کتاب تفاوت دیه زن و مرد از دیدگاه مذاهب اسلامی اثر محمدیاسین احسانی، ضمن بیان آراء و نظرات فقهای مذاهب اسلامی در زمینه دیه، ادله و مستندات آنان را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد.

انسان، موجودی است که برای تأمین نیازهایش به زندگی اجتماعی نیاز دارد. از طرفی، روابط اجتماعی نیز ضرورتا نیازمند وضع قوانین و مقررات است تا در گرو آن، جامعه بشری قوام و داوم یافته و زمینه امنیت فردی و اجتماعی فراهم گردد. بر پایه این ضرورت، جوامع انسانی در قوانین و مقررات جزایی خود، برای پیشگیری از وقوع جرم به‌عنوان یک ابزار بازدارنده، مجازات و کیفرهایی را برای مجرم، پیش‌بینی کرده‌اند.

دین مقدس اسلام نیز که قوانین و مقررات آن، بر پایه عدالت و کرامت انسانی استوار است، از این قانون مستثنا نیست؛ بلکه در پیشگیری از وقوع جرم، کامل‌ترین راهکارها را برای حفظ امنیت جامعه بشری ارائه کرده است. یکی از این راهکارها «دیه» است که در قانون جزایی اسلام برای بازداشتن مجرم از ارتکاب جرم، به‌عنوان یک ابزار بازدارنده گنجانده شده است.

در هر جامعه افرادی پیدا می‌شوند که با شکستن مرزهای قانونی، جنایاتی را مانند قتل و جرح علیه هم‌نوعان خود مرتکب می‌شوند. در میان ملل گذشته، مجازات مجرم در این نوع جنایات، بیشتر جنبه انتقام‌ جویی داشت و کمتر به مسئله دیه به‌ عنوان خون‌بهای مقتول توجه می‌شد؛ به همین جهت، گاهی مجازات یک مجرم، منجر به جنگ‌های طولانی میان قبائل می‌گردید.

اما با ظهور اسلام و پذیرش قانون دیات به‌ عنوان یکی از قوانین جزایی اسلام، تحول عظیمی در آن ایجاد شد. در اسلام، حفظ حیات انسان‌ها، از اهمیت ویژه‌ای برخودار است؛ به‌طوری که مطابق با قرآن کریم، ریختن خون یک انسان بی‌گناه، با ارزش خون تمام انسان‌ها برابری می‌کند. بر همین اساس، اسلام، قانون دیات را به‌ عنوان یکی از مجازات‌های بازدارنده در راستای حمایت از خانواده مقتول امضاء کرده است.

البته نظام دیات در فقه، بسیار گسترده و مسائل متعددی در آن مطرح است، اما بحث‌برانگیزترین مسئله که به‌ عنوان یک شبهه از جانب برخی افراد، به نام تبعیض در قلمرو فقه مطرح شده و در گذشته نیز مطرح بوده، مسئله نابرابری دیه زن و مرد است. اهمیت این مسئله، ایجاب می‌کند که این موضوع از نظر فقهای مذاهب اسلامی به صورت دقیق، مورد ارزیابی قرار گیرد تا به این شبهه پاسخ متقن و مستدل داده شود.

در جهان معاصر نیز با پدید آمدن تفکرات مادی نسبت به حقوق زن، به‌ویژه تفکر آزاد اندیشی (لیبرالیستی) و تفکر تساوی حقوق زن و مرد در تمام زمینه‌ها (فمینستی)، هجمه فراوانی از سوی طرفداران این نظریات، علیه این دسته از قوانین اسلامی صورت گرفته است؛ به‌گونه‌ای که آن‌ها تفاوت میان زن و مرد را در پاره‌ای از احکام اسلامی، مانند قصاص، ارث و... مبنای تحلیل دیدگاه اسلام در مورد شخصیت زن دانسته‌اند و بر اساس همین رویکرد، نظریه ناعادلانه‌ بودن قوانین اسلام در مورد زنان را مطرح کرده‌اند.

در فصل اول کتاب تفاوت دیه زن و مرد از دیدگاه مذاهب اسلامی که کلیات بحث را شامل می‌شود، مفهوم و ماهیت دیه، حکومت، آرش و تفاوت آن‌ها با یکدیگر و تاریخچه کوتاهی از مراحل شکل‌گیری دیه در میان ملل قبل از اسلام تبیین می‌گردد.

فصل دوم به بررسی دیدگاه اسلامی درباره مقدار دیه زن و مرد در جنایت بر نفس اختصاص دارد. در فصل سوم به بیان دیدگاه مذاهب اسلامی درباره مقدار دیه زن و مرد در جنایت بر اعضاء پرداخته شده است.

در فصل چهارم نظرات دانشمندان مذاهب اسلامی درباره حکمت‌های تفاوت دیه زن و مرد بیان می‌شود. در فصل پنجم به آراء فقهای مذاهب اسلامی در خصوص مسئولیت پرداخت دیه زن و مرد اشاره می‌گردد. در پایان این نوشتار هم نتیجه‌گیری و جمع‌بندی انجام خواهد شد.

در بخشی از کتاب تفاوت دیه زن و مرد از دیدگاه مذاهب اسلامی میخوانید:

در اسلام، تقسیم حقوق و وظایف میان زن و مرد، بر اساس توانایی‌های طبیعی و فطری آنان است. به همین لحاظ می‌بینیم که در نظام خانواده، نفقه زنان، به عهده شوهر گذاشته شده است؛ زیرا زنان با وضعیت جسمانی خود، نمی‌توانند در بسیاری از موارد همچون دوران بارداری و شیردهی فرزندان، به فعالیت‌های اقتصادی بپردازند. در مقابل، ارث مردان، دو برابر زنان قرار داده شده است؛ زیرا مردان، در مسائل اقتصادی همچون پرداخت نفقه و مهریه، نیاز بیشتری دارند؛ اما زنان با توجه به این‌که نفقه آنان، به عهده شوهرشان‌ است و در صورت نبود شوهر، به عهده فرزندان گذاشته شده است، در مسئله اقتصادی، نیاز کمتری دارند؛ از این‌رو دیه آن‌ها بر اساس تفاوت‌های فطری و طبیعی، با مردان تفاوت دارد.

فهرست مطالب

پیشگفتار
1. کلیات
2. مقدار دیه زن و مرد در جنایت بر نفس
3. مقدار دیه زن و مرد در جنایت بر اعضا
4. حکمت‌های تفاوت دیه زن و مرد
5. مسئول پرداخت دیه مرد و زن در انواع جنایت
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری نهایی
کتابنامه
نشریات