نویسنده : فاطمه محمدی

چه شبی است امشب!
امشب چه شبی است؛ شب خوبی ها، نیکی ها، زیبایی ها؛ شب بیداری؛ شب راز و نیاز. امشب چشم هایم را برهم نمی نهم و با تنها معبودم سخن می گویم. تنها با او واگویه می کنم دردهای دلم را! او را می خوانم و از درگاهش اجابت نمیازهایم را می طلبم. امشب چه شبی است؛ ملایک دسته دسته به یمن و بزرگی این شب بر زمین می ایند تا چشمان خسته و خیس شب زنده داران را با گلاب بهشتی بشویند. انان می ایند تا غبار خطا و گناه را با عطر فردوس از دل ها بزدایند. امشب چه شبی است؛ شب گردش فرشتگان گرداگرد حجت الهی؛ شب بخشودن، شب تقدیر و چه زیباست امشب!

شب اشک
امشب، شب گریه است. شب اشک است. اشک، شبنم وار فرو می ریزد تا ابروی از دست رفته را باز گرداند. خدا امشب مهربان تر از همیشه است. او به این اشک های ناچیز توجه می کند و به انها پاداش می دهد. این اشک و قطره های ناچیز اتشی را که قرار بود سوزاننده تنم باشد، خاموش می کنند. امشب شب گریه است. شب ناله و فغان. شب اه و افسوس، می گریم ؛ چرا که دستم تهی و خالی است و کوله بارم از گناهان انباشته است و به جز قطرات اندک اشک، چیزی ندارم. پس ای چشمان من! در این شب مهربان بگریید و بنالید و مرا از اتش دوزخ رها کنید.

بهتر از هزار ماه
از شب های مهم در ماه رمضان، شب قدر است؛ شبی که عبادت ان از عبادت هزار ماه بهتر است، شبی که قران در ان نازل شد. در روایات اهل بیت علیهم السلام امده است: (فرشتگان در شب قدر فرود امده، در زمین پخش می شوند. بر مجالس مومنان گذشته و بر انان سلام می کنند و بر دعاهای انان، امین می گویند تا ان گاه که سپیده دم طلوع کند. در این شب دعای کسی رد نمی شود، مگر دعای عاق والدین، کسی که با خویشاندان قطع رابطه کرده، کسی که شراب بنوشد و کسی که دشمنی مومنی در دلش باشد).

نزدیکی به خداوند
از پیامبر صلی الله علیه و اله روایت شده است که فرمودند: (موسی علیه السلام عرض کرد: خدای من! نزدیک شدن به تو را خواهانم. فرمود: نزدیکی من از ان کسی است که شب قدر بیدار شود. عرض کرد: خدای من! رحمت تو را می خواهم. فرمود: رحمت من از ان کسی است که در شب قدر به فقیرها رحم کند. عرض کرد: خدای من! جواز عبور از صراط را خواهانم. فرمود: ان برای کسی است که در شب قدر صدقه ای بدهد. عرض کرد: خدای من! درختان بهشتی را می خواهم. فرمود: این درختان از ان کسی است که در شب قدر (سبحان الله ) بگوید. عرض کرد: خدای من! رضایت تو را می خواهم. فرمود: رضایت من از ان کسی است که در شب قدر دو رکعت نماز بخواند).

توفیق درک
از کارهایی که در طول سال می توان انجام داد، دعا برای توفیق درک شب قدر است و اینکه بتوانیم در این شب، محبوب ترین و پسندیده ترین کارها را نزد خدا انجام دهیم. خداوند این شب را برای ما بهتر از هزار ماه قرار داده و اعمال این شب را از ما پذیرفته، ان را با بالاترین درجات برایمان ثبت می کند. در این شب، نام ما را در گروه مقربان نوشته، شناخت، محبت، نزدیکی، پناه، رضایت و خیر خود را همراه با عافیتش نصیب ما می کند.

توسل
ایت الله میرزا جواد ملکی تبریزی، استاد اخلاق حضرت امام خمینی رحمه الله ، درباره شب قدر چنین می گوید: (بر مومن لازم است در اول شب به نگهبان ان شب که از معصومان علیهم السلام است، توسل جسته، او را شفیع خود قرار دهد. در این هنگام توفیق در اعمال و احوال را که به ان احتیاج دارد، ذکر نموده، تلاش کند با الفاظی که برای درخواست ترحم و شفاعت می گوید، رحمت و رقت را جلب کرده، مهربانی و کرامت را برانگیخته، ابرهای جود و کرم و بخشش را بباراند، و با دست انان عقل و نفس و قلب و صفات و اعمال و تمام وجودش را به مولایش واگذار نموده، در طول شب نیز مواظب باشد کاری مخالف تفویض انجام ندهد).

لذت سلام
شب قدر، شبی سراسر نور، رحمت، خیر، برکت، سلامت و سعادت بی نظیر است. در حدیثی امده است: (از امام باقر علیه السلام پرسیدند: ایا شما می دانید شب قدر کدام شب است؟ فرمود: چگونه نمی دانم، در حالی که فرشتگان در ان شب گرد ما دور می زنند). در داستان ابراهیم علیه السلام نیز امده است، چند نفر از فرشتگان الهی نزد او امدند و بشارت تولد فرزندی را برای او اوردند و بر او سلام کردند؛ سلامی که لذت ان برای ابراهیم علیه السلام ، برتر از تمام دنیا بود. راستی، وقتی گروه گروه از فرشتگان در شب قدر نازل شده و بر مومنان سلام می کنند، سلام ایشان چه لذت و لطف و برکتی خواهد داشت؟ ایا اتش دوزخ به برکت سلام فرشتگان بر مومنان در شب قدر (برد) و (سلام) نخواهد شد؟

قدر و تقدیر
شب قدر به این دلیل قدر نامیده شده که همه مقدرات بندگان در تمام سال در ان شب تعیین می شود. شاهد ان نیز این ایات سوره دخان است: (ما این کتاب مبین را در شبی پربرکت نازل کردیم و همواره انذار کننده بوده ایم. در ان شب که هر امری براساس حکمت خداوند تنظیم و تعیین می شود). این بیان با روایات گوناگونی هماهنگ است که می گوید: (در ان شب، مقدرات یک سال انسان ها تعیین می شود). نکته قابل توجه این است که تقدیر الهی به وسیله فرشتگان، براساس شایستگی ها و لیاقت های افراد، میزان ایمان و تقوا و پاکی نیت و اعمال انهاست؛ یعنی برای هر کس چیزی را مقدر می کنند که لایق ان است یا به تعبیر دیگر، زمینه هایش از ناحیه خود او فراهم شده و این نه تنها با اختیار منافاتی ندارد، بلکه تاکیدی بر ان است.

راز ناپیدایی
خداوند، شب قدر را در میان شب های ماه مبارک رمضان یا شب های سال مخفی قرار داده تا مردم به همه این شب ها اهمیت دهند. همان گونه که خداوند رضای خود را در میان انواع عبادت ها پنهان کرده تا مردم به همه انها روی اورند، غضبش را در میان معاصی پنهان کرده تا از همه بپرهیزند، دوستانش را در میان مردم مخفی کرده تا همه را احترام کنند، اجابت را در میان دعاها پنهان کرده تا به همه دعاها رو اورند، اسم اعظم را در میان اسم هایش مخفی ساخته تا همه را بزرگ دارند و وقت مرگ را مخفی ساخته تا همه اماده سفر اخرت باشند.

هدیه ای الهی
به تصریح روایات گوناگون، شب قدر از مواهب الهی بر امت محمد صلی الله علیه و اله است. چنان که در حدیثی از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و اله امده است که فرمود: (خداوند به امت من شب قدر را بخشیده و احدی از امت های پیشین از این مواهب برخوردار نبودند). ساختار ادبی سوره قدر نیز نشان می دهد که شب قدر مخصوص زمان نزول قران نیست، بلکه تا پایان جهان تکرار می شود.

ارزش عبادت
بهتر بودن شب قدر از هزار ماه به دلیل ارزش عبادت و احیای ان شب است. از این رو، تاکید فراوانی بر عبادت در ان شب، شده است. در حدیثی از امام صادق علیه السلام امده است که به علی بن ابی حمزه ثمالی فرمود: (فضیلت شب قدر را در شب بیست و یکم و بیست و سوم بطلب و در هر کدام از این دو شب صد رکعت نماز به جای اور و اگر بتوانی هر دو شب را تا طلوع صبح احیا بدار و در ان شب غسل کن. ابوحمزه می گوید: عرض کردم: اگر نتوانستم ایستاده این همه نماز را بخوانم؟ فرمود: نشسته بخوان. عرض کردم: اگر نتوانم؟ فرمود: در بستر بخوان و مانعی ندارد در اغاز شب خواب مختصری بکنی و بعد مشغول عبادت شوی. درهای اسمان در ماه رمضان گشوده است و شیاطین در غل و زنجیرند و اعمال مومنان مقبول است).

سرمست قدر
ان شب که باید شکواییه هجران را در نوردید و به امید وصل و دیدار بیدار نشست و از جام طهور (سلام) تا (مطلع فجر) سرمست بود، کدام شب است؟ ان شب شب قدر است که حافظ شیرازی، با الهام از قران ان را (شب وصل) می نامد و نامه هجران را در ان شب طی شده و پایان یافته می خواند. شبی که باید در عاشقی ثابت قدم بود، در طلب کوشید و بیدار ماند، دیدار جست، احیا گرفت، به نیایش پرداخت، کار خیر کرد و به نیازمندان رسید، دانایی طلبید و مذاکره علم کرد، شبی که در ان، کاری بی اجر نخواهد ماند. شبی که باید به یاد روی ان محبوب عزیز، ان یار اواره از دیار و پنهان رخسار، با دردمندی های عاشقانه نالید و دیدار روی او را از خدای طلبید!

شب وصل است وطی شد نامه هجر
سلام فیه حتی مطلع الفجر
شب ندبه
شب قدر، شب جدایی میان اولیای خدا و اولیای شیطان است. شب دعا و ندبه و شب نزول رحمت عام و کرم خداوندی است. شب اشتی بنده با خداوند و توبه و انابه و شست و شوی تیرگی های گناه از دل و شب خودسازی و نزدیک شدن به پروردگار است، زیرا تنها او قابل التوبات و ستار العیوب و غافر الخطییات است. شب قدر، شب تقسیم سهم است و بندگان به اندازه تلاشی که در عبادت داشته اند، پاداشی در خور خویش دریافت کرده، سهم می برند. به گفته صاحب تفسیر کشف الاسرار: (اندر این شب، خطاب می اید که کجایند جوانمردان و شب خیزان که در ارزوی دیدار، با بی خوابی بی ارام بوده اند و در راه عشق، شربت بلا نوشیده اند تا ما بر خستگی ایشان مرهم و در این شب قدر، ایشان را با قدر و منزلت بازگردانیم که امشب، شب نوازش بندگان است و وقت توبه عاصیان).

تقاضای درک
شب قدر، شبی است که امام زین العابدین علیه السلام ، در دعای شریف ابوحمزه ثمالی تقاضای درک ان و توفیق عبادت را در ان از خدای خویش خواستار شده است. خواست مومنان نیز در ادعیه روزانه ماه رمضان همین است. در این شب، پیامبر خدا صلی الله علیه و اله رختخواب را جمع می کرد و کمر خود را برای عبادت بسته، در مسجد اعتکاف می کرد. حضرت فاطمه علیهاالسلام نیز به فرزندانش امر می کرد که در روز استراحت کنند تا شب خوابشان نبرد. امام صادق علیه السلام نیز در ماه مبارک رمضانی، کسالتی پیدا کرد، با این حال دستور داد شب بیست و سوم، بستر بیماری اش را در مسجد بیندازند تا فضیلت ان شب را درک کند.

شب توبه
بهترین کارها در شب های قدر توبه است؛ چنان که شهید مطهری می فرماید: (به خدا قسم! یک روزش یک روز است، یک ساعتش یک ساعت است. یک شب را اگر به تاخیر بیندازیم، اشتباه می کنیم! نگویید: فردا شب، شب بیست و سوم ماه رمضان است؛ یکی از لیالی قدر است و برای توبه بهتر است. نه! همین امشب از فردا شب بهتر است. همین ساعت از یک ساعت بعد بهتر است. هر لحظه از لحظه بعدش بهتر است. عبادت بدون توبه قبول نیست. اول باید توبه کرد. به خدا قسم! اگر شما یک توبه بکنید تا پاک بشوید و بعد یک شبانه روز نماز بخوانید با حالت توبه و پاکی، همان یک شبانه روز به اندازه ده سال شما را جلو می برد و به مقام قرب پروردگار می رساند).

حضور بی واسطه
مومنان در شب قدر بدون واسطه به محضر خداوند راه می یابند و در ان بارگاه می توانند، بدون ترس و واهمه و بر اساس دستور پروردگار، همه خواست های خود را بیان کنند؛ توفیقی که در زمان های دیگر به سختی به دست می اید. خداوند در شب قدر وعده رحمت خاصه الهی داده است. کسی که ان شب عزیز را درک کند و به محضر دوست وارد شود، و خود و حاجاتش را به او عرضه بدارد، از گناهان پاک می شود.

بک یا الله !
ادب در مقابل ثقلین، ادب در برابر حضرت حق ـ جل و علا ـ و رعایت حدود بندگی است. بر این اساس، در شب قدر با گذاشتن قران روی سر و توسل به معصومان علیهم السلام ، به سوی خدا می رویم. استادان اخلاق، دراین باره اداب دیگر نیز اموخته اند. مرحوم ایت الله میرزا جواد ملکی، عارف بزرگ معاصر، می فرماید: (هنگام قران به سرگذاشتن چهار نیت را از دل بگذارنید:

1. مغز که به مثابه مرکب عقل و خرد است، به واسطه قران تقویت شود؛

2. عقل و خرد انسان به واسطه قران و علوم قران تکمیل گردد؛

3. عقل و خرد در برابر قران و عظمت ان خاضع گردد؛

4. نور عقل و خرد به قران ضمیمه شود).

در حقیقت ما با این عمل، نشان می دهیم که اندیشه و خردمان، بلکه همه هستی مان زیر نظر قران است و با کتاب خدا به خدا رو می کنیم.

قلب رمضان
شب قدر از شب های والا و مهم سال است. دلیل فضیلت ان بر دیگر شب ها نیز به اعتبار اموری است که در این شب محقق می شود، در غیر این صورت، اجزای زمان یا مکان درجه و رتبه وجودی ان ها یکی است و تفاوتی بین جزیی با جزء دیگر نیست. از پیامبر خدا صلی الله علیه و اله روایت شده که فرمودند: (هر کس شب قدر را احیا بدارد و مومن باشد و به روز جزا اعتقاد داشته باشد، همه گناهانش امرزیده می شود). همچنین از امام صادق علیه السلام امده است: (از کتاب خدا استفاده می شود که شمار ماه های سال نزد خداوند دوازده ماه است و سرامد ماه ها، ماه رمضان است و قلب ماه رمضان (لیله القدر) است).

نشانه های قدر
اگر انسان به درجات بالا رسیده، خود را اصلاح کند، درک شب قدر برایش اسان خواهد بود؛ زیرا شبی با این ویژگی ها، بی تردید از نشانه هایی برخوردار است. محمد بن مسلم، از معصوم زمانش درباره نشانه شب قدر سوال کرد و در پاسخ شنید: (علامت شب قدر این است که بوی خوشی از ان پخش می شود. اگر شب قدر در سرمای (زمستان) باشد، گرم و ملایم می شود و اگر در گرمای (تابستان) باشد، خنک و معتدل و نیکو می شود.) همچنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله فرموده اند: (شیطان در این شب بیرون نیاید تا اینکه صبح طلوع کند و نمی تواند بر کسی جنون، بیماری یا هرگونه اسیبی وارد کند. همچنین سحر هیچ ساحری در این شب اثر نکند).

نجو
الهی! شکرت که در این شب مبارک به لیله القدر رسیدم.

الهی! شکرت که مجاز را قنطره (پل) حقیقت گردانیدی تا از لیله القدر زمانی زمینی به لیله القدر اسمانی رسیدم.

الهی! امشب که شب قدر است همه قران بر سر می کنند، توفیق ده قران به دل کنم.

الهی! ما همه بیچاره ایم و تنها تو چاره ای؛ ما همه هیچ کاره ایم و تنها تو کاره ای.

علامه طباطبایی و شب قدر
روزی از محضر مفسر بزرگ قران علامه طباطبایی رحمه الله پرسیدند: ایا در شب قدر اعمال بندگان بر امام زمان(عج) عرضه می شود؟ ایشان پاسخ داد: (بر اساس روایات هر هفته دو بار اعمال انسان ها بر امام عرضه می شود و در شب قدر نیز تقدیر امور می شود و مانعی ندارد که امام ان ها را بداند وملایکه در ان شب نازل شوند و مقدرات را به خدمتش عرضه کنند).

منبع : مجله  گلبرگ  آبان 1384، شماره 68