هوشنگ آزادی‌ور را به عنوان شاعر، مترجم و مستندساز و یکی از موفق‌ترین چهره‌های معاصر می‌شناسند. او خود را شاعری با اندیشه و کلامی مستقل می‌دانست و همواره در روایت شعری از مستند بودن تصاویر در قالب شعر استفاده می‌کرد.

صدایی گرم، گیرا و جذاب داشت، او استاد بیان بود. بیشتر برای آثار تلویزیونی، خودش گفتار متن ها را خوانده است. او را با نام هوشنگ آزادی ور می شناسند، مردی با طبع آرام و روحی موثر که شعرش را باید در میان، گونه های شعر عارفانه قرار داد و با آنکه متاثر از شعر عرفانی و کلاسیک ایران بود اما توانست به همراه دیگر شاعران در مقایسه با جریان شعر نوی ایران  به یک جریان پیشتاز تبدیل شوند که به تعبیر خودش آنان از احمد شاملو برگذشتند، بی آنکه بخواهند کنارشان بگذارند. هوشنگ آزادی ور خود را شاعر مستقل با اندیشه و کلامی مستقل می دانست. او برای اهل سینما نقش پر رنگی در پژوهش سینما و تئاتر دارد.

مجموعه گنج حکمت گزیده‌ای است از شاهکارهای نثر کهن پارسی که با اجرای صداپیشگان نامدار از جمله هوشنگ آزادی ور تولید شده است. گنج حکمت شامل آثار منثوری است که اگرچه ناشناخته نیستند اما آنطور که باید و شاید شنیده نشده‌اند. دشواری فراهم آوردن خوانشی صحیح و شایسته از آثار کهن بر فردی پوشیده نیست. اجرای شایسته این شاهکارهای نثر پارسی جز به همت صداپیشگان فرهیخته میسر نمی‌شد. این مجموعه شامل ۱۲ بخش مختلف است. یک بخش «در جستجوی آینه» که گزیده‌ای از مقالات شمس تبریزی است. این بخش با صدای هوشنگ آزادی‌ور تولید شده که یادگاری ناب و عارفانه است که هر شنونده‌ای را تحت تاثیر قرار می دهد.

زندگینامه هوشنگ آزادی ور

 هوشنگ آزادی‌ور در ۱۳۲۱ در تهران چشم به جهان گشود و از همان کودکی به دنیای شعر علاقه مند شد و با خواندن تصنیف‌های منتشر شده و پیگیری معانی آن‌ها توانست در سال های نوجوانی شعرهایی را در مطبوعات با نام خود چاپ کند و اینگونه قدم به دنیای شعر و هنر گذارد.

نخستین مجموعه شعر او در ۱۳۵۰ خورشیدی با نام «پنج آواز برای ذوالجناح» منتشر شد. نمونه‌ای از یک شعر سینمایی است. طرح جلد این کتاب نیز با یکی دیگر از شاعران و مستندسازان هم زمان خودش، محمدرضا اصلانی، بود. چیدمان صحنه در این شعر سینمایی از جلد آن نمایان است که به ترکیبی از خط نقاشی، رنگ‌های قرمز، سفید و آبی سرمه‌ای محدود شده است. اگر دقت شود«آ» در «آواز» روی جلد نیز به نماد آواییِ برخاسته از باورهای عاشورایی برمی‌گردد. آواز عاشورایی که نمادی از ایستادگی، مقاومت، تداوم مبارزه در راه حق و پاسداری از باورهاست.

بیشتر شهرت آزادی‌ور در شعر به دلیل همراهی او با جریان «شعر دیگر» بود. او مدت کوتاهی به عنوان ویراستار در یکی از انتشاراتی ها مشغول به کار شد و مدت کوتاهی پس از آن وارد مدرسه عالی تلویزیون و سینما شد و با گرفتن مدرک کاردانی به استخدام سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران درآمد. «پنج آواز برای ذولجناح و شعرهای دیگر» دفتری که به تعبیر خودش هر قلبی که می‌تپد عاشق نیست شاید فقط پمپ خون باشد، شعرهای وی را در دوره‌های مختلف شامل می‌شود.

دوران فیلمسازی آزادی ور

آزادی‌ور دانش‌آموخته مدرسه عالی سینما بود. در ۱۳۴۷ خورشیدی به استخدام تلویزیون ملی ایران درآمد. او کمتر در سینما فعالیت داشت و فقط درآثاری همچون «پستچی» داریوش مهرجویی در ۱۳۵۱ به عنوان منشی صحنه حضور یافته بود. او در ۱۳۵۴ خورشیدی برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و از دانشگاه بیل مدرک کارشناسی‌ارشد در رشته تهیه و تولید فیلم دریافت کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۳۵۸ خورشیدی به ایران بازگشت و در صداوسیما به مستندسازی ادامه داد و در مستندسازی به فیلم‌های مردم‌شناسانه و آموزشی گرایش داشت و عمده فیلم‌های خود را در این زمینه ساخت. او فیلم‌های داستانی «بلور تار، مکان اخلاق و استراحتگاه» و همین طور مستندهایی از جمله «گل قالی، قالی‌شویان،آندره مالرو و تمدن ایران در موزه لوور، مهاجرین جنگ، جلیل ضیاءپور، نقاش مدرن، ضیافت خط و نقش و...» را ساخت.

او در دهه ۵۰ از طرف تلویزیون مامور همکاری با «کارگاه نمایش» شد و وظیفه داشت که از تئاترهای آنجا برای آرشیو تلویزیون تصویربرداری کند. او چند سالی هم در تئاتر فعالیت کرد و ۲ نمایش را روی صحنه برد.

مترجمی و آثار برجای مانده از آزادی ور

‏‫هوشنگ آزادی ور از ۱۳۶۱ خورشیدی در کنار مستندسازی به ترجمه متون تئاتری و سینمایی پرداخت و ۱۰جلد کتاب ترجمه کرد. به همین دلیل نیز بسیاری آزادی‌ور را با ترجمه‌هایش به‌ویژه ترجمه ۲ اثر بزرگ تاریخ تئاتر جهان و تاریخ جامع سینما می‌شناسند؛ ترجمه این ۲ اثر شامل سه جلد تاریخ تئاتر و ۲ جلد تاریخ سینما به دلیل تسلط بر اصطلاحات تئاتری و سینمایی برای مترجمان امری دشوار بود و اگر اکنون به شیرینی و روانی این کتاب ها خوانده می شوند، نشان از اشراف مترجم بر زبان تخصصی و عمومی دارد و این گونه است که این ۲ کتاب در هنر معاصر ما، همواره ۲ منبع بزرگ برای درک و دریافت تاریخ هنر یعنی سینما و تئاتر به شمار می آیند. 

هوشنگ که خود از دانش آموختگان رشته تئاتر بود و پیـش از این‌، ترجمه‌ نمایشنامه «کورس» اثرنـیکوس کـازانتزاکیس را انجام داده بود، این بار با دلیری و پایمردی، تاریخ تئاتر «براکت» را که در شمار منابع‌ موثق‌ و معتبر تئاتر محسوب می‌شود، کسوت فارسی‌ پوشانده‌ است. این کتاب شامل ۹ فصل‌ است‌ که در انتهای هر فصل نگاهی بـه مـنابع تاریخ تئاتر و زیرنویس های‌ آن‌ فصل‌ آمده است.

کتاب حاضر، افزون بر آنکه‌ تصویر کامل و روشنی از تئاتر و نمایش‌ را برای‌ پویندگان‌ و محققان‌ ترسیم می‌کند، برای‌ همه‌ دست‌اندرکاران تئاتر و حـتی سینما از بازیگر، نویسنده، کارگردان و طراح تـا معمار، منتقد، صاحبان و گردانندگان و چه بسا تماشاگران‌ مفید و مغتنم اسـت.

آزادی ور، کتاب هایی را با عناوین «بدیهه‌سازی در تئاتر، شب افسون شده، شب جنایتکاران کوروس، تاریخ تئاتر جهان، رومئو و ژولیت،‌ گ‍وس‍ف‍ن‍دی ک‍ه خ‍ی‍ل‍ی ک‍وچ‍ک ب‍ود، راهنمای آثار شکسپیر و رومئو و ژولیت» ترجمه کرده است. آزادی ور درباره دلیل ترجمه نمایشنامه‌ای از شکسپیر گفته بود: «ترجمه‌های شکسپیر در زبان فارسی عموماً ترجمه‌های ادبی هستند و نه نمایشی. ترجمه ادبی به درد روخوانی می‌خورد اما ترجمه تئاتری و نمایشی باید آبستن حرکت اساسی باشد.»

او تاریخ تئاتر براکت را از ۱۳۷۵ خورشیدی برای چند بار تجدید چاپ کرده است. آزادی ور، همچنین کتاب ت‍اری‍خ ج‍ام‍ع س‍ی‍ن‍م‍ای ج‍ه‍ان را ‏‫و ترجمه نمایشنامه شب جنایتکاران دوباره چاپ کرده و ترجمه نمایشنامه دیوانه و راهبه را برای بار نخست منتشر کرده است.

سرانجام آزادی ور

هوشنگ آزادی‌ور، شاعر، مترجم و مستندساز در اردیبهشت ۱۳۹۷ خورشیدی به علت بیماری چشم از جهان فروبست. او نماینده‌ شاخصی از هنر و ادبیات ایران در دهه ۵۰ خورشیدی بود.

منابع:

۱.کتاب تاریخ تئاتر جهان، نوشته: اسکار، گروس، براکت، ترجمه: هوشنگ آزادی ور، زمستان ۱۳۶۳

۲.مجله؛ نمایش، در فراق یاران: مروری بر زندگی و آثار هوشنگ آزادی ور، اردیبهشت ۱۳۹۷