مریم همتی
 سال ۲۰۲۱ شروعی نافرجام و غم‌انگیز برای صنعت توریسم بود زیرا میانگین گردشگری جهانی رکودی ۸۹ درصدی را نسبت به دوران پیش از همه‌گیری کرونا تجربه کرد و مصائب اشتغال، آثار گسترده‌ای بر چرخه اقتصاد جهانی گذاشت.  

گردشگری به عنوان یک صنعت اقتصادی نقشی مهم در جهانی‌سازی بخش‌های تولیدی و در زمینه کالاها و خدمات دارد و همزمان می‌تواند از نظر جغرافیایی برای تمامی جوامع رشد اقتصادی را به همراه آورد. اما در دوسال گذشته با شیوع ویروس کرونا موانع و مشکلاتی در مراکز گردشگری و تعطیلی تمامی زنجیره خدمات گردشگری در سراسر جهان به وجود آمد.

کسب و کارهای حوزه گردشگری در این وضعیت پیش آمده تعطیل شده و به عبارتی چرخ این صنعت اشتغال‌زا نیز از حرکت ایستاد و واحدها و فعالیت‌های فراوانی آسیب دیدند و کارکنان آنها کار خود را از دست دادند، به‌گونه‌ای که برخی فعالان حوزه گردشگری و اقتصادی در پیش‌بینی‌های خود از تعطیلی این حوزه تا سال ۲۰۲۱ خبر داده بودند. در واقع صنعت گردشگری با شیوع جهانی ویروس کرونا به طور کامل متوقف شد و فعالان این عرصه در آستانه ورشکستگی قرار گرفتند و کشورهای اروپایی و بخشی از کشورهای آسیایی بیشترین لطمه‌های اقتصادی را متحمل شدند. در همین ارتباط سازمان جهانی گردشگری برای صنعت توریسم و گردشگری در سال ۲۰۲۱ شعار «گردشگری برای رشد فراگیر» را برگزید که این انتخاب این موضوع را تداعی می‌کرد که  بعد از احیاء و رونق مجدد صنعت گردشگری هیچ کشور، مرکز و حتی افرادی که در صنعت گردشگری و توریسم فعالیت دارند، دچار عقب گرد نخواهند شد و می‌توانند با کمک‌های سازمان جهانی گردشگری از مشکلات و ضررهایی که در دوران فراگیری کرونا متحمل شده‌اند رهایی پیدا کنند و این صنعت در تمام جهان به صورت یکپارچه رشد کند.

البته با ساخت واکسن در کشورهای مختلف، سازمان جهانی گردشگری، برای سال ۲۰۲۱ دو طرح ارائه کرد که بازگشت سفرهای بین‌المللی در نیمه دوم این سال اتفاق بیفتد. طرح نخست به بازگشت در ماه جولای و افزایش ۶۶ درصدی ورود گردشگر بین‌المللی برای سال ۲۰۲۱ در مقایسه با کمترین سطح تاریخی ۲۰۲۰ اشاره داشت. طرح دوم بازگشت احتمالی در ماه سپتامبر بود که به افزایش ۲۲ درصدی منجر شد و در مقایسه با سال ۲۰۲۰ که این میزان هم ۶۷ درصد کمتر از سال ۲۰۱۹ بوده است.

خسارت بر بازار جهانی گردشگری در ۲۰۲۱

ویروس کرونا زخمی عمیق بر پیکره اقتصاد جهان گذاشت و همین موضوع آسیب‌های بسیار جدی بر صنعت گردشگری وارد ساخت. در همین راستا «کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل» موسوم به «آنکتاد» در گزارش‌های خود از ضرری بالغ بر چهار تریلیون دلار بر صنعت گردشگری خبر داد. این نهاد در ابتدای سال ۲۰۲۱ تأکید داشت که اگر سرعت واکسیناسیون روالی آهسته طی کند، بحرانی فاجعه آمیز بر اقتصاد و صنعت توریسم خواهد داشت. سال  ۲۰۲۱ شروعی ملال‌آور برای صنعت توریسم بود زیرا میانگین گردشگری جهانی رکودی ۸۹درصدی را نسبت به دوران پیش از همه‌گیری تجربه کرد. با تأمل در این آمار و ارقام می‌توان استدلال کرد که آثار غیرمستقیم این بحران بسیار فراتر بوده است. مناطق شمال و جنوب‌شرق آسیا، اقیانوسیه، شمال آفریقا و جنوب آسیا در این میان بیشترین آسیب را در صنعت گردشگری متحمل شدند.

عدم مهار ویروس کرونا، تمایل پایین و نگرانی افراد برای سفر و شرایط نابسامان اقتصادی از جمله موارد محدودکننده گردشگری به‌شمار می‌رفت. آنکتاد بر پایه آمارهای خود کاهش درآمد جهانی گردشگری در ۲۰۲۱ را به ارزش ۹۴۸ میلیارد دلار دانسته که باعث از دست رفتن تولید ناخالص داخلی واقعی ۲.۴ تریلیون دلاری شده است. با آغاز واکسیناسیون، گردشگری بین‌المللی در کشورهایی که روند واکسیناسیون در آنها با سرعت بالایی انجام شد، کاهشی ۳۷درصدی و کشورهایی که سرعت اندکی در واکسیناسیون داشتند، کاهشی ۷۵‌درصدی را تجربه کردند. در همین زمینه صاحبنظران معتقدند که تا سال ۲۰۲۳ میلادی گردشگری بین‌المللی به سطح پیش از کووید ۱۹ برسد. در این میان نباید غافل شد که روند واکسیناسیون در ابتدا در جهان بسیار نامتقارن بود و کشورهای درحال توسعه در این روند بسیار متضرر شدند، آسیبی که ابعاد آن سبب کاهش ۶۰ درصدی تولید ناخالص جهانی شد. با کاهش گردشگری بین‌المللی در دوران همه‌گیری، میزان بیکاری نیروهای غیرماهر به‌طور متوسط رشدی ۵.۵ درصدی داشت و در برخی از کشورها به ۱۵ درصد نیز رسید. اگرچه مقاصد گردشگری همچنان در هفت ماه نخست سال ۲۰۲۱، درآمدهای ضعیفی را گزارش دادند. همچنین ایران نیز با اختصاص ۶.۸ درصد از مجموع تولید ناخالص داخلی به بخش گردشگری در این سال، در زمره کشورهایی قرار گرفت که متحمل ضرر بسیاری شد.

عادی شدن و رشد آهسته اعتماد گردشگران در ۲۰۲۱ 

بر پایه گزارش سازمان جهانی گردشگری ۵۴ میلیون گردشگر در جولای ۲۰۲۱ از مرزهای بین‌المللی عبور کردند. اما با این وجود ۲۰۲۱ سالی چالش‌برانگیز برای گردشگری جهانی بود. البته کاهش محدودیت‌های سفر برای مسافران واکسینه‌شده همراه با افزیش واکسیناسیون کووید ۱۹، به افزایش اعتماد گردشگران و بازگرداندن تدریجی سفر ایمن در اروپا و دیگر نقاط جهان کمک کرد. کارشناسان حوزه گردشگری و فعالان اقتصادی برآورد کرده‌اند که شرایط گردشگری در اکثر نقاط جهان تا سال ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ عادی می‌شود. آنها اعتقاد دارند که خاورمیانه تا سال ۲۰۲۲ به طور کلی به شرایط پیش از کرونا در عرصه گردشگری بازخواهد گشت. گرچه مقاصد گردشگری در آسیا همچنان برای سفرهای غیرضروری بسته هستند، خبرهای ناشی از تولید واکسن کرونا به پیش‌بینی سریع‌ترین رشد تولید ناخالص جهانی در بیش از ۴۰ سال گذشته با ۵.۲ درصد برای سال ۲۰۲۱ منجر شده است.

زوراب پولولیکاشویلی دبیرکل سازمان جهانی گردشگری در این‌باره گفته بود: «به وضوح تقاضای زیادی برای گردشگری بین‌المللی وجود دارد و بسیاری از مقاصد با خیال راحت و مسوولانه از بازدیدکنندگان استقبال کرده‌اند. با این حال، شروع مجدد واقعی گردشگری و مزایای آن همچنان متوقف است زیرا قوانین و مقررات ناهماهنگ و نرخ نامتوازن واکسیناسیون در مناطق مختلف، همچنان بر اعتماد به نفس افراد در سفر تأثیر می‌گذارد.»

تغییر چشمگیر نوع سفر از هوایی به شکل سفرهای زمینی و شخصی در سال ۲۰۲۱ یکی از مواردی بود که توجه کارشناسان این حوزه را به خود جلب کرد. بازیابی اعتماد گردشگران به سفر به مناطق امن، نزدیک و آشنا همچون سفرهای داخلی و سفرهای کوتاه به شکل جاده‌ای و ریلی از جمله رخدادهایی بود که در این سال اتفاق افتاد و خطوط هوایی به‌دلیل محدودیت‌های طولانی‌مدت با استقبال کمتری مواجه ‌شد. برآوردها حاکی از آن است بازگشت مشاغل بین‌المللی و تجارت به سطح پیش از بحران در سال ۲۰۲۵ خواهد رسید که این بازگشت برای سفرهای تفریحی در سال ۲۰۲۳ رخ خواهد داد.

ترندهای برتر صنعت گردشگری در ۲۰۲۱

با توجه به اینکه شیوع کرونا تأثیر زیادی بر صنعت گردشگری جهانی داشت اما فعالان این حوزه پس از چندی سردرگمی برای یافتن راه‌حل‌های تأثیرگذار جهت زنده کردن توریسم اقداماتی را به منصه ظهور گذاشتند. با توجه به توسعه فناوری‌های حوزه دیجیتال مجریان تورهای گردشگری تصمیم گرفتند تا این امکان را فراهم کنند تا توریستی که قصد سفر به مکانی را دارد به راحتی بلیط سفر و محل اقامت خود را رزرو کند و با استفاده از فناوری به صورت آنلاین مقصد مورد نظر خود را مشاهده کند. از دیگر ترندهای برتر ۲۰۲۱ استفاده بهینه از تلفن همراه بود. امکان برقراری ارتباط از قطب‌نما گرفته تا رزرو آنلاین بلیط و محل اقامت و حتی برنامه‌های تبدیل ارز به وسیله تلفن همراه انجام می‌شد و گردشگران خارجی حتی می‌توانند با استفاده از برنامه‌های ترجمه زبان به سادگی و بدون کمک به مترجم مسافرت کنند. تلفن‌های هوشمند کمک بزرگی به گردشگران کرده است و آنان توانستند اطلاعات خود را از جاهایی که بازدید کرده‌اند به گوگل بیافزایند. گردشگری قطب به عنوان یکی از ترندهای برتر و جذاب گردشگری در سال ۲۰۲۱ مطرح شد که در آن اپراتورهای گردشگری در سال ۲۰۲۱ برنامه‌های متنوعی برای سفر به قطب ترتیب دادند. گردشگری فضایی در دسته ترندهای برتر، گردشگری یا توریسم سیاه در ترندهای سال ۲۰۲۱ که در آن مخاطبان هر لحظه شگفت زده و غافلگیر می‌شوند. مقاصدی چون جبهه‌های جنگ از جمله فضاهای جذاب گردشگری سیاه است. گردشگری داوطلبانه، گردشگری لوکس و گردشگری آشپزی از جمله ترندهای برتر سال ۲۰۲۱ به شمار می‌روند.   

چشم‌انداز آینده صنعت گردشگری

براساس آخرین نظرسنجی سازمان جهانی گردشگری، اکثر فعالان گردشگری همچنان انتظار دارند، تقاضا برای سفرهای بین‌المللی در سال ۲۰۲۲ در سه‌ماهه دوم و سوم افزایش یابد اما همه کارشناسان همچنان معتقدند بازگشت گردشگری بین‌المللی به سطح ۲۰۱۹ در سال ۲۰۲۴ یا بعد از آن روی خواهد داد، در حالی که ۴۳ درصد نیز به بهبود در ۲۰۲۳ اشاره می‌کنند. در شرایط کنونی و در ایام کرونا با کاهش آمار مبتلایان به این ویروس، وضعیت صنعت گردشگری و توریست اندکی بهبود پیدا کرده است اما رضایت‌بخش ‌نیست. بسیاری از کشورها برای جذب دوباره توریست و گردشگر اقداماتی را برای تشویق گردشگران برای رفتن به سفر انجام داده‌اند. در آینده و با توزیع و تزریق واکسن کرونا در تمامی نقاط جهان، این امید می‌رود که صنعت گردشگری پیشرفت چشم‌گیری داشته باشد و وضعیت مسافرت‌های توریستی روز به روز بهبود یابد. اطلاعات اخیر مبنی بر کشف واکسن به اعتمادسازی در جامعه جهانی منجر شده و این امر چشم‌انداز متعادل‌تری را نسبت به برآوردهای پیشین ارائه می‌دهد و احتمال عملکردی بهتر در سفرهای آینده با پتانسیل صعود را قوی‌تر می‌کند. تأثیرات کرونا بر درآمدهای اقتصادی و اشتغال بازار گردشگری می‌تواند بر مقرون به صرفه بودن سفرها نیز تاثیرگذار باشد. با توجه به تاثیرات منفی بر درآمد و اشتغال ناشی از رکود اقتصادی به‌ویژه برای سفرهای طولانی احتمال رونق یافتن گردشگری داخلی وجود دارد زیرا گردشگران گزینه‌های سفر با هزینه‌های کمتر را انتخاب می‌کنند.