در زمینه کیفیت ارائه خدمات اینترنتی در دنیا استانداردهای مشخصی داریم و نباید از خود بیان کنیم و در سطح دنیا جزءبه‌جزء خدمات دیتا و اینترنت استاندارد وجود دارد.

در ادامه گزارش ۲ اسفند روزنامه فرهیختگان آمده است: سوالات همه‌اش جدی است. آنقدر جدی که می‌تواند بخش زیادی از جامعه را درگیر کند. سوال درباره اینکه چرا وضعیت کیفیت خدمات اینترنت در کشور ما تا این حد نامطلوب و به بیان بهتر و دقیق‌تر آزاردهنده است؟ چرا برای انتشار یک تصویر در یکی از شبکه‌های مجازی، برای یک انتخاب‌واحد ساده دانشگاهی، برای یک خرید اینترنتی و برای یک وبگردی ساده، باید زمان زیادی را صرف کنیم و انتظار بکشیم؟ البته دست پایین گرفتیم و از گیمرها و سایر فعالان فضای اینترنتی که نیازمند اینترنت پرسرعت هستند، حرفی نزدیم. این‌که چرا؟ خب حتما از بی‌کیفیتی و نامطلوب بودن توان کشورمان در پاسخ‌دهی به نیازهای مردم در این فضاست. اما چه کنیم که محکوم به مقاومت و مقابله با جریانی هستیم که به اسم صیانت، اندک دلخوشی‌ها و بسترهای موردنیاز و در دسترس مردم را هدف گرفته و گوشش بدهکار هیچ توصیه‌ای، حتی برای اصلاح نیست.

#کیفیت شبکه یک مساله تک‌مولفه‌ای نیست

در خطوط بعدی سعی می‌کنم به یک سوال اساسی و چند مساله جانبی پاسخ بدهم. سوال اساسی و اول اینکه با چنین وضعیتی در کیفیت دسترسی مردم به خدمات اینترنتی آیا امکان و صلاحیت معرفی و حتی فکر کردن به محصول نهایی و تولیدات داخلی و مقابله با محصولات باکیفیت خارجی در حوزه فناوری وجود دارد و ما در ایران آن را داریم؟ بعد اینکه این بی‌کیفیتی، ماحصل چه متغیرها و مسائلی است و برای حل آن نه به روش صیانتی‌ها، باید چه کنیم. به‌هرحال این چند روز و بعد از کندی عجیب‌وغریب اینترنت و محدود شدن دسترسی‌ها به‌خصوص در برخی پلتفرم‌های خاص، این شائبه ایجاد شده است که احتمالا تصمیم‌گیران دست از صیانت برنداشته و احتمالا چراغ‌خاموش درحال اجرای سیاست‌های مدنظر خود هستند. در مقابل اما دیدگاه‌های دیگری هم وجود دارد که این شائبه را رد می‌کند و علل این نابسامانی‌های اینترنتی را در مولفه‌ها و متغیرهای دیگری می‌داند. به هرشکل به‌منظور فهم بهتر مساله با محمد نظیفی، پژوهشگر ارشد هسته اقتصاد اینترنت طرح شهید احمدی‌روشن گفت‌وگویی انجام دادیم.

این پژوهشگر ضمن توصیف نحوه در اختیار کاربر قرار گرفتن اینترنت از مبدا تا دستگاه‌های مختلف مورد استفاده مردم، در ارتباط با شرایط موجود و نابسامان کشور در این حوزه، گفت: «وقتی به‌طورکلی درباره کیفیت اینترنت صحبت می‌شود، درواقع از چیزی به نام کیفیت شبکه حرف می‌زنیم. این کیفیت شبکه پارامترهای متعددی دارد. پهنای باند یکی از این پارامترهاست ولی پهنای باند الزاما آن‌چیزی که کاربر نهایی به‌عنوان کیفیت شبکه دریافت می‌کند، با آن ارتباط مستقیم دارد ولی ضرورتا تعیین‌کننده آن نیست. بحث سرعت را داریم که سرعت شبکه متفاوت با پهنای باند است. وقتی از سرعت صحبت می‌کنیم منظور این است که در پهنای باندی که به‌عنوان ظرفیت انتقال در اختیار داریم چه میزان داده با چه سرعتی این تراکنش و انتقال‌ها را انجام می‌دهد. کیفیت شبکه از این هم گسترده‌تر است، ما وقتی از کیفیت صحبت می‌کنیم از یک‌سری پارامترهای تک‌اسلایس، جی‌تی، لیتنسی یا تاخیر در شبکه صحبت می‌کنیم و جدای از اینها که پارامترهای قابل اندازه‌گیری روی تجهیزات شبکه هستند و... . حداقل زمانی که برای تعمیر و آپ‌کردن یک لینک باید داشته باشیم، ربطی به تجهیزات ندارد و بیشتر مربوط به این است که خدمت‌رسانی را به شبکه فنی در سطح کشور داریم و چه میزان تجهیزات در انبار داریم و چه میزان نیروی متخصص و چه میزان دسترسی به سایت داریم. اینها خدمت‌رسانی کلی است و وقتی کیفیت اینترنت را بیان می‌کنیم نمی‌توانیم به‌هیچ‌وجه این نوع ظرفیت شبکه به معنای ظرفیت تجهیزات یا لینک‌های شبکه را بیان کنیم یعنی ما باید این را درنظر بگیریم کیفیت شبکه فعالیت گسترده‌ای است که در سطح شرکت‌های خدمت‌رسانی، شرکت ارتباطات زیرساخت و لینک دریافتی کشور است و باید بدانیم همه اینها با هم کیفیت شبکه را می‌سازند. با این توضیح کلی و با توجه به فضایی که در آن قرار داریم، ابتدا یک خط کلی بکشیم که تعریض محل نزاع کنیم؛ یعنی بگوییم بحث ما کجاست. بحث از کیفیت اینترنت کجاست یا کجا نیست، و بعد بحث را ادامه بدهیم.»

# عدم توسعه زیرساخت‌ها حوزه فناوری را هم مثل برق و گاز دچار مشکل کرده است

نظیفی ادامه داد: «قطعا این بحث سیاسی نیست، یعنی ما این را باید درنظر داشته باشیم که سیاسی شدن بحث کیفیت اینترنت کشور یا سیاسی کردن این بحث با نیت حل مساله صورت نمی‌گیرد. آن‌چیزی که روشن است این است که همه مقامات کشور تا مدیران میانی، هیچ‌کسی دنبال کاهش کیفیت اینترنت ایران نیست و همه دستگاه‌ها و نهادها و همه مردم و همه جریانات فکری و سلیقه‌های مختلف از افت کیفیت اینترنت متضرر می‌شوند. این را باید به‌عنوان قاعده کلی درنظر بگیریم. شاید سیاسی شدن ماجرا چند لایک برای کسانی که این کار را انجام می‌دهند، داشته باشد ولی قطعا غرض از سیاسی کردن ماجرا حل کردن معضل اینترنت و ارتقای کیفیت اینترنت نیست. برای اینکه روشن‌تر بیان کنیم؛ وضعیت شبکه برق کشور را ملاحظه کنید به چه صورت است، تابستانی که گذشت تا پاییز مساله مشابهی درباره وضعیت شبکه برق‌رسانی کشور داشتیم. موضوع مشابه را درباره شبکه گازرسانی کشور در فصول سرد داریم و چند سال است که اینها به وجود آمده است. اینها زیرساخت‌های استراتژیک کشور هستند. در حوزه برق نمی‌توان گفت کسی دنبال صیانت بوده، در زمینه برق اختلاف سلیقه سیاسی فاقد معناست. باید اتفاقی را در سطح اقتصاد کشور به‌طورکلی ببینیم که نتیجه این تضعیف زیرساخت‌های کشور است، یعنی زیرساخت برق کشور، گازرسانی، اینترنت و ارتباطات دیتای کشور نیز تضعیف می‌شود. اگر ماجرا را به این شکل ببینیم، فکر می‌کنم بهتر می‌توانیم به ریشه بپردازیم. روی این نکته تاکید کنم که زیرساخت ارتباطات کشور یک دارایی استراتژیک برای هر کشور است و ماهیت مساله سیاسی نیست و اینکه تقارن با مطرح شدن یک طرح پیدا کرده، بدین‌معنا نیست که صورت‌مساله ما الان خلق شده است. مثال شبکه گاز و برق را به همین خاطر بیان کردم. در این حوزه‌ها اختلاف‌نظر سیاسی وجود ندارد ولی شاهد هستیم افت کیفیت در تمام حوزه‌های زیرساخت کشور وجود دارد و همه حوزه‌ها به‌دلیل عدم سرمایه‌گذاری است. در بخش ایجابی قضیه باید به بخش اقتصاد این موضوع بپردازیم. نیاز داریم سرمایه‌گذاری در زمینه زیرساخت صورت بگیرد و این سرمایه‌گذاری باید واجد توجیه اقتصادی باشد. یعنی جایی یک اقتصاد و یک مدل کسب‌وکاری وجود دارد و باید بتوانیم سودآور بودن را برای آن تجارت توجیه کنیم که توسعه یابد. در حوزه برق کنترل تعرفه‌ها باعث زیان‌ده شدن توسعه شرکت‌ها شده و باعث عدم سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت شده و عین مساله‌ای است که در حوزه اینترنت هم وجود دارد. در اینجا با یک تعرفه‌گذاری و قیمت‌گذاری دستوری مواجه هستیم و باید یک‌جایی اراده‌ای در کشور شکل گیرد که جلوی عطش نهادهای دولتی برای تعرفه‌گذاری دستوری را بگیرد.»

# کیفیت شبکه متاثر از ضعیف‌ترین حلقه زنجیره تامین آن است و ما هم حلقه ضعیف کم نداریم!

این پژوهشگر گفت: «عدم سرمایه‌گذاری، اصلی‌ترین نکته در شبکه ارتباطاتی است یعنی مدل درآمدی اینها به نحوی است که امکان سرمایه‌گذاری و توجیه‌پذیری روی ارتباطات ثابت در کشور بسیار پایین است. دلیل این است که این سرمایه‌گذاری اگر به‌سمت تجهیزات برود، سهم عمده این تجهیزاتی است که باید وارد شود و نوسانات نرخ ارز را داریم و خرید و واردات این تجهیزات و نصب آن به سرمایه‌گذاری بسیار زیاد نیاز دارد. قیمت‌گذاری دستوری نقطه مقابل این تقاضاست. تا زمانی که قیمت‌گذاری دستوری داریم نمی‌توانیم این سرمایه را در این شرکت‌ها پیدا کنیم که روی ارتباطات سابق در کشور توجیه‌پذیری اقتصادی داشته باشند. بحث دیگری که به‌طورکلی داریم وقتی درباره کیفیت اینترنت صحبت می‌کنیم، ادامه سایه انحصاری است که وجود دارد. ارتباطات زیرساخت و شرکت مخابرات انحصاری داشتند و به‌مرور شاهد هستیم ظاهرا کاهش می‌دهند ولی همچنان این کافوهای مخابراتی در اختیار شرکت مخابرات است. یعنی موقعی که تامین‌کنندگان اینترنت ما بخواهند خطی را در اختیار مشتری قرار دهند و نیاز به این داشته باشند تنظیماتی را در کافو انجام دهند و بازبینی و بازرسی از کافو داشته باشند، با حضور نماینده مخابرات انجام می‌شود. وقتی می‌گوییم کیفیت اینترنت یک زنجیره است و همه حربه‌های این زنجیره در اختیار یک بازیگر نیست؛ یعنی همین. واردات یک بحث است که الان بیش از ۶۰ لینک داریم و یک بخش در ارتباطات زیرساخت است و یک بخش در اختیار اپراتورهاست تا به کاربر نهایی برسد. در این زنجیره کیفیت اینترنتی که به کاربر نهایی می‌رسد به اندازه ضعیف‌ترین حلقه این زنجیره است. یعنی طبیعتا بهترین کیفیت اینترنت را تا کافوی مخابرات برسانیم و در آن کافو می‌توانید به‌صورت فیزیکی ببینید چه وضعیتی به لحاظ نگهداری دارد، کیفیت حتما دستخوش تغییراتی می‌شود. در آن کافو به لحاظ نوسانات مغناطیسی متفاوت و متنوع و به‌دلیل نگهداری ضعیف وعدم سرمایه‌گذاری‌ای که وجود دارد، این کیفیت افت کند، آن اینترنتی که به دست کاربر نهایی می‌رسد همان اینترنت ضعیف است، یعنی اهمیت ندارد تا آنجا آن را چه کیفیتی رسانده‌ام. کیفیت نهایی معلول ضعیف‌ترین حلقه این شبکه است و بخش‌های ضعیف در این شبکه کم نداریم. اگر یک شرکت یا شرکت مخابرات از افزایش پهنای باند صحبت کند، تضمین‌کننده این نیست که کاربر نهایی بناست کیفیت خوبی را دریافت کند. باید این را درنظر داشت که در کنار استحصال تحت‌فشار شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی ما یک توسعه بسیار افسارگسیخته در حوزه شبکه موبایل کشور داریم. یعنی ما شاهد هستیم شبکه موبایل کشور با رشد تقاضا و رشد ارائه خدمات بیش از نرم جهانی مواجه است، درصورتی‌که شبکه ارتباطات سابق کشور با کاهش تقاضا مواجه است. اینها را کنار هم می‌گذاریم به چند دلیل دوباره همین مسیر منجر به کاهش کیفیت اینترنت حتی کاهش کیفیت اینترنت شبکه موبایل در کشور می‌شود. شبکه موبایل در کشور نیاز به بستر ارتباطات ثابت مناسب دارد تا بار دیتای کشور به‌صورت متعادلی بتواند بین بازیگران مختلف توزیع شود، بنابراین ضعف در زمینه شبکه ثابت روی افت کیفیت شبکه اینترنت موبایل کشور تاثیر مستقیم دارد.»

# فشار زیاد بر شبکه همراه و عدم توسعه شبکه ثابت از علل افت کیفیت خدمات شبکه

نظیفی به نقش اپراتورهای همراه هم اشاره کرد و گفت: «ما یک مناسباتی را بین اپراتورهای مختلف و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات ثابت داریم که اپراتورها در این پویایی که وجود دارد تبدیل به بازیگران تعیین‌کننده‌ای شدند. الزام و اقتضا می‌کند شاهد تنظیم‌گری با نگاه بلندمدت در این حوزه باشیم که در این تنظیم‌گری رگولاتور مانع از غلبه کامل اپراتور بر خدمات اینترنت باشد؛ یعنی رگولاتور این اجازه را ندهد که اپراتورها به‌طور کامل بر این فضا غلبه کنند. این اتفاق الان در کشور می‌افتد؛ یعنی شاهد این هستیم بازار ارتباطات ثابت کشور رفته‌رفته از دست می‌رود که به نفع اپراتورهای کشور است. این موضوع فشار را روی شبکه موبایل کشور افزایش می‌دهد و هم حاشیه سود شبکه ارتباطات ثابت و شرکت‌های فعال آن را کاهش می‌دهد و نتیجه این می‌شود سرمایه کمتری به توسعه شبکه ثابت کشور تخصیص خواهد داد و این سیکل منجر می‌شود کیفیت هم برای موبایل و هم برای اینترنت ثابت کاهش می‌یابد. افزایش کیفیت در شبکه برق و اینترنت و گاز و... نیاز به سرمایه‌گذاری دارد؛ یعنی باید سرمایه اختصاص داده شود که تجهیزات خریداری شود و این شبکه‌ها نگهداری شوند. الان شاهد این هستیم که شبکه ثابت کشور از جهت توسعه در مضیقه هستند و توجیه‌پذیری سرمایه‌گذاری وجود ندارد. این سرمایه از چه محلی باید تامین شود؟ دو کانال وجود دارد. اگر با این پیش‌فرض  که شبکه ارتباطات دیتای کشور دارای استراتژی برای هر کشور است، پیش رویم ـ‌ما نمی‌گوییم همانند مالزی کریدور ارتباطی آن منطقه را برقرار کنیم و کنار رقبایی همچون کره جنوبی، ژاپن و... قرار بگیریم، بلکه می‌گوییم باید در این مسیر گام بلند و جدی برداشت‌ـ وضعیت مشابه را ترکیه با سرمایه‌گذاری‌ای که از سال ۲۰۱۲ شروع کرده الان محقق می‌کند و الان تبدیل به کریدور ارتباطی می‌شود و نمی‌گوییم هدف‌گذاری منطقه‌ای و جهانی انجام دهیم. البته استعداد این را داریم، یعنی ایران به‌دلیل قرار گرفتن در جغرافیایی که مرکزیت دارد و می‌تواند به‌عنوان مسیر مبادله ارتباطات و دیتا بین آسیا و اروپا و کشورهای اطراف ایفای نقش کند، این اقتضا و زمینه وجود دارد که چنین نقشی را ایفا کنیم، ولی ما نمی‌گوییم چنین هدف‌گذاری‌ای را داشته باشیم. آن‌چیزی که مسلم است اینکه این شبکه دیتای کشور باید از پس نیازمندی‌های داخلی حداقل بربیاید. به این معنا که اگر نگاه کنیم، یعنی خیلی حداقلی نگاه کنیم، این شبکه ارتباطات کشور یک دارایی استراتژیک برای هر کشور است. ما دنبال این نیستیم که نگاه حمایتی در این زمینه وجود داشته باشد که با هدف توسعه این بستر باشد. این نگاه یا ازطریق یارانه می‌تواند اتفاق بیفتد که موافق این نیستیم. صحبت ما این است که با اتکا به مکانیسم بازار به رقابت آزاد این امکان را برای شرکت‌هایی که در این حوزه کار می‌کنند فراهم کنیم که سرمایه‌گذاری برای توسعه زیرساخت خود انجام دهند. این نکته مهمی است که نباید کیفیت اینترنت را یک امر مجزا در حوزه اینترنت موبایل و اینترنت ثابت ببینید. به‌هرحال این ارتباطات و این دیتا ازطریق ارتباطات روتینی که وجود دارد یک بستر کلی است؛ یعنی باید این را بدانید که اگر ما شاهد این باشیم ارتباطات ثابت کشور تضعیف می‌شود، نتیجه‌اش در ارتباطات موبایل هم قابل‌مشاهده است، کما اینکه خود را الان نشان می‌دهد؛ یعنی الان مردم این را احساس می‌کنند که کیفیت دریافتی آنها روی موبایل اگر تا یک مدتی بهتر از ارتباطات ثابت بود، الان شبکه موبایل هم تحت‌تاثیر قرار گرفته و کیفیت اینترنت موبایل هم کاهش یافته است. باید به‌عنوان راهکار جلوی تعرفه‌گذاری دستوری را در این حوزه بگیریم و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنت باید بتوانند این امکان را داشته باشند تا کیفیت اینترنت متفاوت را قیمت‌گذاری کنند.ما تقاضاهای متنوعی داریم. حوزه گیم اینترنت خاص خود را می‌طلبد و با اینترنت کسی که استریم می‌کند و می‌خواهد ارتباط ویدئویی داشته باشد، بسیار متفاوت است؛ همچنین کسی که می‌خواهد وب‌گردی کند و متن مبادله کند، اینترنت متفاوتی می‌خواهد. شرکت ارائه‌دهنده خدمات اینترنت باید این دست باز را داشته باشد که بتواند قیمت‌گذاری کند و این قیمت براساس خدمتی باشد که ارائه می‌دهد، بنابراین به‌عنوان گام اول جلوگیری از قیمت‌گذاری دستوری را پیشنهاد می‌کنم. درکنار این به شبکه ارتباطات ثابت کشور به‌عنوان دارایی استراتژیک و ملی نگاه کنیم. اینها را اگر در دستورکار داشته باشند، می‌توان گفت شاید به‌سمت حل این مسائل حرکت کرده‌ایم. نیاز به تاکید مجدد نیست، ولی باید بدانیم صورت‌مساله‌ای که با آن مواجه هستیم، به هیچ عنوان یک امر سیاسی نیست؛ یعنی در همه زمینه‌ها که زیرساخت در کشور  محسوب می‌شوند، با افت کیفیت مواجه هستیم که شامل گاز و برق است.»

# تصمیم‌گیران درک درستی از فضای موجود دنیای فناوری ندارند

این پژوهشگر در ارتباط با وضعیت کیفیت ارائه خدمات اینترنتی در کشور گفت: «در زمینه کیفیت ارائه خدمات اینترنتی در دنیا استانداردهای مشخصی داریم و نباید از خود بیان کنیم و در سطح دنیا جزءبه‌جزء خدمات دیتا و اینترنت استاندارد وجود دارد. شاخص‌هایی که بیان کردم استانداردهایی در سطح دنیا دارد و ما از اینها با اختلاف عقب هستیم. در زمینه دیتای مرتبط با کیفیت اینترنت در کشور با اختلاف با استانداردها فاصله داریم. سرپا نگه داشتن یک شبکه صرفا این نیست که متصل کنیم و لینک را بگیریم، ما نیاز به سوئیچ داریم. تجهیزات اصلی ما باید درطول شبکه داشته تکرار باشند که مطمئن باشیم درصورت خرابی این تجهیزات کیفیت شبکه افت نمی‌کند. این موضوع نیاز به سرمایه دارد؛ یعنی شرکت‌های ما وقتی سرمایه موردنیاز برای اینکه شبکه موجود را نگهداری کنند دراختیار نداشته باشند و تحت فشار قیمت دستوری باشند چطور می‌خواهند تجهیزات را تعمیر و نگهداری کنند. ابتدا بیان کردم شاهد تحولی در مدل کسب‌وکار شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنت هستیم. این تحول به‌سمت یکپارچه شدن خدمات است؛ یعنی الان شاهد این هستیم که در سطح دنیا کاربر نهایی اصطلاحا تجربه را خریداری می‌کند؛ یعنی نمی‌گوید یک خط اینترنتی با سرعت و حجم فلان می‌خواهم. بلکه بازی و محتوا و تجربه نهایی را خریداری می‌کند. باندلی به‌وجود آمده که عبارت از زیرساخت‌ها و خدماتی است که در لایه‌های بالاتر باید ارائه شود. شاهد یکپارچه شدن هستیم. حتما نیاز به یک معماری جامع از مدل یکپارچه در لایه‌های متنوع اعم‌از خدمات، ارتباطات و زیرساخت با درنظر گرفتن همه لایه‌هایی داریم که نهایتا تجربه این کار را فراهم می‌کند، بنابراین نمی‌گویم الان به‌سمت این برویم که پیام‌رسان داخلی را تقویت کنیم که آن‌هم در عدم درک از تجارت پیام‌رسان‌ها باشد. ما در حوزه پیام‌رسان‌ها شاهد این هستیم که تعداد آنها زیاد است و مورد حمایت هستند. این نشان می‌دهد تجارت این حوزه را متوجه نشده‌ایم. پیام‌رسان نیاز به تعدد ندارد. ویژگی اینها متمرکز بودن است و اینکه یک سرویس‌دهنده داشته باشند تا دامنه مخاطب‌شان گسترده باشد. ما با دست خود از تعداد زیادی پیام‌رسان حمایت می‌کنیم و این حاکی از این است که متوجه تجارت اینها نیستیم. در حوزه اینترنت هم همین اتفاق می‌افتد. صحبتی که در زمینه تعرفه‌گذاری ترجیحی اینترنت داخلی مطرح است بزرگ‌ترین آسیبی که می‌زند به ارائه‌دهنده‌های محتوای داخلی است. باید توجه داشته باشیم این صنعت تخصصی است و باید با درک و دریافت مدل تجارت اینترنت و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی اقدام به این تنظیم‌گری کنیم، در غیر این‌صورت حتما برعکس جواب می‌دهد. شاهد این هستیم که ارائه ترافیک خارجی به‌نسبت ارائه ترافیک داخلی به مشتری، برای اپراتورهای ما مزیت بیشتری به‌لحاظ اقتصادی فراهم می‌کند. این چه‌طور صیانت و حمایتی از کاربر و محتوای داخلی انجام می‌دهد؟ حتما باید فکر کنیم و این نیست که بگوییم اول زیرساخت را تقویت کنیم و بعد سراغ تجارت‌ها و تولیدکننده محتوا برویم. حتما نیاز داریم معماری جامع در این زمینه تدوین و طراحی کنیم. هر اتفاقی بخواهد در این زمینه بیفتد، براساس این دارایی استراتژیک کشور است که آن شبکه ارتباطات ثابت دیتا در کشور است و در فقدانش هر کاری کنیم به نتیجه مطلوب نمی‌رسد و رضایت مردم را به‌همراه ندارد.»