گام گذاشتن به دنیای ناشناختهها
تا همین چند سال پیش کسی گمان نمیکرد که آسیبهای مغزی وارده به یک بیمار که طی یک حادثه تصادف دچار ضربه مغزی میشود میتواند برگشتپذیر باشد. این تفکر که بافت عصبی یا مجموعه سازمانیافته مغز بعد از آسیب دیدن نمیتواند خود را ترمیم کند با کشف هر چه بیشتر ساز و کار "انعطافپذیری عصبی" رو به زوال رفت.
پلاستیسیتی عصبی در مدارهای نورونی این اجازه را به مغز میدهد تا در پاسخ به بسیاری از تحریکات بیرونی و درونی تغییر کند. جالب اینجاست که این خاصیت در تمام مراحل تکامل مغز از جنینی تا مرگ وجود دارد. این خاصیت به ما اجازه میدهد تا برنامههای بازتوانی شناختی را بتوانیم روی مغزهای آسیبدیده پیاده کنیم تا آرام آرام دوباره تواناییهای از دست رفته خود را پیدا کنند و از نو جوانه بزنند. با اجرای برنامههای توانبخشی یا بازتوانی شناختی میتوان انتظار داشت که سیناپسهای عصبی جدید تشکیل شود و سیناپسهای قدیمی قوی تقویت شوند.
در این ماجرا و طی آن باید تعریف دقیقی از بازتوانی شناختی و نیز آسیبهای عصبی ارائه داد. بازتوانی شناختی یک اصطلاح کلی به معنای ارتقای توانمندیهای شناختی مغز آسیبدیده مانند توجه، حافظه، حل مسئله و برنامهریزی است. آسیب مغزی نیز گستره وسیعی از آسیبهای ناشی از صدمه، بیماریهای روانپزشکی مثل اسکیزوفرنی و آلزایمر تا رفتارهای اعتیادی را شامل میشود.
اما پا گذاشتن به دنیای اعتیاد یعنی پا گذاشتن به دنیای ناشناختهها. طیف رفتارهای اعتیادی در افراد آنقدر گسترده است که هر میزان مطالعه پزشکی، آماری و شناختی از اعتیاد هنوز هم نتوانسته است بر تمام جنبههای این دنیا نور بیفکند و زوایای تاریک آن را روشن کند. به هر میزان که طیف اعتیاد و رفتارها و مواد گوناگون آن گسترده است، طیف مداخلاتی که برای پیشگیری، درمان و بازتوانی رفتارهای اعتیادی میتوان انجام داد نیز گسترده است و این مداخلات با انواع و اقسام چالشها دست به گریبان هستند. اگر تنها این مداخلات را به بحث مداخلات شناختی محدود کنیم، باز هم همان گستردگی و همان چالشها حفظ میشود.
اعتیاد در واقع ترکیبی از وابستگی و تخریب است. بنا به ده فرمان ضروری برای درمان اعتیاد، درمانگران موظف هستند که تواناییهای شناختی فرد در حال درمان را به مرور بازگردانند. همچنین باید وضعیت شناختی فرد مددجو حین ترک مواد به دقت پایش شود تا در مواقع ضرورت، کمکهای لازم به او صورت بپذیرد. ساز و کار اصلی در این بازتوانی، افزایش کنترل مغز بر حالتهای هیجانی است که باید به کمک تمرینات یا احیانا ابزارها تقویت شود.
طی گزارشات از دو دهه اخیر فعالیت کلینیکهایی که به درمان سوء استفاده از مواد میپردازند، تعداد بسیار کمی از این مراکز، برنامههای بازتوانی شناختی را نیز به برنامههای معمول درمان خود اضافه کردهاند. گستره این برنامهها نیز از حل یک جدول سودوکوی ساده تا بازیهای برنامهریزی شده پیشرفته کامپیوتری متغیر است.
شاید اگر دید جامعنگر را تقویت و به این موضوع توجه کنیم که اعتیاد در هر انسان به هر چیزی که میخواهد باشد یک اتفاق واحد را از نظر بیولوژیک رقم میزند آنگاه دستمان برای مطالعات و مداخلات مرسومی که از بازتوانی شناختی میشناسیم بازتر شود شاید روزی بتوان به آرمان جامعه بدون اعتیاد فکر کرد.
سعید روستایی | عضو ستاد توسعه علوم و فناوریهای شناختی
مطالب مرتبط
- درمان افسردگی با قارچ های جادویی
- چگونه سیگار کشیدن باعث سرطان ریه می شود؟
- 3 نشانه مهم که هشدار می دهند در معرض افسردگی قرار دارید
- اثر روغن زیتون در مقابله با زوال عقل و فراموشی
- آیا روغن نارگیل باعث لاغری می شود؟
- برترین نوشیدنی های ضد سرطان که در جهان وجود دارند
- فرمول خوراکی برای پایین نگه داشتن قند خون
- حقایقی درباره کمخونی
تگها
مطالب پربیننده
- چگونه تشخیص دهیم یک تصویر با هوش مصنوعی ساخته شده؟
- آموزش کامل تهیه سبزه عید با تخم شربتی
- کاهش وزن علمی و بدون برگشت
- چگونه میتوان از اینستاگرام، تیکتاک و گوشیهای همراه فاصله گرفت؟
- کمبود چه مواد غذایی باعث افزایش ابتلا به افسردگی میشود؟
- چطور مامان بابای خودمان باشیم؟
- مادران تلفنهمراه خود را به کودکشان بدهند یا خیر؟
- چرا مردان در بیان احساسات خود موفق نیستند؟
- آیا در برزخ، شفاعت وجود دارد؟
- "همای سعادت" اسطوره یا واقعیت؟!
- گیاهانی که استرس خانه و محل کار را کاهش میدهند
- سیگارهای الکترونیک یک جایگزین توهم زا
- سونامی سالمندی، بحران پیش روی کشور
- درباره خانه عباسیان، شاهکار معماری ایران در کاشان
- درباره قنات بلده فردوس؛ بیبدیل در دل کویر
- درباره شغاب، گورستان دلاوران در بوشهر
- کاخ خسرو کرمانشاه؛ شکوهی به جا مانده از دوران ساسانی
- درباره پل ساسانی دزفول، کهنترین پل آجری جهان
- چگونه سینمای ایران به رکورد فروش ۱۰۰۰ میلیارد تومان رسید؟
- لذتبخشترین نماز
- درباره تذهیب و انواع آن
- چقدر برای شریک زندگیمان وقت بگذاریم؟
- مواد غذایی موثر در بهبود علائم یائسگی
- حضرت زهرا (س) و تاکید روی آموزش علم
- هشدار؛ چه پیامکهایی را باز نکنید
- اسانسهای دافع اضطراب را بشناسیم
- حضرت زهرا (س)، الگوی بیبدیل یک زن مسلمان
- درمان تورم کف و قوزک پا
- معرفی غذاهای سنتی ایرانی در شب یلدا همراه با تصاویر
- نحوه آموزش صبر و بردباری به کودکان
- قوانین کلاس و مدرسه
- قالب آماده و زیبای پاورپوینت(15)
- ۵ فیلم که همه زنان ایرانی باید تماشا کنند
- شعار سال ۱۴۰۱ «سال تولید، دانشبنیان و اشتغالآفرین»
- قالب زیبای پاورپوینت برای ارائه پروپوزال و دفاع رساله دکترا
- قالب پاورپوینت کادر دار زیبا
- قالب پاورپوینت گرافیکی و طرح دار زیبا
- قالب پاورپوینت گرافیکی زیبا
- رنگ چشم هایتان درباره شما و اجدادتان چه می گوید؟
- قالب پاورپوینت گرافیکی جالب
- نمونه تدریس درس اول هدیه آسمان پنجم
- اندکی درباره درسپژوهی
- کتاب پسری که جادویی شد
- همه زائران سلطان
- قالب پاورپوینت
- معرفی کتاب
- پورنوگرافی چیست و چه اثری بر مغز و رابطه جنسی دارد؟
- دوستی با کتاب
- قالب پاورپوینت گرافیکی
- درباره محسن رضایی
- معرفی کتاب
- کتاب راهنمای کامل Interaction access
- درباره امیر کبیر
- کتاب پیوند زخم خورده
- کتاب آموزش علیه آموزش
- درباره فخرالدین عراقی
- خلاصه کتاب سواد بصری
- درباره محسن مهر علیزاده
- تورم به کدام سو میرود؟
- طغیان سرخک