کتاب مدیریت بحران در نواحی روستایی ایران نوشتۀ وحید ریاحی و حامد قادرمرزی، برای دانشجویان جغرافیا، پژوهشگران و مسئولانی که حوزه مطالعه و مسئولیت آن‌ها روستا و نواحی روستایی است، کاربرد دارد.

کتاب حاضر می‌تواند مخاطرات در نواحی روستایی نامیده شود که البته با مدیریت بحران تمایزاتی دارد. با این حال می‌توان گفت که همۀ حوادث و بلایا هنگامی که جنبۀ انسانی می‌یابند و بر انسان‌ها، فعالیت انسانی و محیط انسان‌ها اثرگذارند، به عنوان بحران معرفی می‌شوند.

بحران‌ها و مخاطرات در معنای وسیع خود عدم تعادل محیط بوده و حوادثی هستند که منجر به تخریب محیط طبیعی و محیط زیست انسان می‌شوند و در چرخۀ طبیعت یا زندگی انسان اختلال ایجاد می‌کنند. شکی نیست که مناسب‌ترین و دقیق‌ترین طبقه‌بندی اولیه بحران‌ها و مخاطرات می‌بایست بر اساس منشأ تشکیل بحران صورت گیرد و شناخت بحران‌ها، و مدیریت بر آن‌ها بر اساس توجه به منشأ بحران‌ها صورت گیرد.

در ابتدایی‌ترین طبقه‌بندی، بحران‌ها دو نوع طبیعی و انسانی هستند و یا به عبارت بهتر دو منشأ طبیعی و انسانی دارند. بحران‌ها، هر منشا و خاستگاهی داشته باشند، تعادل سطح کره زمین یا بخشی از آن را بر هم می‌زنند و واضح است که موضوع اساسی علم جغرافیا و مطالعات جغرافیایی همین سطح است. جغرافیایی که علل تشکیل و پراکندگی پدیده‌های طبیعی، انسانی و اقتصادی، روابط میان آن‌ها و هرگونه نتیجه و بازتاب جغرافیایی آن‌ها را مطالعه می‌کند و بر همین اساس تشکیل بحران‌ها، توزیع و پراکندگی و بازتاب جغرافیایی آن در قلب مطالعات جغرافیایی قرار دارد.

این کتاب شاید نخستین قدم در تدوین مدیریت بحران در نواحی روستایی ایران است. ضرورت تاکید بر مدیریت بحران در کشوری با پهنه وسیع و مخاطرات فراوان و متعدد و نسبتا دائمی امری واضح و مبرهن است. روستاهای کشور ما خشکسالی دارند و همزمان با سیلاب روبرو هستند.

از بین 41 بلای طبیعی ثبت شده، بیش از 30 مورد آن در ایران سابقه وقوع دارد. سهم ایران از تلفات ناشی از وقوع بلایای طبیعی در جهان، بیش از 6 درصد است، در حالی که ایران تنها 1 درصد از جمعیت جهان را در خود جای داده و این امر نشان‌ دهنده آسیب‌پذیری بالای جامعه شهری و روستایی ایران می‌باشد.

در بخشی از کتاب مدیریت بحران در نواحی روستایی ایران می‌خوانیم:

آتش سوزی‌های جنگل از نظر منشاء به صورت‌های زیر طبقه‌بندی می‌شوند. آتش‌سوزی عمدی که غالبا به دلیل کمبود زمین زراعی یا نداشتن مرتع جهت تعلیف دام روستاییان از سوی روستاییان جنگل نشین صورت می‌گیرد. آتش‌سوزی غیر عمدی که از سوی چوپانان، شکارچیان و چوب‌برها برای گرمایش یا پخت غذا بر اثر بی‌مبالاتی صورت می‌گیرد. آتش‌سوزی‌های طبیعی که بر اثر پدیده‌هایی مانند صاعقه، آتشفشان، تابش نور خورشید و ایجاد حرارت صورت می‌گیرد.

برای مبارزه با آتش‌سوزی سطحی، چنانچه وسعت آتش و پوشش گیاهی انبوه نباشد بهترین راه استفاده از گونی‌های خیس، ریختن خاک و یا پاشیدن آب است. اما اگر وسعت آتش زیاد باشد، بهتر است از دو طرف آتش جهت اطفای حریق اقدام کرد تا به تدریج وسعت آتش کم شود. در هنگام آتش‌سوزی تاجی قبل از هر اقدامی، لازم است تعدادی از درختان اطرف منطقه را قطع کرد تا از سرایت آتش به دیگر درختان جلوگیری شود. آتش‌سوزی تاجی سریع پیشروی می‌کند، از این رو، سرعنت اقدام جهت مهار آتش سوزی ضرورت بالایی دارد. در آتش‌سوزی تنه‌ای اگر تنه درختان خشک و پوسیده و توخالی آتش بگیرند می‌بایست تنۀ درختان را از خاک پر کرد تا آتش خاموش شود. چنانچه آتش به تنه درختان رسیده باشد، قبل از قطع درخت ابتدا باید گیاهان اطراف را از بین برد تا آتش به جاهای دیگر سرایت نکند.
فهرست مطالب

پیشگفتار
فصل اول
مفاهیم و کلیات
مقدمه
مفاهیم کلیدی
مدیریت
رابطه مدیریت و جغرافیا
تعریف بحران
واژه نامه مفاهیم کلیدی
بحران از دیدگاه‌های مختلف
طبقه‌بندی بحران‌ها
ویژگی‌های بحران
خسارات بحران
انواع بحران
فصل دوم
ویژگی‌ها و ساختار
مدیریت بحران
مدیریت بحران
چرخه مدیریت بحران
وظایف مدیریت بحران
مراحل عمده در مدیریت بحران
فصل سوم
ساختار محیطی
سکونتگاه‌های روستایی
فصل چهارم
بحران‌ها و مخاطرات در سکونتگاه‌های روستایی
تحولات جهان ما و بحران‌های محیطی
بحران‌های محیطی در سکونتگاه‌های روستایی
ضرورت توسعه ایمنی در روستاها
وضعیت ایمنی در روستاهای ایران
فصل پنجم
مدیریت بحران زلزله
در مناطق روستایی
زلزله و اهمیت آن در ایران
انواع زلزله
پهنه بندی خطر زلزله در ایران
تخریب روستاها در زلزله‌های اخیر
مدیریت بحران زلزله در سکونتگاه‌های روستایی
فصل ششم
مدیریت بحران سیلاب
در مناطق روستایی
سیلاب و اهمیت آن در ایران
طبقه بندی سیل‌های کشور
فصل هفتم
مدیریت بحران خشکسالی
در مناطق روستایی
مفهوم و اهمیت مخاطره خشکسالی
علل خشکسالی در نواحی روستایی ایران
مدیریت بحران خشکسالی در نواحی روستایی
مدیریت بحران خشکسالی در نواحی روستایی حین وقوع
مدیریت بحران خشکسالی در نواحی روستایی پس از وقوع
فصل هشتم
مدیریت بحران زمین
لغزش در مناطق روستایی
مفهوم و اهمیت مخاطره زمین لغزش
عوامل شکل‌گیری زمین لغزش
مدیریت بحران زمین لغزش در نواحی روستایی
مدیریت بحران زمین لغزش در نواحی روستایی حین از وقوع
مدیریت بحران زمین لغزش در نواحی روستایی پس از وقوع
فصل نهم
مدیریت بحران آتش سوزی
در مناطق روستایی
آتش سوزی و اهمیت آن در سکونتگاه‌های روستایی
انواع آتش سوزی در نواحی روستایی
علل آتش‌سوزی در نواحی روستایی
مدیریت بحران آتش سوزی قبل از وقوع
مدیریت بحران آتش سوزی در نواحی روستایی حین وقوع
فصل دهم
مدیریت بحران مخاطرات آب و هوایی در مناطق روستایی
مخاطرات و بحران‌های آب و هوایی
گرمای شدید
سرمای شدید
فصل یازدهم
راهبردهای مدیریت بحران
در نواحی روستایی
چارچوب مدیریت بحران نواحی روستایی
مدیریت احتمال خطر پذیری
تهیه برنامه آمادگی در برابر بحران
استراتژی‌های کاهش اثرات مخاطرات و سازگاری
رویکردهای مدیریت احتمال خطرپذیری در برابر بحران
راهبری‌های CDERA برای فعالیت‌های منطقه‌ای
مدیریت احتمال خطرپذیری
منابع
فهرست واژگان