سیده مریم سیدان
 
 اندیشکده آمریکایی «موسسه خاورمیانه» در گزارشی با عنوان «جنگ رسانه‌های اجتماعی در خاورمیانه» به چرایی، ابزارها و اهداف بازیگران این پهنه جغرافیایی از شبکه‌های اجتماعی پرداخته‌؛ منطقه‌ای که به دلیل تنش‌های فزاینده، بهره‌گیری از این شبکه‌ها را برای مدیریت افکار عمومی دوچندان کرده‌است.

خاورمیانه همواره منطقه‌ای سرشار از رقابت بوده و کشورهای درون آن مدت‌های طولانی است که از پیوندهای زبانی، مذهبی و فرهنگی برای تاثیرگذاری بر محیط سیاسی استفاده کرده‌اند. بهره‌برداری از آخرین فناوری‌های ارتباطی برای موفقیت و بقای بسیاری از رهبران موضوعی حیاتی بوده‌است. کشورهایی که فضای اطلاعات را کنترل نکنند در معرض خطر نابودی توسط همین اطلاعات قرار می‌گیرند.

البته خاورمیانه تنها منطقه‌ای نیست که این اقدامات را انجام می‌دهد.کشورهای غربی نیز سعی می‌کنند از طریق رادیو، تلویزیون و رسانه‌های اجتماعی بر مخاطبان خارجی تاثیر بگذارند که این امر معمولا از طریق حساب‌های رسمی دولتی صورت می‌گیرد. علاوه بر رقابت‌های شدید منطقه‌ای، نبود رسانه‌های آزاد در بسیاری از کشورها و بی‌اعتمادی مردم به دولت و نهادها، مردم را به سمت شبکه‌های اجتماعی سوق داده و منطقه خاورمیانه را مستعد توطئه در فضای مجازی می‌کند.

اندیشکده آمریکایی «موسسه خاورمیانه» در گزارشی با عنوان «جنگ رسانه‌های اجتماعی در خاورمیانه» به سوءاستفاده بازیگران این پهنه جغرافیایی از شبکه‌های اجتماعی پرداخت و در این نوشتار، ابزارهای مورد استفاده، چگونگی بهره‌گیری از آنها، چرایی و اهداف بازیگران و نیز راهکارهای مقابله با آن را مورد بررسی و واکاوی قرار داد.

تجارب تلخ دولت‌ها، محرک استفاده از فضای سایبری
وجود تجارب تاریخی گوناگون در زمینه توطئه‌هایی که از طریق رسانه‌ها رخ داد، تمایل به استفاده از فضای سایبری را بیش از پیش شدت داد. رخدادهایی همچون بهانه دروغین بحران سوئز در سال ۱۹۵۶ و تلاش‌های پرشمار دولت‌های منطقه برای تضعیف و سرنگونی یکدیگر، نمونه‌هایی از این تجارب محسوب می‌شود.

به نوشته اندیشکده آمریکایی «موسسه خاورمیانه»، مصر، قطر، عربستان‌سعودی و امارات متحده عربی فعالیت زیادی در کمپین‌های اطلاعاتی دارند. آنها از طیفی از ابزارهای مخفیانه و آشکار، انتشار اطلاعات نادرست برای تقویت رژیم‌های خود، ساکت‌کردن منتقدان و تضعیف رقبا استفاده می‌کنند.

رسانه‌های اجتماعی فضای جذابی برای تبلیغات دولتی دارند. انجام عملیات در رسانه‌های اجتماعی ارزان و کم‌هزینه است؛ امکان انکار را فراهم می‌کند؛ رژیم‌ها را قادر می‌سازد به مخاطبان زیادی دسترسی داشته‌باشند و افزون بر همه این موارد، بهره‌برداری از این پلتفرم‌ها آسان است.
پویش‌های رسانه‌های اجتماعی موضوع‌های مهمی هستند اما قضاوت درباره موفقیت آنها کار دشواری است. با این حال، برای پیش‌بینی تاثیرات احتمالی این اقدامات و طراحی بهترین راه‌حل‌ها برای بهبود کیفیت اطلاعات و محدودسازی این توطئه‌ها در منطقه، شناخت روش‌ها و انگیزه‌ کشورها از این اقدامات امری حیاتی به نظر می‌رسد.

ابزارهای استفاده از رسانه‌های اجتماعی کدامند؟
ارائه اخبار نادرست و دروغ‌پراکنی یکی از این ابزارهاست که استفاده از آن توسط کشورها سابقه طولانی دارد. در گذشته رهبران سراسر جهان برای تثبیت مشروعیت و حتی نشان دادن اینکه مقامی الهی و مقدس هستند، سکه‌هایی ضرب کردند که تصاویری از آنان را نشان می‌داد. با تغییر تکنولوژی، این دست از عملیات‌های اطلاعاتی نیز دستخوش تغییرات شد و اختراع چاپخانه، رادیو و تلویزیون همگی به ایجاد انواع جدیدی از روش‌های تبلیغات منجر شد.

بسیاری از دولت‎‌ها، از شرکت‌های خارجی برای بخشی از تلاش‌های خود استفاده می‌کنند. برخی از «ربات‌ها» استفاده می‌کنند؛ برنامه‌های مستقلی که از حساب‌های شخصی تقلید می‌کنند.
روش‌های مختلف مزایای متفاوتی دارند. ربات‌ها ارزان هستند و در اختیار داشتن تعداد زیادی از آنها می‌تواند حجم عظیمی از توئیت‌ها، لایک‌ها و اقداماتی از این دست را برای دولت‌ها انجام دهد. با این حال، شناسایی و حذف آن‌ها آسان‌ است. از این رو دولت‌ها در حال حاضر بیشتر از حساب‌های انسانی یا ترکیبی از این دو استفاده می‌کنند؛ موضوعی که موجب می‌شود شناسایی آن برای شرکت‌های رسانه‌های اجتماعی سخت‌تر شود.
دستکاری در محتوای اصلی مطالب و تغییر مطلب به نفع خود، استفاده از هویت جعلی در اینترنت و معرفی خود به عنوان کاربری واقعی، جعل هویت سیاستمداران و ... در رسانه‌های اجتماعی نمونه‌های دیگری از این ابزارها محسوب می‌شوند.همان‌طور که گفته شد، پویش‌ها(کمپین‌) و دولت‌های حامی آنان از ابزارهای متنوعی برای افزایش نفوذ خود در  رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. برخی از این تلاش‌ها برای ایجاد محتواست اما برخی دیگر برای تقویت و گسترش محتوای مطلوب و مناسب خواه جعلی یا واقعی است.

در مواقعی، دولت‌ها منابع رسانه‌های سنتی را با رسانه‌های اجتماعی ترکیب و همراه می‌کنند. به عنوان مثال، مصر از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ عملیاتی را انجام داد که در آن برای گسترش احساسات ضدقطری در کشورهای شاخ آفریقا و حوزه خلیج‌فارس، رسانه‌های سنتی همچون روزنامه مصری «الفجر» را با رسانه‌های اجتماعی همراه کرد.

همچنین، دستکاری در محتوای اصلی مطالب و تغییر مطلب به نفع خود، استفاده از هویت جعلی در اینترنت و معرفی خود به عنوان خبرنگار یا کاربری واقعی، جعل هویت سیاستمداران و روزنامه‌نگاران در رسانه‌های اجتماعی نمونه‌های دیگری از این ابزارها محسوب می‌شوند.

استفاده از فضای مجازی برای دولت‌های خاورمیانه چه مزایایی دارد؟
پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مزیت‌های زیادی را برای دولت‌ها به ارمغان می‌آورد. مهمترین مزیت این است که استفاده از این پلتفرم‌ها به نسبت ارزان بوده و موانع کمی برای ورود دارند.

یکی دیگر از مزیت‌های استفاده از پویش‌های رسانه‌های اجتماعی این است که این رسانه‌ها درجه‌ای از قابلیت انکارپذیری را در اختیار استفاده‌کنندگان قرار می‌دهد.  برخی از کشورها به طور مستقیم عملیات خود را انجام می‌دهند اما برخی دیگر برای افزایش امکان انکارپذیری، این اقدامات را به‌طور مخفیانه انجام داده و در این راستا به شرکت‌های خصوصی کمک مالی می‌کنند؛ شهروندان خود را به انجام چنین عملیات‌هایی تشویق کرده یا فقط فعالیت‌هایی مانند هک و آزار و اذیت را در دستور کار خود قرار می‌دهند.

از آنجایی که پویش‌های رسانه‌های اجتماعی از منابع مبهم یا نادرست استفاده می‌کنند، می‌توانند اطلاعات نادرست زیادی را بدون اینکه این پیام‌ها به صورت عمومی منتشر شود، به صورت خصوصی به افراد منتقل کنند.

همچنین، رسانه‌های اجتماعی به عنوان منبع، اغلب از رسانه‌های سنتی قابل اعتمادترند؛ حتی اگر اطلاعات ارائه شده توسط هر دو منبع یکسان باشد؛ زیرا در رسانه‌های اجتماعی، خانواده و دوستان که به طور عموم بیشتر از سازمان‌های رسانه‌ای و دولت‌ها مورد اعتماد هستند، اخبار و اطلاعات دیگر را از راه‌های فیس‌بوک و دیگر پلتفرم‌ها به یکدیگر منتقل می‌کنند.

افزون بر اینکه پویش‌های رسانه‌های اجتماعی ارزان و موثرند؛ رقابت‌های شدید و سیاست‌های ستیزه‌جویانه در خاورمیانه سبب شده که کشورهای منطقه در عملیات‌های اطلاعاتی خود تهاجمی‌تر عمل کنند. به عبارتی می‌توان گفت که رژیم‌های خاورمیانه به دلیل ترس فضای مجازی و ضرورت محدود کردن آن و همچنین فرصت‌هایی که در این عرصه وجود دارد به بهره‌برداری از آنها مشتاق شده‌اند. کشورهای عربی به‌ویژه عربستان‌سعودی، به‌دنبال کنترل روزنامه‌ها، تلویزیون‌های ماهواره‌ای و سایر رسانه‌ها بودند.

نمایاندن حقیقت به کاربران و مردم، افزایش آگاهی‌بخشی درباره اطلاعات واقعی و درست، حمایت و دفاع از افرادی که حساب کاربری آنان مورد سوء‌استفاده قرار می‌گیرد و استخدام متخصصان و افزایش توانایی‌ها در این عرصه، از اقداماتی است که می‌توان برای کاهش دروغ‌پراکنی از آنها استفاده کرد.راهکارهای مهار سوءاستفاده از فضای مجازی
دولت‌ها، شرکت‌های رسانه‌های اجتماعی و سازمان‌های جامعه مدنی می‌توانند در مسیر مبارزه با این پویش‌ها نقش مهمی ایفا کنند. بخش بزرگی از تخصص فنی و دانش مربوط به این عملیات در حال انجام، در بخش خصوصی نهفته است؛ بنابراین دولت باید بتواند متخصصان بخش خصوصی را به همکاری در این زمینه با خود همراه کند.

این اندیشکده آمریکایی به دولتمردان ایالات‌متحده و دیگر کشورهای به اصطلاح دموکراتیک پیشنهاد داد، علاوه بر اینکه ظرفیت فنی خود را بهبود می‌بخشند، توانایی خود را برای شناسایی این پویش‌ها نیز ارتقا دهند.
روند به اشتراک‌گذاری اطلاعات میان دولت‌هایی که اطلاعات مربوط به پویش‌های مختلف را به شرکت‌های رسانه‌های اجتماعی ارائه می‌دهند و همچنین شیوه اشتراک‌گذاری این اطلاعات نیز باید بهبود یابند؛ زیرا دولت‌های رقیب به طور معمول از چندین پلت‌فرم برای فعالیت‌های خود استفاده می‌کنند که همگی باید رصد شوند.

شرکت‌های رسانه‌های اجتماعی نیز باید توانایی خود را برای محافظت از حساب‌های کاربری مخالفان، به‌ویژه آنهایی که در محیط انگلیسی زبان فعالیت نمی‌کنند و همچنین کاربران عادی که ممکن است فریب اطلاعات نادرست را بخورند، بهبود بخشند. در نهایت، ایالات متحده نیز باید توانمندی خود را برای راه‌اندازی پویش‌های اطلاعاتی در رسانه‌های اجتماعی بهبود بخشد.

محدودسازی پویش‌های رسانه‌های اجتماعی از دیگر راهکارهای پیشنهادی این موسسه بود که باید دولت‌ها در چارچوب دستورِ کار سیاست خارجی خود قرار دهند. شرکت‌های رسانه‌های اجتماعی باید در صدر این تلاش‌ها برای حذف انتشار اطلاعات نادرست و مهار سوء‌استفاده‌ دولت‌ها از این رسانه‌ها باشند.

تعلیق حساب یک رویکرد رایج در این راستاست. برای مثال، توئیتر به طور مداوم حساب‌های حاوی مطالب توهین‌آمیز را حذف و اغلب تلاش می‌کند ربات‌ها و شبکه‌های انسانی که این فضا را مورد سوء استفاده قرار می‌دهند حذف کند. علاوه بر تعلیق‌های گسترده، شرکت‌ها گاهی حساب‌های مقام‌های رژیم‌ها را نیز به حالت تعلیق در می‌آورد.

همچنین، شرکت‌های رسانه‌های اجتماعی باید اطلاعات خود را به صورت مداوم با یکدیگر به اشتراک بگذارند زیرا رژیمی که در حال دستکاری یک پلتفرم است، به احتمال زیاد این کار را در دیگر نرم‌افزارها نیز انجام می‌دهد.
نمایاندن حقیقت به کاربران و مردم، افزایش آگاهی‌بخشی درباره اطلاعات واقعی و درست، حمایت و دفاع از افرادی که حساب کاربری آنان مورد سوء‌استفاده قرار می‌گیرد و استخدام متخصصان و افزایش توانایی‌ها در این عرصه نمونه‌ای دیگر از اقداماتی است که می‌توان برای کاهش دروغ‌پراکنی و مهار جنگ رسانه‌ای از آنها استفاده کرد./ ایرنا