1. رمضان
رمضان، در لغت از ماده رمض، به معنای شدت گرما و تابش افتاب بر سنگ و شن می باشد. با توجه به این که ماه رمضان، ماه تحمل سختی ها و عطش و گرسنگی است، به این اسم، نام گذاری شده است. این ماه، نهمین ماه سال در تقویم هجری قمری و یگانه ماهی که است که نامش در قران امده است و یکی از نام های خداوند به شمار می رود. ازاین رو، در روایت اسلامی تصریح شده که رمضان به ماه اضافه گردد و به هیچ وجه، به تنهایی یاد نشود. ماه رمضان، بر همه ماه ها برتری دارد؛ زیرا تمامی کتاب های مهم اسمانی، مانند تورات، انجیل، زبور، صحف و قران، در این ماه نازل شده اند و شب قدر و شهادت حضرت علی علیه السلام در این ماه قرار گرفته است و شاید به خاطر همین ویژگی هاست که این ماه، برای روزه گرفتن انتخاب شده است.

2. صوم
صوم (روزه)، در لغت، به معنای امساک و خودداری از هر چیز است و در اصطلاح فقه، عبارت از: (امساک و خودداری از اموری هشت گانه، از هنگام اذان صبح تا اذان مغرب، به قصد انجام فرمان خداوند است.

روزه در میان یهود و مسیحیت و اقوام و ملت های دیگر نیز وجود داشته است و انان به هنگام مواجهه با غم و اندوه، توبه و طلب خشنودی خداوند، روزه می گرفتند تا با این کار، در پیشگاه او، اظهار عجز و تواضع نموده، به گناهان خود اعتراف کنند. از انجیل استفاده می شود که مسیح علیه السلام، چهل شبانه روز، روزه گرفت و سرانجام گرسنه شد. قران مجید، به صراحت بیان می کند که این فریضه الهی، بر امت های پیشین نیز واجب بوده است.

3. روزه یوم الشک
روزی که انسان شک دارد اخر ماه شعبان است یا اول ماه رمضان، (یوم الشک) نامیده می شود. گرفتن روزه این روز، نه تنها واجب نیست؛ بلکه اگر کسی به نیت ماه رمضان روزه بگیرد، کار حرامی انجام داده است و اگر کسی بخواهد ان روز را روزه بگیرد، باید به نیت ماه شعبان یا به نیت روزه قضا(اگر به ذمه داشته باشد)، روزه بگیرد.

4. روزه سکوت
روزه صمت یا سکوت، پرهیز از مفطرات هشت گانه و پرهیز از سخن گفتن است. این روزه، در شریعت حضرت موسی در میان بنی اسراییل شناخته شده بود. حضرت مریم، بنا به مصالحی، از جانب خداوند مامور شد تا در مدت معینی از سخن گفتن اجتناب کند؛ ولی این امر، در شریعت اسلام، یکی از محرمات شمرده شده است.

5. نماز قصر
قصر، در لغت، به معنای کوتاه و ناقص شدن در مقابل واژه تمام به کار می رود و در اصطلاح فقه، به معنای خواندن نماز به صورت شکسته می باشد. در ایه 101 سوره نساء به قصر اشاره شده و در روایات اسلامی، از ان به عنوان تحفه اسمانی و تخفیف الهی برای مسافر یاد شده است که رد کردن ان جایز نمی باشد. سفر، برای جسم، معمولا خستگی و سستی می اورد؛ ازاین رو، خداوند متعال، به جهت امتنان و رعایت حال مسافر، نمازهای چهار رکعتی را به دو رکعتی تبدیل کرده است و این، یکی از حکمت های نماز قصر به شمار می رود. نماز قصر، برای مسافر، شرایطی دارد که در رساله های عملیه بیان شده اند.

6. جاهل قاصر و مقصر
(جاهل قاصر) و (جاهل مقصر)، دو اصطلاح فقهی می باشند. جاهل قاصر، کسی است که در تحصیل علم کوتاهی نکرده است؛ یعنی در شرایطی است که امکان دسترسی به حکم خدا برای او وجود ندارد و یا خود را جاهل نمی داند و احتمال بطلان اعمالش را نمی دهد و جاهل مقصر، کسی است که در تحصیل علم کوتاهی کرده است؛ یعنی، امکان اموختن و یادگیری معارف اسلامی و احکام الهی را داشته، ولی انها را یاد نگرفته است. جاهل قاصر در برخی موارد مورد عقاب و عذاب خداوند قرار نمی گیرد؛ ولی جاهل مقصر سزاوار عذاب است.

7. کفاره
کفاره از ماده کفر، به معنای پوشاندن است و در اصطلاح دینی، عبارت است از پرداخت صدقه، قربانی و انجام عمل شرعی و مانند ان به خاطر گناهی که انجام گرفته است و چون این عمل، اثار گناه را محو می سازد و ان را از انسان می پوشاند، کفاره نامیده می شود و انسان کافر را نیز از ان جهت که حقایقی از قبیل خدا، قیامت، نبوت و... را انکار کرده و ان را از خود می پوشاند، کافر می گویند. کفاره در همه شرایع و ادیان، برای اجتناب از عواقب سوء اعمال شرعی، غیراخلاقی و مخالف اصول اجتماعی انجام، می گیرد. مهم ترین این عواقب و اثار، جلب رضایت و فرو نشاندن خشم الهی است. کفاره چند نوع است؛ معین، مخیر، مرتب، مرتب و مخیر و کفاره جمع. تعریف و موارد هر یک از اینها در جای خود بیان شده است.

8. کفاره جمع
کفاره جمع، یکی از انواع کفاره محسوب می شود و ان عبارت است از جمع کردن بین ازاد کردن یک بنده و گرفتن دو ماه روزه و اطعام شصت فقیر. این کفاره، در دو مورد تحقق پیدا می کند؛ یکی این که انسان روزه خود را با چیز حرام باطل کند و دیگری این که شخص مسلمانی را بی گناه و از روی عمد به قتل برساند.

9. فطره
فطره در لغت چند معنا دارد که مهم ترین انها خلقت و اسلام است و در اصطلاح، عبارت است از زکاتی که هر مسلمان برای خود و هر کس که نان خور او محسوب شود، به مستحق می پردازد و زمان ادای ان مغرب روز اخر ماه رمضان تا ظهر روز عید فطر می باشد. با توجه به این که پرداخت این نوع حق مالی، باعث سلامت جسم(خلقت) و روح می شود، ان را زکات بدن یا فطره می نامند و شاید وجه تناسب ان با معنای اسلام، این باشد که زکات فطره، مقتضای اسلام است؛ از این رو، کسی که پیش از غروب شب عید فطر، مسلمان شود، تکلیف از او ساقط نمی شود. زکات بر دو نوع است؛ زکات مال و زکات فطره. زکات مال به نه چیز تعلق می گیرد که عبارتند از: گندم، جو، خرما، کشمش، طلا، نقره، شتر، گاو و گوسفند. زکات فطره برای هر نفر تقریبا سه کیلو از خوراک بیشتر مردم می باشد که گندم، جو، خرما، کشمش، برنج، ذرت و مانند اینهاست.

زکات فطره به اتفاق شیعه و سنی واجب است و در متون دینی، برای ان فلسفه و فواید متعددی برشمرده است که قبول و تکمیل روزه، تضمین کردن سلامتی جسم و پاک کردن روح از رذایل اخلاقی، حفظ انسان از مرگ و تکمیل زکات مال از مهم ترین انها به شمار می روند.

منبع : مجله  پرسمان  ویژه نامه پرسمان در ضیافت / نویسنده : سید مجتبی حسینی