عید قربان فرصتی برای رسیدن انسان به مقام تقرب الهی در پرتو تهذیب و خودسازی است. این روز سعید به‌معنای بازگشت به وجدانی است که انسان را به سمت پروردگار عالمیان و ارزش‌های والای الهی توجه می‌دهد.

عید قربان روز کمال و اثبات ایمان به خالق یکتا است. لبیک حضرت ابراهیم(ع) به فرمان قربانی از جانب الله سبب شد تا تحولی شگرف در مراسم قربانی پدید آید و بزرگداشت همه ساله این سنت حسنه در دهم ذی الحجه در موسم حج از سوی مسلمانان جهان در واقع تعظیم به شعائری است که از ابراهیم خلیل الله و مناسک و سنن او به یادگار مانده است.

عید قربان به عنوان بزرگترین اعیاد مسلمانان نزد عموم مسلمانان جهان و به ویژه مردم مسلمانان ایران اسلامی از منزلتی والا برخوردار است. مسلمانان به تأسی از دستورات قرآن و احادیث نبوی قربانی کردن را که برای زائران خانه خدا واجب می دانند، برای خود سنت موکد می شمارند و با آداب و آیین خاصی به برپایی مراسم عیدقربان می پردازند. آنان ضمن به جا آوردن غسل عید، خواندن دعا، آداب قربانی کردن را که نماد اصلی عید قربان است به جا می آورند. حضرت ابراهیم(ع) با تسلیم شدن در برابر اراده پروردگار، آموزگار درس بزرگ و مهمی برای بشریت شد و این سنت ارزشمند را به یک فریضه واجب برای حاجیان در عید قربان تبدیل کرد تا این مهم نمادی برای مبارزه با نفس و خواسته های دنیوی باشد.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت عید قربان و اهمیت بیان ویژگی های خاص این عید بزرگ اسلامی با حجت الاسلام «محمدرضا رحمانی نیا» مدرس حوزه علمیه قم به گفت وگو پرداخته است.

ذبح اسماعیل وارهیدن از خویشتن

حجت الاسلام رحمانی نیا با بیان این موضوع که فلسفه عید قربان در واقع جدال میان عقل و نفس حضرت ابراهیم(ع) بود، گفت: قربانی کردن به عنوان یکی از مناسک آیین حج، یادگاری از دوران حضرت ابراهیم(ع) است. ذبح حضرت اسماعیل(ع) به دست حضرت ابراهیم(ع) در واقع قربانی کردن و جدال میان عقل و نفس درون حضرت ابراهیم(ع) بود. خدای متعال فرمودند: تو رویا را تصدیق کردی، حال آنکه اصلا ذبحی صورت نگرفت. آنچه که باید ذبح می شد، وارهیدن از خواسته های نفسانی بود وگرنه در عالم خارج که حضرت اسماعیل(ع) ذبح نشده بود. از این رو ابعاد عرفانی قربانی کردن همین رهانیدن خود از نفسانیت است. عقل ابزاری اصطلاحی به شمار می رود که اکنون همگان بر آن تاکید دارند، انسان عاقل با آن برنامه ریزی می کند تا به نیازها و خواسته های زندگی خود برسد؛ این عقل با عقل معاش تفاوت دارد اما مرحله بالاتر عقل این است که انسان اصلا نفع خودش را هم نمی بیند، بلکه خواسته معشوق را می بیند و نگاه می کند که خدا از او چه می خواهد. حرکت حضرت ابراهیم(ع) در  مورد قربانی کردن اسماعیل به شکلی تمام، درسی برای زندگی افراد است و تاکید بر حذف خودمحوری از سبک زندگی دارد. حضرت ابراهیم(ع) حتی خواسته های مشروع خود را لحاظ می کند و از همه چیز به خاطر روش عشق ورزی و عقل قدسی می گذرد. این درسی است که در سبک زندگی از اعمال حج و به ویژه عید قربان می توان گرفت.

آموزه های قربانی کردن در سبک زندگی

این پژوهشگر دینی با اشاره به اینکه حضرت ابراهیم(ع) مظهر عقل و فطرت انسانی است، بیان داشت: وقتی بحث حضرت ابراهیم(ع) مطرح می شود، در واقع به همه انسان ها اشاره دارد که ایشان مظهر عقل و فطرت انسانی است. ابراهیمِ عقل به اسماعیلِ نفس گفت: من تو را ذبح می‌کنم. اسماعیل گفت: پدر، انجام بده آنچه به آن مأموری، من را از صابران خواهی یافت. خدای تعالی قبل از اینکه فرزند را ذبح کند، به او گفت: ابراهیم، مأموریتت را انجام دادی و از ذبح اسماعیل معاف شدی. هدف این بود که حضرت ابراهیم(ع) با اطاعتی که از فرمان الهی می‌کند، از تمام علاقه‌ها و تعلقات خود که در فرزند تبلور پیدا کرده بود، آزاد شود. ذبح این بود که ابراهیم(ع) تعلقات خود را ذبح کند و کرد.

ارتباط مستقیم حج با سبک زندگی

حجت الاسلام رحمانی نیا، گفت: حج یک ارتباط مستقیم با بحث سبک زندگی دارد. حج  از یک جهت مربوط به بحث اعتقاد می شود و هم علایق و میل ها و خواسته های انسان را جهت می دهد و از سوی دیگر تاثیر مستقیمی در خود زندگی و نوع رفتار دارد. همه عبادت هایی که در اسلام تشریع شده است، از نماز گرفته، روزه، حج و امثال آنها ۲ بخش و بُعد دارد، از هر دو جهت اسلام دنبال این بوده است که سبک زندگی انسان ها تغییر دهد. اسلام با ظواهر می خواهد، درسی در سبک زندگی بدهد که بتوان به شیوه درست زندگی کرد و به باطن رسید. اسلام به دنبال آن است که با عبادت به خدا وصل شویم.  این مساله در مورد ظاهر و باطن حج هم صدق می کند.

بعد اقتصادی و سیاسی مناسک حج

مدرس حوزه علمیه با اشاره به ابعاد سیاسی و اقتصادی مناسک حج، گفت: بعد سیاسی و فلسفه قربانی مناسک حج چیزی جز از خودگذشتگی در مسیر معنویت نیست. انسان از هوای نفس رها می شود و درراه خدا جهاد می کند. همه ساله در موسم حج میلیون‌ها رأس دام طبق سنت اسلامی و احیای خاطره ابراهیم و اسماعیل با هدف معنوی معیشتی قربانی می‌شود. قربانی علاوه بر جنبه معنوی آن، که نمادی از فدا کردن و فدا شدن در مسیر رضای الهی است، وسیله تحصیل تقوی و تقرب به خدا به وسیله ذبح کردن تعلقات مادی برای رسیدن به معنویت و عرفان نیز محسوب می‌شود. همه مسلمانان می دانند که هدف قربانی کردن کمک به مستمندان و فقرا است. زائران خانه خدا هر کدام بسته به توان خود شتر، گاو یا گوسفند ذبح می کنند و به مستمندان و فقرا می دهند که این نشان از بعد اقتصادی این مراسم دارد. در این دو سال اخیر این آیین به علت شیوع ویروس کرونا بدون حضور حجاج خارجی برگزار شده است و این مراسم را تنها اهالی بومی سرزمین مکه در پنج روز انجام می دهند.

اهداف قربانی در عید قربان

احیای روح فداکاری، ایثار و استقامت، زدودن هر گونه انحراف و خرافه از مراسم قربانی، اجتناب از تفاخر و اطعام نیازمندان از جمله اهداف قربانی کردن در عید قربان است. تقوا ملاک پذیرش قربانی است، آن چنان که در آیه ۳۷ سوره حج آمده است: «هرگز گوشت های آنها و نه خون هایشان به خدا نخواهد رسید اما این تقوای شماست که به او می رسد.» در واقع آنچه مهم است، معنویتی که فرد با قربانی کردن بدان دست می یابد و با گام نهادن در راه بندگی به خدا نزدیک تر می شود. همچنین در پایان آینه ۲۷ سوره مائده می خوانیم: «خدا تنها از صاحبان تقوا و پرهیزگاران عملی را می پذیرد.» در حقیقت قرآن ملاک مقبولیت اعمال را تقوا معرفی می کند.

عید قربان در ایران

حجت الاسلام رحمانی نیا در پایان با اشاره به مراسمات عید قربان در ایران گفت: مردم ایران اسلامی به تأسی از دستورات دین مبین اسلام، قربانی را فرضیه ای مقدس می دانند و همه ساله فدیه ای به قصد تقرب تقدیم درگاه الهی می کنند. ایرانیان در موسم حج قربانی کردن حیوان حلال گوشتی را متعهد می شوند. عید قربان از اعیاد دینی ایرانیان مسلمان است که در نقاط مختلف این سرزمین با آداب و ویژگی های خاص هر منطقه برگزار می شود. مردم هنگام ذبح اشعار و ادعیه خاصی می خواندند و ذبح کننده نیز اغلب شرایط و جایگاه ویژه ای دارد.