کنفدراسیون ۲۶ کانتونی سوئیس به عنوان یکی از نظام‌های دموکراتیک در جهان از دو مجلس هم‌عرض «شورای ملی» و «شورای کانتون‌ها» (دول) تشکیل شده که در این گزارش نگاهی به این نظام انتخاباتی کشور توسعه‌یافته اروپایی خواهیم انداخت.

کنفدراسیون سوئیس طبق رویه معمول و بر پایه اصل تفکیک قوا از سه قوه مقننه، مجریه و قضائیه تشکیل شده که در گزارش پیش رو تلاش بر آن است تا قوه قانونگذاری و نظام انتخاباتی این کشور مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. همان طور که اشاره شد قوه مقننه فدرال این کشور از دو مجلس موسوم به «شورای ملی» و «شورای کانتون‌ها» (دول) تشکیل شده‌است. شورای ملی مظهر وحدت همه سوئیس بوده و کانتون‌ها به تناسب جمعیت خود در آن نماینده دارند. در مقابل، شورای کانتون‌ها نماد برابری حقوقی کانتون‌هاست؛ از این رو کانتون‌ها فارغ از جمعیت و وسعت شان به طور مساوی دو نماینده به این شورا می‌فرستند. لازم به ذکر است که نمایندگان هر دو مجلس به وسیله مردم انتخاب شده و این نمایندگان به نوبه خود اعضای هیأت هفت نفره شورای فدرال (هیأت مدیره اجرایی کشور) را تعیین می‌کنند.

نظام انتخاباتی شورای ملی

نخستین شورا در ساختار قوه مقننه فدرال سوئیس ، شورای ملی به عنوان نماد وحدت ملی است که کانتون‌ها به نسبت جمعیت خود در آن نماینده دارند و از این حیث مشابه مجالس نمایندگان در سایر نظام‌های فدرال است. این امر موجب شده است که برگزاری انتخابات شورای ملی پیچیده‌تر و طولانی‌تر باشد. در اینجا خصایص کلی نظام انتخاباتی شورای ملی بررسی و سپس قواعد و فرایند رای‌گیری برای انتخاب نمایندگان این شورا تشریح می‌شود.

الف - ویژگی‌های نظام انتخاباتی شورای ملی

الف.۱- نظام انتخاباتی: مطابق تقسیم‌بندی کلی نظام‌های انتخاباتی به اکثریتی و تناسبی، نظام انتخاباتی شورای ملی سوئیس تناسبی است. نظام انتخاباتی این شورا تا سال ۱۹۱۸ اکثریتی بود (دور اول: اکثریت مطلق و دور دوم: اکثریت نسبی) اما در این سال با اصلاح قانون اساسی، نظام تناسبی برای تعیین نمایندگان هر کانتون برگزیده شد تا حضور واقعی احزاب متعدد در جامعه و لزوم بازتاب نظریات مختلف محقق شود. گرچه نظام انتخابات شورای ملی تناسبی است اما در کانتون‌های کوچک که تنها یک کرسی در شورای ملی دارند، عملاً نظام اکثریتی حاکم است.

الف.۲- مقررات حاکم بر انتخابات شورای ملی: قانون انتخابات شورای ملی یک قانون ملی و سراسری است و قواعد یکسانی برای برگزاری انتخابات شورای ملی در همه کانتون‌ها به اجرا درمی‌آید.

الف.۳- شرایط انتخاب‌کنندگان: شرایط شرکت در انتخابات شورای ملی رسیدن به سن ۱۸ سال، شهروندی سوئیس و نداشتن بیماری روانی است.

الف.۴- شرایط انتخاب‌شوندگان: هر شهروند دارای حق رای می‌تواند نامزد انتخابات شورای ملی شود و تنها اعضای شورای فدرال، قضات فدرال، کارمندان وزارتخانه‌های فدرال و نظامیان عالیرتبه به اقتضای اصل تفکیک قوا از این حق محروم‌اند. همچنین بر مبنای اصل لائیسیته، روحانیون اعم از مسیحی و یهودی، مگر در صورت ترک عنوان روحانیت، نمی‌توانند نامزد نمایندگی شوند.

ب. قواعد برگزاری انتخابات شورای ملی

ب.۱- توزیع تعداد کرسی‌ها بین کانتون‌ها: شورای ملی برابر قانون اساسی ۲۰۰ کرسی دارد که تقسیم کرسی‌ها میان کانتون‌ها به نسبت جمعیت هر حوزه انتخابیه یعنی جمعیت هر کانتون انجام می‌شود.

ب.۲- زمان رأی‌گیری: انتخابات شورای ملی هر چهار سال یک بار در آخرین یکشنبه ماه اکتبر به طور سراسری در سوئیس برگزار می‌شود.

ب.۳- نحوه رای‌گیری: انتخابات شورای ملی هر چهار سال یک بار انجام می‌شود. نظام سیاسی سوئیس به صورت حزبی است، بنابراین احزاب مختلف فهرستی از نامزدهای مورد حمایت خود را در اختیار رای‌دهندگان قرار می‌دهند. میان انواع نظام‌های تناسبی، نظام انتخاباتی سوئیس از نظام فهرست باز استفاده می‌کند. از آنجا که فهرست ارائه‌شده احزاب باز است، احزاب هیچ ترجیحی در ترتیب نام نامزدها اعمال نمی‌کنند و در اغلب موارد نام آنها را بر اساس ترتیب الفبا می‌آورند.

رای‌دهنده آزادی عمل دارد که به سه نحوه رای بدهد. وی می‌تواند فهرست ارائه‌شده حزب خاصی را دست‌نخورده به صندوق بیندازد؛ در عین حال می‌تواند یک یا چند اسم را از آن حذف کند و نام کاندیدای مورد نظر را دو بار یا بیشتر تکرار نماید. البته در هر حال تعداد آرا نباید از تعداد کرسی‌های موضوع رای‌گیری بیشتر شود. رای‌دهنده علاوه بر این می‌تواند با وارد کردن اسم نامزدهایی از فهرست سایر احزاب در فهرست یک حزب، کار شمارش را سخت‌تر کند. همچنین برای رأی‌دهنده امکان دارد که برگه سفیدی بردارد و آن را با نام نامزدهای مورد نظر خود از همه احزاب پر کند.

ب.۴- نحوه تخصیص کرسی‌ها: پس از رأی‌گیری، تعداد آراء احزاب و سپس تعداد آراء هر نامزد شمرده می‌شود. آنگاه احزابی که بیشترین رأی را آورده باشند، به نسبت آراء خود کرسی به دست می‌آورند تا کرسی‌ها پر شود. از میان کاندیداهای یک حزب نیز افرادی که بیشترین آراء را آورده باشند به ترتیب وارد شورای ملی می‌شوند.

نظام انتخاباتی شورای کانتون‌ها

دومین رکن مجمع فدرال و نماد برابری کانتون‌ها بدون توجه به وسعت و جمعیت آنها، شورای کانتون‌هاست. نظام انتخاباتی این شورا تجلی همین امر است؛ از این رو برابر بند دوم اصل ۱۵۱ قانون اساسی، همه کانتون‌ها دو نماینده (و نیمه کانتون‌های سابق، یک نماینده) در این شورا دارند. تعداد کم نمایندگان و سادگی انتخاب آن موجب شده‌است فرایند انتخابات شورای کانتون‌ها سهل‌تر و سریع‌تر باشد. در این بخش خصایص نظام انتخاباتی شورای کانتون‌ها و قواعد رأی‌گیری این شورا مورد بررسی قرار گرفته‌است.

الف- وبژگی‌های نظام انتخاباتی شورای کانتون‌ها

الف.۱- کانتونی بودن نظام انتخاباتی شورای کانتون‌ها: برخلاف انتخابات شورای ملی که قانون انتخابات، قانونی سراسری و حاکم بر همه کانتون‌هاست، قوانین مربوط به انتخابات شورای کانتون‌ها را جداگانه هر کانتون تعیین می‌کند. براین اساس تا پیش از این، بر اساس قوانین اکثر کانتون‌ها، پارلمان‌های کانتونی بودند که نمایندگان کانتون را در شورای دولتی برمی‌گزیدند اما از سال ۱۹۷۷ همه قوانین کانتونی برای اعطای حق انتخاب نمایندگان شورای دولتی به مردم کانتون‌ها تغییر یافته‌اند. به همین ترتیب، زمان برگزاری انتخابات شورای کانتون‌ها نیز از هر کانتون به کانتون دیگر متفاوت است.

الف.۲- شرایط انتخاب‌کنندگان: شرایط رأی‌دادن در انتخابات شورای کانتون‌ها مطابق قوانین کانتونی تعیین می‌شود. برای نمونه، در کانتون گلاریس، افراد از ۱۶ سالگی حق انتخاب کردن دارند اما قبل از ۱۸ سالگی نمی‌توانند برای ورود به شورای کانتون‌ها نامزد شوند. همچنین در کانتون نوشاتل، اتباع بیگانه‌ای که در کانتون اقامت دارند، می‌توانند در انتخابات شورای کانتون‌ها شرکت کنند اما نمی‌توانند برای عضویت در این شورا نامزد شوند.

الف.۳- شرایط انتخاب‌شوندگان: شرایط نامزدی در شورای کانتون‌ها مشابه شورای ملی است، بنابراین همه شهروندان واجد حق رأی می‌توانند نماینده شورای کانتون‌ها شوند، بجز اعضای شورای فدرال، قضات فدرال، کارمندان وزارتخانه‌های فدرال و اعضای فرماندهی ارتش.

ب- قواعد برگزاری انتخابات شورای کانتون‌ها

ب.۱- نظام انتخاباتی شورای کانتون‌ها: با وجود اینکه قواعد حاکم بر انتخابات شورای کانتون‌ها جداگانه تعیین می‌شود، از آنجا که هرکانتون تنها دو نماینده در شورای کانتونها دارد، اکثریت کانتون‌ها (۲۴ کانتون از میان ۲۶ کانتون) نظام اکثریتی را برای انتخابات این شورا برگزیده‌اند. تنها در دو کانتونِ ژورا و نوشاتل انتخابات شورای کانتون‌ها از نوع نظام تناسبی است. در کانتون آپنزل - رود داخلی مردم هر چهار سال یک بار در «مجمع کانتونی» جمع می‌شوند و با بلندکردن دست نمایندگان این کانتون را در شورای کانتون‌ها انتخاب می‌کنند اما در کانتون گلاریس، کانتون دیگری که در آن مردم در قالب مجمع کانتونی و به طور مستقیم قانونگذاری می‌کنند، انتخاب نمایندگان شورای کانتون‌ها در قالب مجمع کانتونی انجام نمی‌شود و مردم باید برای انتخاب نمایندگان خود در این شورا به پای صندوق‌های رأی بروند.

ب.۲- نحوه تخصیص کرسی‌ها: احزاب نامزدهای مورد نظر خود را معرفی می نمایند؛ لیکن این امر مانع از نامزد شدن افراد مستقل نیست. در دور اول، احراز اکثریت مطلق لازم است ولی اگر انتخابات به دور دوم کشیده‌شود،آوردن اکثریت ساده برای احراز مقام نمایندگی در شورای کانتون‌ها کفایت می‌کند. بنابراین دو کاندیدایی که در سطح کانتون بیشترین آراء را کسب کرده‌اند (در نیمه کانتون‌های سابق، نفر اول) وارد شورای کانتون‌ها می‌شوند.