ایرج افشاری اصل در کتاب مبانی بازیگری، مجموعه‌ای کامل از جزوات و دست‌نوشته‌های مربوط به تئاتر را با هدف آموزش تخصصی به هنرجویان گردآوری کرده است.

بازیگری چیست؟ اولین سؤالی که به ذهن هر کسی در حول و حوش بازیگری مطرح می‌شود. برای این سؤال واحد، پاسخ‌های عدیده و متفاوتی ارائه شده است که هر کدام از زاویه و منظری به این مقوله پاسخ داده‌اند. برای شروع و آشنا شدن با این مقوله‌ی به ظاهر ساده، اما سخت و پیچیده در کتاب مبانی بازیگری با نکته نظرات برخی از اشخاص پر آوازه‌ی این مبحث پرسه خواهیم زد تا به اهمیت و چیستی بازیگری پی ببریم.

گام اول در بازیگری شناخت ویژگی‌های خود است. بازیگری تا خودش را نشناسد در ارائه‌ی شخصیت‌های مختلف، حرکاتش را با خود به شخص بازی الصاق خواهد کرد و این امر عملاً ناخواسته و غیر ارادی صورت می‌گیرد. اما اگر بازیگر خود را بشناسد، در ارائه‌ی نقش حرکات خود را از صافی کنترل عبور خواهد داد و شخصیت‌های ارائه شده شبیه هم نخواهند بود. در این کتاب تمامی آنچه که یک بازیگر در ایفای نقش باید بداند گفته شده است.

در بخشی از کتاب مبانی بازیگری می‌خوانیم:

تماشاچی آنچه را که بازیگر به عمل درآورده می‌بیند، نه آنچه را که در خیال خود دارد و جویایش هست. واقعی در صحنه‌ی نمایش چیست؟

واقعی صحنه‌ی نمایش مطابقت اعمال، گفتارها، قیافه‌ها، صورت، حرکت، و اطفار است با یک سرمشق رؤیایی که شاعر در تصور آورده و هنرپیشه به نمایش در می‌آورد.

بازیگر باید بتواند حالات گوناگون را مثل نت‌های موسیقی پشت سر هم اجرا کند. شادی، جنون، آرامش، تعجب، حیرت‌زدگی، اندوه، وحشت‌زدگی، ناامیدی و (حرکت عکس) (گام حالات مختلف).

در ازای هر یک حالت هزار حالت وجود دارد که در آن‌ها حساسیت همان‌قدر که در زندگی زیان‌آور است، روی صحنه نیز آسیب می‌رساند. حساس‌ بودن چیز دیگر و احساس‌ کردن چیز دیگری است. آن کار دل است و این کار عقل. قضیه این است که آدمی به شدت احساس می‌کند، منتهی نمی‌تواند احساس خود را بیان کند. سخن بر سر این است که در تئاتر به یاری آنچه حساسیت، روح، مهر و عاطفه می‌نامند، آدمی حق یک یا دو بند از مطلب را نیکو ادا می‌کند.

فهرست مطالب

پیش‌گفتار
بازیگری چیست؟
بازیگر
ابزارهای بازیگری
دگردیسی‌های بازیگر
بازیگر به مثابه یک نشانه
ماهیت بازیگری
ارتباط بازیگر با روان
وظیفه‌ی بازیگر
کشف جوهر نقش
تحلیل شخصیت
شخصیت و کنش نمایشی
ویژگی‌های کنش نمایشی
کشف و نامگذاری کنش
ابلاغ جوهر نقش به تماشاگران
بازآفرینی شخصیت
نقش را از دید خودتان بازی نکنید
خلق دنیای درونی شخصیت
خلق دنیای بیرونی شخصیت
ابتدا حرکات شخصی و همیشگی خود را به خوبی بشناسید
چهره‌ی خود را بشناسید
نقش را حفظ کنید، نه جملات را
رسیدن به شخصیت از طریق بداهه‌پردازی
کار هنرپیشه روی نقش
1- مرحله‌ی شناخت
2- تجزیه و تحلیل (آنالیز)
3- ایجاد و جان‌ بخشیدن به شرایط برونی
4- ایجاد شرایط درونی و زنده‌ کردن آن
5- ارزیابی رویدادها و حوادث نمایشنامه
2- مرحله‌ی تأثر
ایجاد پارتی‌تور (قطعه کامل) روانی نقش
3- مرحله‌ی تجسم
پلان کار روی نقش
بازیگر به‌ مثابه یک اسطوره
هنرپیشه و شخصیت
بازیگری در نمایش‌های ایرانی
قراردادهای بازیگری در نمایش ایرانی
ادا و اشاره
حرکت
قراردادهای حرکت نمایش‌های ایرانی
اشخاص بازی در نمایش ایرانی
قراردادهای اشخاص بازی در نمایش‌های ایرانی
سنجش کیفیت ارائه‌ی نقش توسط بازیگر
ابعاد شخصیت
حس و احساس
حافظه در بازیگری
وسایل صحنه
سیستم استانیسلاوسکی و برشت
سه موتور زندگی روانی
مراحل کار هنر پیشه بر روی نقش
لایه‌های متن و نقش
دراماتیک
هدف
دیده‌رو
ویژگی‌های بازیگر از نظر دیده‌رو
تطبیق با هر گونه منش و خوی‌ها (تک نقش نشوید.)
ویژگی‌های بازیگر خوب
موانع فلج‌کننده و بازدارنده
تنش
دیدن و شرح دادن
مخلوق
شرایط محیطی
رویداد
رویدادهای قوی و ضعیف
آکسیون
مراحل یک رویداد
توجیه‌های خلاقانه
توجیه درونی
جمع و جور کردن رویداد
چند توصیه در مورد چگونگی اجرای تک‌گویی
خلاصه‌ای از سیستم استانیسلاوسکی
ارزش و ژرفای نگاه در بازیگری
جنبه‌های مختلف نگاه
عواطف اصلی مرتبط با چشم
تحلیل و نقد
عناصر نمایش
انواع نقد
زمان‌های نمایش
مکالمه
کلام
کاربرد مکالمه
انواع گفت‌وگو
ساختمان و ساختار
ژانر یا گونه‌های نمایشی
مکتب‌های ادبی
مکتب‌های ادبی در جهان نمایش
ادوار تاریخی
انواع حرکت
آدم‌های بازی
انواع اقتباس
انواع میزانسن
بداهه سازی
انواع صحنه
گروه و اهمیت هماهنگی در آن
روند بازیگری
عملکردن به جای تظاهر کردن
بعد اخلاقی
محرک
روانشناسی ارتباطات
تمرین‌هایی برای بازیگری
ژست‌های بدنی
راه‌های انتقال عواطف
نشت احساسات
حالات خلقی و روحی ایجاد شده بر اثر رنگ
آرم‌ها و علائم بین فردی، اجزاء سه‌گانه‌ی آرم‌ها
بیان احساسات و عواطف توسط حرکات دست
حرکاتی که کاربرد فراوان دارند
ابعاد اجتماعی لباس
چرا انسان‌ها از اطلاع‌رسانی بدنی استفاده می‌کنند؟
کرئوگرافی
صفات بازیگر
فن بیان
تحلیل بیان
لحن‌های یک جمله
انواع تمرین تئاتر از نظر یوجینیوباربا
تمرینات رهاشدگی درازکش
خروج از حالت رها شدگی
تمرینات رهاشدگی نشسته
گروه ج: تمرینات ایستاده
گروه د: تمرینات انتقال
گروه پ: دم و بازدم نفسزنان
گروه ت: دم عمیق و بازدم همراه با زمزمه و صحبت
جیغ یا فریاد روی صحنه
خنده و گریه روی صحنه
طنین
طنین و تداوم
تنوع در بیان
عوامل مؤثر در صدا
تنوع زبانی از طریق سرعت
تنوع بیانی از طریق تأکید
احساسات مختلف بیانی
تمریناتی برای بیان
خواندن نمایشنامه با صدای بلند، شنیدن و اجرا
فهرست منابع و مآخذ