کتاب فارسی عمومی؛ دریچه‌ای بر شاهکارهای ادبیات فارسی نوشته‌ی سیما رحمانی فر، به نقد و بررسی سیر تاریخی آثار ادبی پارسی در سه دوره‌ی کهن، مشروطه و معاصر می‌پردازد.

زبان و ادبیات فارسی آشنای دور افتاده‌ی این روزهای ایران و ایرانی می‌باشد. امروزه بیشتر از گذشته به واسطه‌ی گستردگی و پیشرفت فضای دیجیتال، وضعیت و شرایط نامناسب فرهنگی، کاهش کتاب‌خوانی و کتاب‌دوستی، متأسفانه سطح سواد ادبی و زبانی مردم در اوضاع خوبی ندارد.

خط فارسی در حال تغییرات نرم و آهسته‌ی غیر علمی و غیر طبیعی است و شکاف میان اقشار گوناگون مردم و مفاخر ادبی سرزمینمان در حال افزایش می‌باشد. در حال حاضر به ندرت جوان ایرانی می‌تواند غزلی از حافظ یا سعدی را بدون غلط تا انتها بخواند، چه برسد به اینکه مفاهیم آن را درک کرده و با آن ارتباط برقرار کند.

در این میان دانشگاه به عنوان سردمدار رشد فرهنگ و دانش، رسالت مهمی را بر عهده دارد. با این حال فرصت آشنایی دانشجویان با ادبیات فارسی بسیار اندک و تنها سه واحد در تمام دوران تحصیل است. بنابراین سوای نقش استاد، نوع و چگونگی کتاب فارسی عمومی نیز جایگاه تعیین کننده‌ای در ایجاد پیوند و علاقه‌ی دانشجو با زبان و ادب فارسی دارد.

در واقع آنچه دانشجو در کلاس درس فارسی عمومی از چهره‌های ماندگار ادب فارسی می‌خواند و می‌شنود، در برداشت و تصور او از سرتاسر پهنه‌ی گسترده‌ی ادبیات این مرز و بوم تأثیری باور نکردنی دارد. تجربه و دغدغه‌ای که برای نگارنده در نتیجه‌ی تدریس این واحد ایجاد شده، دلیل اصلی نگارش این کتاب است.

در این اثر سعی شده است به قله‌های بلند ادبیات فارسی پرداخته و یک یا چند نمونه از آثار ایشان به شعر یا نثر آورده شود. در انتخاب این نمونه‌ها، هدف اصلی ایجاد علاقه‌مندی در دانشجو نسبت به ادبیات سرزمین خود است. بنابراین کار گزینش این متون بیش از هر چیزی، وقت، ذوق، و حوصله‌ی نویسنده را به خود اختصاص داده است.

این کتاب شامل سه بخش اصلی ادبیات کهن، مشروطه و معاصر و شش بخش فرعی شعر و نثر می‌باشد. علت ترجیح این تقسیم‌بندی، آشنایی دانشجو با سیر تاریخی ادبیات فارسی و تغییرات آهسته یا یک‌باره‌ی آن است. از دیگر سو باید بپذیرید تاریخ ادبیات فارسی، تاریخ انواع ادبی نیز هست؛ به این معنا که عناصری مانند زبان، محتوا، اندیشه و قالب در متون ادبی یک دوره‌ی تاریخی معمولاً متفاوت با سایر دوره‌های تاریخی است.

در بخشی از کتاب فارسی عمومی؛ دریچه‌ای بر شاهکارهای ادبیات فارسی می‌خوانیم:

ظهور حکومت صفوی که با تغییر مذهب رسمی کشور همراه بود، تحول اجتماعی بزرگی به شمار می‌رود که موجبات تغییر سبک ادبی را فراهم آورد. علاوه بر تغییر مذهب، رفاه اقتصادی و سفر شاعران به هند از عوامل پیدایش سبک ادبی جدید هستند که به سبک هندی یا اصفهانی موسوم است. این سبک که به «طرز تازه» نیز مشهور است، یکی از جریان‌های شعر فارسی است که شعر آن از نظر زبان، خیال‌، معادل‌سازی، مضمون‌پردازی، تصویرسازی، و جهان‌بینی با شعر پیش از خود تفاوت‌های بنیادین دارد.

از نظر محققان ریشه‌های این سبک را می‌توان در اشعار امیرخسرو دهلوی، حافظ شیرازی، و کمال خجندی جست‌وجو نمود؛ گرچه مبدع اصلی آن بابافغانی شیرازی است. وطن اصلی این سبک، هندوستان است، چرا که بر اثر بی‌توجهی پادشاهان صفویه، شاعران ایرانی به هند مهاجرت کردند و مورد حمایت شاهان گورکانی قرار گرفتند.

شاعران عصر صفوی غالباً از پیشه‌وران بودند و مخاطبان عمده‌ی شعر آن‌ها را مردم طبقه‌ی متوسط تشکیل می‌دادند. بنابراین شعر سبک هندی به زبان ساده و محاوره نزدیک شد و هم‌سو با زندگی واقعی گشت.

فهرست مطالب
پیشگفتار
بخش یکم: ادبیات کهن
فصل یکم: شعر کهن
شعر در ایران قبل از اسلام
شعر در ایران بعد از اسلام
شعر سبک خراسانی (نیمۀ دوم قرن سوم تا پایان قرن پنجم هجری)
رودکی
برزن ناراه
فسانه و باد
شهید بلخی
سوگند
کسایی مروزی
شاه حسن
در رثای حسین‌بن علی (ع)
فردوسی
در سوگ رستم
ناصرخسرو
حج راستین
در میانۀ سبک خراسانی و عراقی (قرن ششم هجری)
سنایی
چنین بادا
کو مسلمانی؟
خیام
سبک آذربایجانی (قرن ششم)
خاقانی
آینه
نظامی
عاشق شدن لیلی ومجنون بر یکدیگر
سبک عِراقی (قرن هفتم تا اواخر نهم هجری)
عطار نیشابوری
سی‌مرغ در پیشگاه سیمرغ
مولوی
حکایت سه مسافر مسلمان، جهود و ترسا از دفتر ششم
سعدی شیرازی
مستی از عشق
سرمایۀ وصال
چه نشینی‌ای قیامت؟
حافظ
کوه اندوه
این‌همه زخم نهان
خانه از غیر بپرداز
جامی
مقدمۀ یوسف و زلیخا
مکتب وقوع (اوایل قرن دهم تا اوایل قرن یازدهم)
وحشی بافقی
شرح پریشانی
سبک هندی یا اصفهانی (اوایل قرن یازدهم تا میانۀ قرن دوازدهم)
کلیم کاشانی (همدانی)
گل نچیدۀ وصل
صائب تبریزی
ز رسیدن به بود
خواب سنگین
دورۀ بازگشت (نیمۀ قرن دوازدهم تا اوایل قرن چهاردهم)
طبیب اصفهانی
بزم محبت
نشاط اصفهانی
کاخ دل
فروغی بسطامی
لشکر مژگان
قاآنی شیرازی
عزیزتر از عمر
فصل دوم: نثر کهن
نمونه‌ای از نثر دورۀ سامانی
تاریخ بلعمی
اندر خبر مرگ سلیمان علیه‌السلام
دو نمونه از نثر دورۀ‌ غزنوی و سلجوقی اول
تاریخ بیهقی
قصۀ خیشخانۀ هرات
قابوس‌نامه
در پیشی جستن از سخن‌دانی
سه نمونه‌ از نثر دورۀ سلجوقی دوم و خوارزمشاهیان
کلیله و دمنه
حکایت زاغی که خواست خرامیدن کبک بیاموزد
تذکرۀ‌الاولیا
ذکر بایزید بسطامی رحمۀ‌الله علیه
چهار مقاله
بوی جوی مولیان
سه نمونه از نثر دورۀ مغول
تاریخ جهانگشا
ذکر والدۀ سلطان، ترکان خاتون
گلستان سعدی
در فواید خاموشی
جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات
در پادشاهی انوشیروان
تنها مانی چو خلق بسیار کشی
دو نمونه از نثر دورۀ قاجار
منشآت قائم مقام
نامۀ قائم مقام به فاضل‌خان گروسی
نامۀ قائم مقام به میرزا بزرگ نوری
بخش دوم: شعر مشروطه
فصل یکم: شعر
1. جناح سنت‌گرا
2. گروه شاعران مردمى
3. شعر کارگرى
ایرج‌میرزا
علت گریۀ نوزاد
کارگر و کارفرما
عارف قزوینی
پیام آزادی
محمدتقی بهار
مرغ سحر
میرزادۀ عشقی
وطن،‌ای عشق پاک من!
فرخی یزدی
برای آزادی
فصل دوم: نثر مشروطه
سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی
حاجی‌بابای اصفهانی
چرند و پرند
من که نمی‌نویسم!
کتاب احمد
صید گربه
صحبت 1
بخش سوم: ادبیات معاصر (دهۀ سی تا امروز)
فصل یکم: شعر معاصر
نیمایوشیج
ققنوس
محمدعلی افراشته
حیف از ادبیات
پروین اعتصامی
برگ گریزان
شهریار
بیداری تلخ
ای وای مادرم
مهدی اخوان ثالث
زمستان
فروغ فرخ‌زاد
دلم برای باغچه می‌سوزد
سهراب سپهری
روزی خواهم آمد
احمد شاملو
درد مشترک
فریدون مشیری
شاید محال نیست
چشم تو
حسین منزوی
خیال خام
هر بار
سیمین بهبهانی
دوباره می‌سازمت وطن
هوشنگ ابتهاج
خانۀ‌ تنها
محمدعلی بهمنی
تا تو هستی و غزل
یک بار
محمدرضا شفیعی کدکنی
شهر خاموش
باران
قیصر امین‌پور
روز مبادا
درد، نام دیگر من است
فصل دوم: نثر معاصر
محمدعلی جمال‌زاده
فارسی شکر است
صادق هدایت
عروسک پشت پرده
بزرگ علوی
چشم‌هایش
صادق چوبک
انتری که لوطی‌اش مرده بود
سیمین دانشور
سووشون
جلال آل‌احمد
مدیر مدرسه
هوشنگ گلشیری
شازده ‌احتجاب
محمود دولت‌آبادی
کلیدر
کتابنامه