اجرایی در حوزه موسیقی معاصر ایران به شمار می‌رود که عضویت در هیات علمی دانشگاه، هیات رییسهٔ آکادمی داوری خانهٔ سینما و کمیسیون ملی یونسکو تنها بخشی از مسوولیت‌های او محسوب می‌شوند.
داریوش آشوری از جمله نویسندگان و مترجمان سرشناس عصر حاضر است که بیشتر در میان اهالی ادبیات به عنوان مترجم آثار «فردریش نیچه» شناخته می‌شود در حالیکه خدمات مهم و ماندگاری چون تاسیس «کانون نویسندگان ایران» ماحصل تلاش‌های آشوری در حوزه فرهنگ و ادبیات به شمار می‌آید.
ادیب الممالک فراهانی نویسنده، ادیب، فعال سیاسی و روزنامه‌نگاری آزادیخواه محسوب می‌شود که شعر را بیشتر وسیله‌ای برای بیدار کردن مصیبت‌زدگان خواب گرفته و زمامداران زیاده‌طلب و غالباً فاسد قرار داد و خود و توانمندی‌های فکری و هنری‌اش را وقف مبارزه با دریدن پرده‌های جهل و بی‌خبری مردم کرد. شاعران ایرانی در سده دوازدهم قمری بنیادگذاران مکتبی در ادبیات فارسی بودند که مکتب «دوره بازگشت ادبی» نام گرفت که ویژگی بارز آن پیروی از سنت های شعری استادان قدیم بود و ادیب الممالک فراهانی را باید یکی از آخرین شاگردان این دبستان شمرد؛ شاعری که اصولاً پای در مرکز ادب سنتی فارسی و معارف اسلامی داشت و تا پایان عمر محور اصلی فعالیت هایش، سنت های دیرین شعر و ادب این زبان باقی ماند اما این مانع نوگرایی و تنوع جویی اش، چه در زمینه های ادبی و چه در عرصه های اجتماعی و سیاسی نبود و آنچه نسل او از گذشته به میراث گرفته بودند، نیک آموخت و ذهن جستجوگرش در پی حوزه‌های جدیدی از فعالیت های فکری نیز بود، منتهی شاید دورانی که در آن می زیست، اجازه نوجویی بیشتری به او نمی داد. تولد و خانواده میرزا محمدصادق ادیب الممالک پسر حسین بن صادق بن معصوم بن میرزاعیسی قائم مقام فراهانی و ملقب به امیرالشعرا و سپس ادیب الممالک بود. وی ۱۴ محرم ۱۲۷۷قمری در روستای گازران از بلوک شرا از توابع سلطان آباد(اراک کنونی) در خانواده ای ادب پرور چشم به جهان گشود. او در قطعه ای نام خود، نام پدر و جد و نیز نام شهر، زادبوم و تاریخ تولد خویش را این گونه گزارش می کند(۱). ادیب الممالک سومین پسر خانواده خود بود. نیای بزرگش میرزاعیسی بن حسن بن عیسی معروف به میرزابزرگ، قائم مقام میرزاشفیع شیرازی، وزیر فتحعلی شاه قاجار بود که نیاکانش پشت‌اندرپشت در دولت های زندیه، افشاریه و صفویه و فراتر از آن منصب وزارت و صدارت داشتند(۲). میرزاعیسی افزون بر مقام و مسوولیت های سیاسی، مردی خردمند و عالم بود. وی چهار پسر داشت که دومین آنها میرزامعصوم، جد اعلای ادیب الممالک و سومین آنها میرزاابوالقاسم، جد مادری او بودند(۳). میرزاصادق در حدود ۱۵ سالگی پدرش حاجی میرزاحسین را از دست داد. ناصرالدوله عبدالمجیدمیرزا از عموزاده‌های ناصرالدین شاه حاکم اراک، باعث پریشانی و بینوایی آنان شد. به گونه ای که میرزاصادق جوان و برادر بزرگش میرزامهدی، پای پیاده به قم و سپس به تهران رفتند. در آنجا میرزاعلی نامی که پسر ابوالقاسم قائم مقام و مستوفی خراسان بود، از سرِ اکراه آنان را سرپناهی داد و از محل درآمد اوقافی که تولیتش را بر عهده داشت، اندک مدد معاشی برایشان مقرر کرد(۴). ورود به دربار ادیب الممالک روزی از شدت بینوایی و حدت اندوه، قصیده ای در شکایت از روزگار سرود و آن را با نام طهماسب میرزا مؤیدالدوله که مردی شعر شناس و اهل دانش بود به پایان برد و به پایمردی حسنعلی خان امیرنظام گروسی به خدمت این شاهزاده رسید. مؤیدالدوله که از پختگی شعر و احاطه ادبی این جوان گمنام در شگفت شده بود به توصیه امیرنظام او را در زمره چاکران خود جای داد. دیگربار که میرزاصادق به خدمت مؤیدالدوله راه یافت در محضر او و یکی از دانشمندان به سرودن قصیده‌ای به وزن و قافیتی که از جانب شاهزاده تعیین شد، ملتزم گشت و در همان موقع ارتجالاً چنین شعری را در کمال مهارت سرود. این رویداد میرزاصادق جوان را تا اندازه ای از تنگدستی و گمنامی رهایی بخشید. آشنایی میرزاصادق با امیرنظام را می توان نقطه عطفی در زندگی او به شمار آورد. امیرنظام، میرزاصادق را در سایه حمایت خویش آورد و وسیله معرفی او به شاهان و رجال زمان شد. ادیب الممالک از ۱۳۰۷ تا ۱۳۰۹ قمری در مصاحبت امیرنظام به سر برد. در ۱۳۰۹ قمری، امیر از پیشکاری آذربایجان مستعفی و به تهران احضار و به حکومت کرمانشاه و کردستان منصوب شد. گزارش ها درباره محل اقامت میرزاصادق از این تاریخ تا مدت ۲ سال مقداری مغشوش است تا اینکه در سال های ۱۳۱۲ و ۱۳۱۳قمری در تهران در دارالترجمه رسمی دولتی به کار مشغول شد و در ۱۳۱۴ قمری همراه امیرنظام که به پیشکاری کل آذربایجان منصوب شده بود باز به تبریز رفت. در ۱۳۱۶قمری با تأسیس مدرسه لقمانیه در تبریز به نایب رییسی آن انتخاب شد و هم در این اوان معمم شد و گهگاه بر سر منابر موعظه می‌کرد(۵). فعالیت‌های روزنامه‌نگاری هنگامی که نهضت آزادی‌خواهان ایرانی بر ضد استبداد قاجار پا گرفت و مردم طالب استقرار نظام دموکراسی بودند، نوشته های ادیب الممالک در پیشبرد سطح آگاهی آنان از حقوق سیاسی و اجتماعی خود و تهییج آنها به ایستادگی در برابر فشارها و تهدیدات زمامداران اثری بسزا داشت. وی از نخستین افرادی بود که با تأسیس روزنامه ادب رسماً پای به عالم مطبوعات گذاشت و کمابیش تا پایان عمر کار روزنامه نویسی را همراه با شاعری دنبال کرد. او ۲ سال پس از آنکه در ذیقعده ۱۳۱۴قمری با امیرنظام گروسی به تبریز برود، اقدام به تأسیس روزنامه‌ای کرد که نخست با عنوان جریده ادب و پس از چندی فقط با نام ادب از آغاز تا پایان سه دوره مختلف را پشت سر گذاشت. در این شهر به روایتی ۲۲ شماره مصور و به روایتی دیگر ۱۷ شماره، نخست به خط نستعلیق و پس از مدتی انقطاع به خط نسخ، منتشر شد(۶). ادیب در این روزنامه، افزون بر مقالات سیاسی و اجتماعی، هر بار برخی از اشعار خود را نیز چاپ می‌کرد.ادیب الممالک در اوایل ۱۳۱۸قمری از تبریز به قفقاز و از آنجا به خوارزم سفر کرد و یک چند نزد محمدامین، خان خیوه به سر برد و سرانجام در مشهد اقامت کرد(۷) و به انتشار دوره دوم روزنامه ادب دست زد.بیش از ۱۴ شماره از سال سوم ادب در مشهد منتشر نشده بود که ادیب الممالک به فرمان مظفرالدین شاه و تصویب میرزامحمد ندیم السلطان، وزیر انطباعات و جراید، دفتر روزنامه را از مشهد به تهران منتقل کرد. ادب جمعاً ۱۸۸ شماره منتشر کرد(۸). در بیشتر این مدت، شیخ احمد مجدالاسلام کرمانی، از ادبای سرشناس و مدیر روزنامه های ندای وطن و کشکول و محاکمات، با ادیب همکاری فعال داشت. این جریده حاوی مقالات تاریخی، ادبی، ترجمه داستان هایی به ویژه از زبان فرانسه، اخبار سیاسی و اجتماعی و گزارش احوال بزرگان، اخبار خارجی و ... بود. از سال چهارم به بعد، ۲ صفحه نیز با چاپ سنگی به تصاویر و کاریکاتورهایی با مضامین سیاسی اختصاص داده شد تا اینکه در نخستین ماه‌های ۱۳۲۴قمری ادب برای همیشه تعطیل شد. در محرم ۱۳۲۱ قمری که ندیم السلطان وزیر انطباعات، روزنامه ایران سلطانی را به جای روزنامه ایران تأسیس کرد. ادیب الممالک به سردبیری آن برگزیده شد و تا اواخر ۱۳۲۲ قمری با این نشریه همکاری کرد.ادیب الممالک مسوولیت ادب را در ۱۳۲۳ قمری به مجدالاسلام سپرد و خود به بادکوبه رفت و تا شعبان ۱۳۲۴ قمری در آنجا ماند. آن زمان در بادکوبه روزنامه یومیه ای به نام ارشاد به مدیریت احمد آقایوف قراباغی، ملی گرای افراطی به زبان ترکی منتشر می شد. ادیب الممالک نیز هفتگی ورقه ای به فارسی ضمیمه ارشاد به چاپ می رساند. در جمع بیش از ۱۳ شماره از ارشاد به چاپ نرسید(۹).به دنبال تأسیس مجلس شورای ملی در ۱۳۲۴ قمری که روزنامۀ مجلس به مدیریت محمدصادق طباطبایی در تهران دایر شد، سردبیری آن را به ادیب الممالک سپردند. روزنامه مجلس تا زمان بمباران مجلس و حادثه خونین تهران مرتباً منتشر شد اما با این پیشامد و تبعید مدیر روزنامه، مانند روزنامه های دیگر تهران، تعطیل شد(۱۰).ادیب پس از هفت ماه سردبیری روزنامۀ مجلس در جمادی‌الاول ۱۳۲۵ قمری خود به تأسیس روزنامه عراق عجم در تهران مبادرت کرد. این نشریۀ هفتگی وابسته به انجمن عراق عجم، یکی از انجمن های ملی دورۀ اول مشروطیت، بود تا اینکه از ۱۳۳۲ قمری وزارت داخله، سردبیری یا مدیریت روزنامه نیمه رسمی آفتاب را که به مدیریت عبدالوهاب زاده بنیاد شده بود به ادیب الممالک محول کرد(۱۱). نوع و سبک شاعری ادیب الممالک از میان انواع قالب های شعر، بیش از همه به قصیده و قطعه تمایل نشان می داد. طبیعی هم همین بود زیرا نه فقط برای بیان وصف و مدح که محور اصلی شعرهایش در این دوره بود، بلکه برای طرح مضامین تاریخی، قرآنی، نجومی و همین طور آرایش های لفظی و معنوی که پسند طبع شاعری چون ادیب بود، قصیده جولانگاه مستعدتری در اختیارش می گذاشت. از قضا این ۲ قالب شعری در دورۀ دوم شاعری ادیب نیز که تحولی نسبی در مضامین شعری او رخ داد، بیش از دیگر گونه ها به کار او آمد. از ادیب الممالک بیش از ۲۶ غزل و تغزل بر جای نمانده و این در کنار حدود ۱۳۲ قصیده و ۳۰۰ قطعه او رقمی اندک است. در واقع، بخش اعظم اشعار ادیب را حدود هفت هزار بیت در شکل قصیده و بالغ بر سه هزار بیت به صورت قطعه تشکیل می دهد. مثنوی های ادیب عموماً شیوا و روان است اما این نوع شعر به اقتضای پاره ای موضوع ها به کار برده شده است. علاوه بر قصیده و قطعه، ادیب به ترجیع‌بند، ترکیب بند و مسمط که در واقع قالب هایی تفننی اند، گرایش نشان می داد زیرا این گونه های شعر در نظر او تنوع، موسیقایی و جذابیتی دیگر داشتند و قالب های مناسبی برای مضامین اجتماعی، سیاسی و وطنی به شمار می رفتند بنابراین، در میان سروده‌های دوره دوم شاعری ادیب این قبیل قالب ها بیشتر از دوره اول دیده می شود. فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی ادیب الممالک فقط شاعر حجره، محفل و انجمن نبود که در گوشه ای بنشیند و به سرودن اشعار وطنی و انتقادی بسنده کند. او خود در فعالیت های سیاسی و اجتماعی شرکت می کرد و در تحقق آرمان های آزادی خواهانه، ریشه کن کردن استبداد و استقرار حکومت شورایی به مجاهدان یاری می رساند. او حتی یک بار همراه مجاهدان آذربایجان و گیلان که بر ضد محمدعلی شاه و به قصد فتح تهران به این شهر روی آوردند، سلاح به دوش وارد پایتخت شد. ادیب در شرایط نامساعد و خفقان آور آن روزگار اقدام به تأسیس روزنامه کرد تا مردم را از فساد و نادرستی سلطه گران بر جامعه آگاه کند. در کارهای فرهنگی شرکت مستقیم داشت و سال ها در عدلیه خدمت و با بی عدالتی های مسوولان وظیفه ناشناس آن مبارزه کرد. از سروده‌های چند سال پایانی زندگی ادیب الممالک برمی آید که نهضت مشروطه به دست مشتی فرصت طلب بی اعتقاد به این نهضت، به انحراف کشیده شده و امیال شخصی و دسته بندی های سیاسی اجازه نداده بود تا این حرکت مردمی، که ادیب سخت به آن دل بسته بود، به نتایج دلخواه خود برسد. او که با دنیایی از امید و حُسن اعتقاد به خدمت آرمان های آزادی خواهانه نهضت مشروطه درآمده و از همه چیز خود در این راه گذشته بود، چون رفتار ضد مردمی بعضی از فاتحان تهران و مجاهدنمایان و تجاوز و تعدی برخی از سران حکومت مشروطه و فتنه انگیزی های احزاب را دید و دریافت که فقط استبداد عین الدوله ای و محمدعلی شاهی جای خود را به دیکتاتوری زمین داران بزرگ و خودخواه داده و آزادی خواهان دروغین بازیچه دست بیگانگان اند، همچون دیگر آزادگان صدیق و دلسوز، از مشروطه و مشروطه طلبان دلزده و مأیوس شد. از آن پس لحن ستایش آمیزش به انتقاد و طعن و لعن چنین مشروطه تحریف شده ای تبدیل شد و او را وادار به سرودن اشعاری از این دست کرد. (۱۲) درگذشت سرانجام این شاعر و روزنامه نگار آزادیخواه در یزد به سکته ناقص دچار شد و ناگزیر به تهران مراجعت کرد. ۵۸ ساله بود که در ۱۳۳۶ قمری در پایتخت چشم از جهان فروبست و در آستانه حضرت عبدالعظیم در حجره میرزاابوالحسن خان قائم مقامی به خاک سپرده شد. منابع ۱- محمدصادق ابن حسین ادیب الممالک، دیوان کامل میرزاصادق خان امیری ادیب الممالک فراهانی قائم مقامی، تصحیح و حواشی وحید دستگردی (تهران: مطبعۀ ارمغان، ۱۳۱۲)، ۴۰ ۲- ادیب الممالک، دیوان، ی، یا ۳- محمدحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه (بیروت: دارالضوء، بیتا)، جلد ۱، ۱۰۱ و ۲۹۶؛ جلد ۵، ۲۹۷ ۴- ادیب الممالک، دیوان، یج ۵- ادیب الممالک، دیوان، ۸۰ ۶- ادیب الممالک، دیوان، یط ۷- عبرت نائینی، نامه فرهنگیان، ۱۰۴-۱۰۵ ۸- صدر هاشمی، تاریخ جراید و مجلات ایران، جلد ۱، ۸۸-۸۹ ۹- تربیت، دانشمندان آذربایجان، ۷ ۱۰- کسروی، تاریخ مشروطۀ ایران، جلد ۱، ۱۸۶ ۱۱- سلطانی، فهرست روزنامه های فارسی، جلد ۱، ص۴ ۱۲- مجدالدین، کیوان. «ادیب الملک فراهانی: شاعری در گذار از سنت به تجدد، مجله دیار، شماره ۱، بهار ۱۳۹۵
کتاب مهر منیر منتخب اشعار باقر دهقان و دستور زبان آسان برای زبان فارسی است که در سال ۱۳۹۸ علاوه بر سروده‌های این شاعر در خصوص دستور زبان فارسی توضیحاتی را ارائه کرده است. این کتاب توسط انتشارات فردابه، با حروف نگاری و صفحه آرایی موسسه شهرزاد پردیس کویر و طراحی جلد نرگس توکلی با شمارگان یک هزار نسخه و توسط چاپ و صحافی ناژو در زمستان ۱۳۹۸ به چاپ رسیده است. مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در مقدمه این کتاب آورده است؛ شاعر چراغدار جامعه است؛ حضور او به مادیات هر اجتماعی معنا و روح می دهد و انسان ها را از دایره فروبسته روزمرگی رهایی می بخشد و همین نیاز ابدی و ازلی آدم ها به افق معنایی باعث شده که همه جوامع در هر زمان و مکان و در هر شرایط اقتصادی و مادی، شاعران خود را در درون بپرورانند، شاعران را باید به حق سخنگویان اندرون جوامع نام نهاد. مجید جوادیان زاده افزوده ست؛ باقر دهقان از جنس شعر و لبخند است. شعر ، سازنده بخش بزرگی از هویت اوست، شعر تنها ابزار و صناعتی در دستان او نیست بلکه وجهی از شخصیت ایشان را شکل می بخشد. باقر دهقان نویسنده این کتاب در مقدمه آن نوشته است؛ اشعار که در برابر شماست همان هاست که اکثر آنها را شنیده و یا در روزنامه ها و مجلات و کتاب ها خوانده اید و چون بسیاری از شما مایل بودید که آن ها را چاپ کنم اکنون به همت دوستان ادب دوست و تشویق اداره فرهنگ و ارشاد یزد تصمیم به چاپ گرفتم. سرگذشت من به عنوان شرح حال جایی که من آمدم به جهان نیر باصفاست سرسبز و باشکوه و فرحبخش و دلگشاست کوهش رفیع و دشت وسیع و هوا لطیف آبش چو آب خضر گوارا و جانفزاست این نیز بی نظیر به یک کوه گوشه کویر یک پرده نقش از قلم صنع کبریاست در مورد دستور زبان فارسی هم با همه کمبودهایی که دارد خواستم به دانش آموزانی که می خواهند زبان های بیگانه را بیاموزند، کمکی کرده باشم، زیرا تا کسی به زبان مادری خود آشنا نباشد، نمی تواند زبان دیگری را نیکو بیاموزد.