آسیب های اجتماعی پدیده هایی واقعی، متغیر و قابل کنترل هستندکه طرح و شناسایی علمی و عملی آن ها مستلزم وجود برنامه های مناسب و تعامل صحیح بین سازمان های متعدد و وجود فضای اجتماعی مناسب است. در این میان نقش رسانه به عنوان نهادی که باعث بالا رفتن آگاهی و سلامت روان می شود حایز اهمیت است.

آسیب های اجتماعی در جامعه، ناشی از شرایط ساختاری و الگوهای کنشی هستند که در مسیر تحولات اجتماعی بر سر راه توسعه جامعه قرار می گیرند و مانع تحقق اهداف و تهدید کننده ارزش ها و کمال مطلوب می شوند . آن چیزی که درخصوص آسیب های اجتماعی مانند طلاق، بیکاری، خودکشی، فرار از منزل، اعتیاد و مواردی از این قبیل نمی شود نادیده گرفت این مساله است که هر کدام از این آسیب ها می تواند خود علتی برای به وجود آمدن آسیبی دیگر شود به طور مثال اقدام به خودکشی در خانواده ممکن است باعث از هم پاشیده شدن خانواده و طلاق شود و از طرفی نیز خود طلاق ممکن است دلیلی بر خودکشی اعضای خانواده باشد. به طور کلی می توان گفت حکایت آسیب های اجتماعی حکایت یک معادله دو طرفه است یعنی هر آسیبی هم علت است و هم معلول و پیامد آسیبی دیگر را فراهم می سازد.[۱]  در این میان نقش رسانه به عنوان نهادی که باعث بالا رفتن آگاهی و سلامت روان می شود حایز اهمیت است.

 سلامت جامعه ارتباط عمیقی با رشد و توسعه جامعه دارد. بی تردید رسانه ها مهم ترین منبع اطلاعات بهداشتی برای اغلب مردم هستند .هدف از آموزش سلامت ارتقای سواد بهداشتی، اتخاذ رفتار های سالم و گسترش فرهنگ سلامت در جامعه است. از سویی رسانه ها بزرگ ترین مربیان دنیای امروز هستند. [۲]  نظر به اهمیت پدیده خودکشی به عنوان یک آسیب اجتماعی و نقش رسانه‌ها در انعکاس آن، پژوهشگر ایرنا با «حکیمه آقائی» روانشناس و عضو هیات علمی گروه روانشناسی دانشگاه آزاد شاهرود گفت و گویی انجام داده است. حکیمه آقائی  معتقد است که خودکشی رفتاری قابل یادگیری و تقلید است. از این رو نحوه به تصویر کشیدن و گزارش اخبار مربوط به آن می‌تواند با میزان وقوع آن در افراد آسیب پذیر ارتباط مستقیم داشته باشد. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:

مهمترین عوامل موثر در وقوع این آسیب اجتماعی

آقائی در خصوص خودکشی و مهمترین عوامل موثر بر آن گفت: خودکشی یک اقدام آگاهانه آسیب به خود است که به مرگ منتهی می‌شود. به علاوه یکی از اساسی‌ ترین مشکلات سلامت روان عمومی است؛ زیرا هر مرگی که به این علت اتفاق می‌افتد حداقل ۶ نفر دیگر را تحت تاثیر قرار می‌دهد و از این رو به عنوان یکی از نگرانی‌های عمده در بهداشت عمومی محسوب می‌شود.

وی در ادامه افزود: در وقوع این امر عوامل مختلفی دخیل هستند که از جمله آنها می‌توان به نداشتن مهارت سازگاری با شرایط،  اختلالات روانی، خشم و عصبانیت شدید، بیماری‌ های جسمی و تبعات ناشی از آن مثل افسردگی و بی انگیزگی برای ادامه زندگی، سوء مصرف مواد مخدر و نا امیدی از زندگی به دلیل مرگ یک عزیز، از دست دادن یک شغل یا از دست دادن یک رابطه مهم اشاره کرد.

انعکاس نامناسب اخبار در رسانه‌ها و پیامدهای آن

این روانشناس پیرامون انتشار اخبار مربوط به خودکشی اظهار داشت: خودکشی و رفتار های مرتبط با آن، بار عاطفی و اقتصادی قابل ملاحظه ­ای را بر روی خانواده و اجتماع داشته و پیامدهای نامطلوبی برای بخش خدمات عمومی و دیگر سیستم‌ های حمایت اجتماعی ایجاد می­کند. موضوع خودکشی و گزارش­ های رسانه ­ای در مورد افرادی که بر اثر خودکشی جان خود را از دست داده­اند، در افراد آسیب­ پذیر اثرگذار است. به تصویر کشیدن احساسات خودکشی در رسانه­ ها، می­تواند به افزایش خودکشی­ های تقلیدی منجر شود. شواهد حاکی از آن است که نحوه گزارش اخبار مرتبط با خودکشی بر میزان خودکشی نقش دارد. همچنین شواهد گسترده­ ای در خصوص تاثیر نحوه گزارش اخبار مرتبط با موارد خودکشی و اقدام به آن در افزایش موارد خودکشی و سرایت این رفتار که در اصطلاح منجر به رفتار خودکشی تقلیدی (Copycat) می­شود، وجود دارد. این امر زمانی اتفاق می افتد که گزارش ­ها برجسته، گسترده و وسیع بوده و جزییات صریح و روشنی در مورد زمان اقدام، روش انجام و یا مکان خودکشی ارائه دهند.

وی اشاره کرد: برخی مطالعات، استفاده از عناوین نامناسب، عاشقانه‌ سازی خودکشی، اشاره به حادثه­ ای که احتمالاً به خودکشی نسبت داده شده و تصاویر نامناسب مانند عکس‌هایی از صحنه خودکشی و تشییع جنازه توسط رسانه ­ها را گزارش کرده ­اند. تصور می‌شود، اثر مسری بودن خودکشی با یادگیری اجتماعی ارتباط دارد به طوری که به تصویر کشیدن و گزارش نادرست رسانه­ ها در خصوص افراد دارای افکار و نگرش خودکشی، منجر به پدیده تقلید از رفتارهای خودکشی و در نهایت منجر به خودکشی می­شوند. این اثر ممکن است برای جوانانی که مستعد ابتلا به یادگیری اجتماعی می ­باشند آسیب­ رسان باشد. در مواردی­ که رسانه­ ها، خودکشی یک فرد مشهور را گزارش می­کنند، ممکن است گزارش نامناسب آن­ها، افراد را بیش‌تر مستعد تقلید کند. بزرگترین اثر احتمال خودکشی تقلیدی برای ستاره مشهور فیلم،مریلین مونرو بود، که هم‌زمان با خودکشی وی در ماه آگوست ۱۹۶۲، ۳۰۳ مورد خودکشی با ۱۲ درصد افزایش رخ داد.

نحوه انعکاس درست اخبار  مربوط به آسیب های اجتماعی در رسانه‌ ها

 آقائی درباره چگونگی انعکاس درست اخبار در رسانه‌ها گفت: باید از انتشار خبر خودکشی در صفحه اول روزنامه‌ها و یا سایت‌های خبرگزاری و از استفاده کردن عناوین با فونت بزرگ و ذکر روش خودکشی یا علت مشکوک مانند "پریدن" یا "سوزاندن با ذغال" در تیتر پرهیز شود. اصحاب رسانه نباید از عباراتی مانند: "خودکشی موفق"، "خودکشی ناموفق" یا "فرد مستعد به خودکشی" استفاده کنند و همچنین  به جای "گسترش یا همه­ گیری خودکشی " باید از "میزان خودکشی" در مطالبشان استفاده کنند.

این روانشناس اشاره کرد: پوشش و محتوای خودکشی باید به حداقل برسد. کلمات نباید اغراق­ آمیز شوند و خودکشی را برجسته و رمانتیک جلوه دهند. اگر در هنگام گزارش نام کامل یا سایر اطلاعات شخص فوت شده یا اقدام کننده به خودکشی ذکر شده باشد، ممکن است شخص متوفی دارای ویژگی یا خصوصیاتی (روان‌شناختی، اجتماعی، سیاسی یا از  افراد مشهور جامعه) باشد که همین مساله باعث جلب توجه عموم مردم به فرد خودکشی کننده شود. عاشقانه کردن خودکشی یا ایده­ آل نشان دادن رفتار افرادی که خودکشی می­کنند با به تصویر کشیدن خودکشی به عنوان یک اقدام قهرمانانه یا عاشقانه ممکن است دیگران را ترغیب به خودکشی کند.

این روانشناس در پایان افزود: جزییات فنی در مورد روش خودکشی، مانند نوع روش مورد استفاده یا تعداد و انواع قرص­ های مصرف شده، توصیف نگرد و هرگز خودکشی را به عنوان یک روش سریع، آسان، بدون درد یا قطعی برای مرگ توصیف نشود. زبان بسیار اهمیت دارد و باید از گمانه ­زنی­ برای علت خودکشی، حتی اگر توسط یکی از اعضای نزدیک خانواده عنوان شده باشد و همچنین از استفاده از عکس­ های نمایشی مربوط به خودکشی (به عنوان مثال، عکس از بدن، خون، ابزار خودکشی، صحنه خودکشی، اتاق فرد متوفی) خودداری شود.