رحمان بابازاده در کتاب روان‌شناسی نوجوانی، به مباحثی چون ویژگی‌های رفتاری و روانی دوره‌ی نوجوانی، مهارت برنامه‌ریزی تحصیلی، گام‌های سالم ارتباطی با فرزند نوجوان و... می‌پردازد.

امروزه به تبع تغییر و تحولات گسترده در عرصه‌هاى اجتماعى و تأثیرپذیرى جوامع از فرهنگ‌هاى بیگانه و نیز تهاجم گسترده‌ی برخى فرهنگ‌ها به ارزش‌ها و هنجارهاى ملى و سنتى، کارکرد خانواده دچار تغییرات بسیارى شده است. اما به رغم این تحولات، باز هم خانواده توانسته است به طور شایسته نقش خود را در تعلیم و تربیت، انتقال افکار و ارزش‌ها، تأمین نیازهاى مادى و معنوى و انتقال مفاهیم عمیق اخلاقى و اجتماعى ایفا کند.

اگر خانواده به دلایلى همچون فقر، بى‌سوادى، ناآگاهى اجتماعى و اقتصادى، و نداشتن تکیه‌گاه براى تأمین نیازهاى مادى و معنوى، قادر به انجام دادن کارکردهاى خود نباشد، به‌ ناچار اعضاى آن براى تأمین نیازهاى خود به عواملی خارج از خانواده روى مى‌آورند و درنتیجه، دچار مشکلات رفتاری، ارزشی، اخلاقی و هنجاری می‌شوند.

از دیدگاه روان‌شناسى، خانواده یکى از نهادهاى زیربنایى بنیاد و از ساختارهاى اصلى جامعه به شمار مى‌آید که همگام با دیگر ساختارهاى جامعه در راه رشد و تعالى شخصیت انسان گام برمى‌دارد. این نهاد مقدس طى قرون متمادى و به خصوص در چند قرن اخیر، شکل‌هاى متفاوتى تجربه کرده و در فرهنگ‌هاى گوناگون قالب‌هاى متفاوتى به خود گرفته است. با وجود این، خانواده در شکل‌هاى مختلف آن همواره کارکردهاى مهمى داشته است.

مطالعه‌ی کارکردهاى خانواده از دیرباز مورد توجه علم روان‌شناسى قرار گرفته است، به گونه‌اى که یکى از بخش‌هاى مهم روان‌شناسى خانواده درمانى است که به معضلات و ناتوانى خانواده در انجام دادن وظایف و کارکردهاى ناقص و شیوه‌هاى درمان آن‌ها مى‌پردازد. در کنار دیدگاه روان‌شناسى در زمینه‌ی کارکرد خانواده، اسلام هم با پیشینه‌ای بیش از هزار و چهارصد سال، بر تشکیل خانواده تأکید کرده است، تا جایى که نزد خداوند هیچ بنایى را محبوب‌تر از خانواده نمى‌داند.

یکى از نیازهاى اساسى اعضاى خانواده، نیازهاى عاطفى و هیجانى آن‌هاست که عبارت‌اند از: دوست داشتن، مورد محبت قرار گرفتن، عشق ورزیدن به دیگران، مورد حمایت قرار گرفتن از سوى اعضاى خانواده، شاد شدن به واسطه‌ی اعضاى خانواده و شاد کردن آ‌ن‌ها و مانند این‌ها. بعضى از نیازهاى عاطفى مى‌تواند توسط افراد خارج از خانواده برآورده شود؛ مانند دوران طبیعى رشد و مقطع نوجوانى که گرایش نوجوان به همسالان زیاد است و از این‌ رو، می‌تواند از طریق دوستان و همسالان بعضى از نیازهاى عاطفى خود را ارضا کند. اما محیطى که به شکل آرمانى مى‌تواند نیازهاى هیجانى و عاطفى اعضاى خود را ارضا کند خانواده است. خانواده مهم‌ترین و مؤثرترین نهادی است که در این زمینه نقش‌آفرین است. فضای ارتباطی اعضای خانواده با نوجوان و به‌ ویژه پدر و مادر یکی از نقش‌آفرین‌ترین عوامل است. نوجوان در فضای ارتباطی با دیگران به‌ خصوص والدین می‌تواند بر بحران‌های خود فایق آید. نحوه‌ی پذیرش نوجوان و برقراری رابطه‌ی مؤثر، خویشتن‌دارانه و مثبت نیاز به شناخت ویژگی‌های روان‌شناختی و جسمی نوجوانان دارد. همچنین آشنایی با مهارت‌های مربوط به برقراری و تنظیم رابطه کمک می‌کند تا والدین از دانش خود در خصوص دوره‌ی بلوغ و نوجوانی به نحو کارآمدتری در راهنمایی فرزندان خود استفاده کنند.

بنابراین، سلامت و سعادت جامعه به سلامت و پویایی نظام خانواده وابسته است و سلامت و تعادل و تعالی نظام خانواده نیز به کیفیت روابط بین زن و شوهر و والدین و فرزندان بستگی دارد.

در بخشی از کتاب روان‌شناسی نوجوانی می‌خوانیم:

پس از پایان یافتن دوره‌ی کودکی، فرد وارد مرحله‌ای می‌شود که شرایط آن با شرایط دوره‌ی قبلی بسیار متفاوت است. این دوره به دوره‌ی نوجوانی معروف است. دوره‌ی نوجوانی از بحرانی‌ترین، حساس‌ترین و پرتلاطم‌ترین دوران زندگی هر فرد به شمار می‌رود. نوجوان در این دوره شرایط و توقعات تازه‌ای دارد که نمی‌توان آن را با دوره‌ی قبلی‌اش یکی دانست. مدت دوره‌ی نوجوانی در جوامع گوناگون متغیر و از جامعه‌ای به جامعه‌ی دیگر در نوسان است و مرز مشخص و ثابتی ندارد. با در نظر گرفتن اینکه رشد و تحول جریانی دایمی است، شرایط زیستی روانی گذشته‌ی فرد با وضعیت فعلی او به طور کامل ارتباط دارد. بنابراین، باید سعی کنید تا در بهره‌وری از رشد فرد، حداکثر کوشش را برای شناخت تمامی خصایص و ویژگی‌های دوره‌ی نوجوانی به کار گیرید.

موضوع نوجوانی و بلوغ در روند رشد انسان اهمیت ویژه‌ای دارد و انتظارات افراد از یکدیگر در تعاملات بین خود را آشکار و مشخص می‌کند. این مرحله از زندگی هر فرد، نه دوره‌ی کودکی است با تمام ویژگی‌هایش و نه دوره‌ی بزرگسالی است با خصوصیات ویژه‌ی خود که هر فرد از آن بینشی از قبل دارد. بلکه نوجوانی دوره‌ای حد فاصل میان کودکی و بزرگسالی است، همراه با تحولات عمیقی که در جسم و روان هر فرد ایجاد می‌شود. حدود و طول مدت نوجوانی مشخص نیست. به طور تقریبی، از یازده سالگی آغاز می‌شود و تا حدود نوزده سالگی ادامه می‌یابد. در این دوره تغییرات مهمی از لحاظ جسمی و روانی پدید می‌آید که نقش بسیار سازنده و تأثیرگذاری در تمام ابعاد وجودی انسان بر جا می‌گذارد در این مرحله از زندگی هر فرد گرایش به سمت گروه همسالان از لحاظ اجتماعی شدن نمود می‌یابد. در این مرحله از زندگی، نوجوان نیاز به استقلال عاطفی، اقتصادی، تأمین شخصیت مستقل و از همه مهم‌تر نیاز به تعلق داشتن به گروه خاصی تحت عنوان گروه همسالان و پذیرش از سوی آ‌ن‌ها دارد.

فهرست مطالب
مقدمه‌ی مؤلف
بخش اول: ویژگی‌های رفتاری و روانی دوره‌ی نوجوانی
نوجوانی
بخش دوم: مهارت برنامه‌ریزی تحصیلی
اهمیت برنامه‌ریزی تحصیلی
بخش سوم: مهارت "نه" گفتن و جرأت‌ورزی
اهمیت مهارت" نه " گفتن و جرأت‌ورزی
بخش چهارم: مهارت تصمیم‌گیری
ضرورت و اهمیت مهارت تصمیم‌گیری
بخش پنجم: گام‌های سالم ارتباطی
گام‌های سالم ارتباطی با فرزند نوجوان
بخش ششم: راهنمایی، پاسخی است به نیازهای انسان
راهنمایی، پاسخی است به نیاز‌های انسان
ضمایم
فهرست منابع