کتاب گیاهان دارویی، تالیف علی توکلی، روایتی ساده از آثار و افکار طبیبان سنتی ایران برای فرهیختگان و داروفروشان گیاهی امروزه است، به تجربه ثابت شده در بعضی موارد دیده شده که اثر شایان توجهی در بهبود بیماران داشته است. البته بیشتر این گیاهان دارویی در کوه‌های کیلان می‌روید.

دو چیز در همه عصرها با بشر همدوش و همراه بوده است یکی دین و دیگر طب (بهداشت) و به این دو چیز انسان فوق‌العاده نیازمند است. می‌توان گفت، پیدایش طب و پزشکی هم زمان با تاریخ انسان‌ها و آفرینش آن است، همان‌طور که پایه‌گذار علوم و تمدن بشری، مردم مشرق زمین بوده‌اند کتب آسمانی نیز در همین مکان زمین نازل شده است و از میان همین مردم پیامبران الهی مبعوث رسالت و بشریت را به یکتاپرستی دعوت کرده‌اند و به همین دلیل دنیای غرب علم پزشکی و طب را از دانشمندان مشرق زمین اتخاذ کرده‌ و در شرح و بسط و گسترش آن کوشیده‌اند.

اسلام در دانش بدن تأکید فراوان نموده‌ است هم‌چنان که پیامبر اسلام می‌فرمایند: «العلم علمان‌ علم الابدان و علم ادیان» یعنی دانش بر دو قسم است: دانش بدن و دانش دین.

این دانش و آگاهی از بدن در ردیف علم دین قرار گرفته شده است و همه این‌ها جهت شناسایی ذات اقدس الهی است و خداوند در سوره اعراف آیه 29 می‌فرمایند: بخورید و بیاشامید و در خوردن و نوشیدن آن برای سلامتی خود اسراف نکنید که خداوند اسراف‌ کنندگان را دوست ندارد و پاکیزه‌ترین جامه‌های خود را هنگام عبادت بپوشید.

خداوند و پیامبرش تأکید فراوان برای پاکیزه زیستن و حلال و حرام بودن خوراکی‌ها دارد، از رسول گرامی و ائمه‌ی اطهار دستورات بهداشتی فراوان به دست ما رسیده است از جمله کتاب‌های بهداشتی پزشکی: امثال طب‌النبی، طب الرضا و طب الصادق را می‌توان نام برد.

علی توکلی، نویسندۀ این کتاب، در سال 1318 در شهر کیلان به دنیا آمد پس از پایان تحصیلات دبیرستانی به خدمت آموزش پرورش در آمد آنگاه در کنکور سراسری شرکت نمود و سپس وارد دانشگاه علوم ارتباطات شد و در سال 1354 به اخذ درجه لیسانس نایل آمد. در آموزش و پرورش دوره‌های در سطح فوق لیسانس گذراند. در دبیرستان‌های تهران به تدریس زیست‌شناسی و گیاه‌شناسی مشغول شد. پس از فراغت از تدریس در چند محل شهر تهران به فروش گیاهان دارویی سنتی ایران در داروخانه گیاهی و به مدت 50 سال به طبابت گیاهان دارویی سنتی زیر نظر پزشکان مشغول شد و بیشتر داروهایی که جهت امراض در کتاب گیاهان دارویی نوشته شده است در اثر تجربه و طبابت چندین ساله است.

در بخشی از کتاب گیاهان دارویی می‌خوانیم:

کیفیت دارو را چه از حیث وزن و چه از حیث گرمی و سردی و خشکی و تری باید در نظر گرفت. طبیب باید مزاج اندام‌های بیمار و عضو بیمار شده را در نظر بگیرد. مثلاً کسی که بیمار است باید وضع او از نظر حالات چهارگانه (مزاج اندام، آفرینش اندام، محل اندام و نیروی اندام) و نیز از حیث جنس عمر،روش و عادت، فصول سال، شهر، حرفه، نیرو و غیره در نظر گرفته شود.

اگر مزاج طبیعی اندام شناخته شود و با مزاج آن در حالت بیماری مقایسه گردد، طبیب پی می‌برد که این موازنه تا چه حد به هم خورده است وچه دارویی وچه مقدار از آن می‌تواند حالت به هم خوردگی اندام را به حالت طبیعی بر گرداند. مثلاً اگر مزاج در هنگام تندرستی به سردی گرایش داشته است و عضو بیمار از مرز طبیعی خارج شده و به گرمی گراییده است، باید با سرد کردن مزاج آن بیماری را مرتفع ساخت و اگر بیماری گرم و اندام نیز گرم است که در اینجا گرمی باعث گرم کردن بی‌حد عضو شده است، باید به خنک کردن عضو پرداخت.

به‌ طور کلی اگر در بدن آدمی گرمی غیر طبیعی شدت یابد باید آن‌ را با داروی سردتر از بین برد. اگر سردی غلبه کرده باشد باید داروی گرم کننده تجویز نمود. این سردی و گرمی در اثر ورود مواد غذایی و چیز دیگری در بدن بوجود می‌آید که بر حسب شدت و آثاری که از آن پیدا می‌شود مزاجی را برای خود از حیث گرمی و سردی و غیره که این خود ظهور بیماری است، ظاهر می سازد. قدما معتقدند که خوراکی‌ها پس از تغییراتی در جهاز هاضمه وارد کبد شده و پس از طبع شدن به صفرا و خون و بلغم و سودا تبدیل می‌شوند. صفرا طبعی گرم و خشک دارد چون آتش خون مثل هوا گرم و تر است. بلغم سرد و تر است، چون آب و سودا مثل خاک خشک و سرد اند. از این رو چهار طبع قائل شده‌اند و صحت و سلامتی بدن را به تعادل آن‌ها می‌دانند.

فهرست مطالب

1. پیش گفتار
2. تاریخچه‌ طب
3. آداب و اخلاق طبیب
4. انواع مزاج‌ها
5. عناصر تشکیل دهنده جهان و موجودات
6. معرفی گیاهان دارویی
7. نسخه‌هایی از داروهای گیاهی