در این مقاله سعی شده است نکات کلیدی حاوی الزاماتی که باید در پروپوزال و یا طرح تحقیقی درج شود ارائه می شود که دانشجویان دوره های دکتری و کارشناسی ارشد به راحتی بتوانند پروپوزال خود را به تصویب برسانند و شروع به آغاز فعالیت و تحقیق در راستای پایان نامه و رساله ی خود نمایند.

در گام اول دانشجویان عزیز می بایستی به نکات زیر جهت انتخاب موضوع پایان نامه و یا رساله ی خود توجه نمایند:
– موضوع پایان نامه یا رساله می بایستی با نوع آموزش هایی که در دوره تحصیلی دیده شده است، هماهنگ و همخوانی داشته باشد.
– پایان نامه یا رساله باید شامل موضوع و مساله ای مشخص و در تخصص فرد دانشجو باشد.
– نوآوری و به روز بودن موضوع انتخابی یکی از ارکان اصلی شروع به نگارش و تحقیق در رابطه با پایان نامه و رساله می باشد.
– عدم تکراری بودن موضوع مطالعه و به اصلاح مرور تحقیق دیگر محققان از اعتبار موضوع می کاهد و الزامی برای داوران جهت تصویب آن همراه نخواهد داشت.
– به طور معمول طرح تحقیق و یا پروپوزال حدود ۶ تا ۱۵ صفحه می بایستی تهیه گردد.

 
نحوه انتخاب استاد راهنما و مشاور برای پایان نامه و رساله :

الف ) برای تهیه فرم طرح تحقیق یا پروپوزال پایان نامه یا رساله ، دانشجو می باید مطابق با موضوع و حوزه تحقیق خود و از سوی دیگر با توجه به تخصص و تجربه پژوهشی و آموزشی استادان دانشگاه خود و یا دیگر دانشگاه ها اقدام به انتخاب و گزینش آن نماید. شایان ذکر انتخاب استاد مشاور الزام آور نبوده و با توجه به صلاحدید استاد راهنما از طرف او معرفی و انتخاب می گردد.

ب ) با توجه به نکته اشاره شده در بند قبلی ، دانشجو می بایست موضوع و یا عنوان پایان نامه و رساله خود را به اطلاع استاد گزینش شده برساند در صورت موافقت استاد جهت ادامه همکاری و همچنین پس از انتخاب استاد و یا استادان مشاور اقدام به نگارش طرح تحقیق و یا پروپوزال نماید.

ج ) نکته حایز اهمیت که بعضا برخی از دانشجویان به آن بی توجهی می نمایند این می باشد که استاد راهنما و یا استادان مشاور می بایست از تک تک مراحل تحقیق و یا نگارش پروپوزال و یا طرح تحقیق آگاهی داشته و دانشجو موظف است از نقطه نظرات آنها در راستای بهتر شدن مراحل تحقیق استفاده نماید.

 
طراحی تحقیق :

برای پیشبرد مناسب هر تحقیق علمی ، دسترسی به چارچوبهای مناسب تحقیق الزامی است . بر این اساس ، برای طراحی مناسب تحقیق باید به این نکته توجه داشت که هر طرح تحقیق یا پروپوزال و یا طرح تحقیق بایستی حداقل شامل مواردی که در زیر به آن اشاره خواهد شد، باشد:
اولین گام: تعریف قالب تحقیق و مساله ای است که قرار است در این پایان نامه و یا رساله مورد بررسی قرار گیرد.
دومین گام: بیان ماهیت تحقیق پس از تعیین قالب تحقیق به عنوان یکی از ارکان اصلی می باشد.
سومین گام: تبیین منابع تحقیق، اینکه در این تحقیق به چه منابع هایی نیاز است و نحوه دسترسی به آنها به چه صورت است.
چهارمین گام: تبیین و تعیین اهداف تحقیق از گام های بعدی به شمار می آید که دارای اهمیت می باشد.
پنجمین گام: تعیین محدودۀ مکانی و زمانی تحقیق یکی دیگر از بخش ها و گام های اساسی پروپوزال می باشد.
ششمین گام: تعیین دامنۀ تحقیق و روش های جمع آوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز
عنوان بندی تحقیق :

انتخاب عنوان تحقیق نخستین گام در طراحی تحقیق یا پروپوزال می باشد. عنوان تحقیق ، پایان نامه و یا رساله دکتری باید روشن ، فشرده و گویای باشد. برای تعمیق بیشتر بررسیها و تحدید مناسب دامنۀ تحقیق ، لازم است قلمرو تحقیق هم از نظر مکانی و هم از نظر زمانی محدود گردد .
در همین ارتباط ، گاهی بر جنبه یا جنبه های معینی از موضوع تحقیق تاکید می شود ؛ در این گونه موارد ، پس از عنوان اصلی تحقیق ، از عبارت ً با تاکید بر … ً استفاده می شود . در برخی موارد دیگر ، عنوان تحقیق با مورد شناسی همراه می شود که در این گونه موارد ، پس از عنوان اصلی ،ً لفظ مورد … ً به کار می رود.

 
طرح موضوع و بیان مساله :

جهت طرح موضوع و بیان مسئله دانشجو و یا محقق می باید در چهارچوب موضوع و یا مقوله کلی ، مسئله ای یافته و به شرح و تدوین آن بپردازد. بیان دقیقه مسئله که بخشی از مقوله کلی می باشد باید بگونه ای مطرح گردد که تنها موارد مهم و دارای ارتباط با موضوع اصلی بیان شود و از بیان پیچیده رخدادها پرهیز نماید. به بیان دیگر بتواند به زبان ساده و گویا ارتباط میان اجزای تشکیل دهنده مسئله را بیان نماید و ارتباط میان مسئله و مقوله کلی را شفاف نماید.
طرح مساله ، در واقع شرط اساسی طراحی مناسب هر گونه طرح تحقیق و یا پروپوزال کارآمد به شمار می رود . در واقع ، تحقیق علمی زمانی آغاز می شود که مساله ای عینی یا ذهنی مطرح گردد

 
سوالات مطرح شده و فرضیات تحقیق :

محقق و یا دانشجو برای توجه و جهت دادن به روند بررسی های خود ، پرسش هایی مطرح می سازد . آشکار است که هر چه میزان اطلاعات محقق نسبت به مساله مورد بررسی بیشتر باشد ، بهتر می تواند به طرح سوالات مناسب دربارۀ مساله مورد تحقیق بپردازد . به این ترتیب محقق می کوشد تا بر اساس دانسته ها و اطلاعات اولیه خود دربارۀ ماهیت ، ویژگیها و روندهای حاکم بر رخداد یا پدیده مورد بررسی و یا عوامل و نیروهای اثرگذار بر آن ، به طرح پرسشهایی دربارۀ آن بپردازد .

 
ضرورت انجام تحقیق :

ضرورت مطالعه در زمینه های تعیین شده توسط محقق و دانشجو را پیش از هر چیز ناشناخته بودن کلیت و یا ابعادی از پدیده یا رخداد مورد بررسی تعیین می کند . در برخی از موارد ضرورت مطالعه از طریق فوریت حل مساله و یا چاره جویی برای معضلات خاص مبتلا به توجیه می شود . در این ارتباط ، توضیح ضرورت هر مطالعه با اهداف متصور و تعیین شده برای آن بستگی مستقیم دارد .

 
پیشینۀ و تاریخچه تحقیق :

در پیشینه و تاریخچه پروپوزال و یا طرح تحقیق ، تمام مطالعات و نتایج حاصل از تحقیقات دیگر محققان در حول موضوع انتخابی مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرند . این مطالعات ممکن است در محل یا حیطۀ مکانی مورد بررسی و یا در سایر محلها و نواحی به انجام رسیده باشد . به هر جهت ، در این قسمت محقق و یا دانشجو می کوشد با بررسی مطالعات و تحقیقات مشابه صورت گرفته توسط دیگران ، به وجوه تمایز مطالعه خود با دیگر بررسی ها بپردازد و از این طریق ، جنبه های نوآوری موضوع انتخابی خود را نشان دهد .
مراحل تحقیق :

جهت انجام هرگونه تحقیق قاعدتا مراحلی را می بایست در نظر گرفت. برخی این مراحل را خلاصه و در سه یا چهار مرحله مطرح می سازند . در عوض بعضی دیگر مراحل متعدد چندی را پیشنهاد می نمایند . البته می توان برای سهولت کار تمامی این مراحل گوناگون را به ۴ مرحلۀ اصلی به شرح زیر تقسیم کرد :
مرحله اول: انتخاب و تدوین موضوع ؛
مرحله دوم: گردآوری دادها و اطلاعات لازم
مرحله سوم: دسته بندی و تحلیل داده های جمع آوری شده
مرحله چهارم : ارائه یافته ها و بررسی نتایج حاصل از تحقیق

 
شیوه های گرد آوری داده ها و اطلاعات :

برای گرد آوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز جهت تحلیل ویژگی های هر پدیده یا رخداد مورد بررسی به شیوه های مختلفی می توان متوسل شد . مراجعه به منابع آماری ، گزارشها و منابع تحقیقی ، انواع مشاهده ، پرسشگری میدانی ، انجام مصاحبه و نمونه گیری و نمونه برداری از این گونه شیو ه ها به شمار می رود . محقق باید با توجه به ماهیت و دامنۀ تحقیق قادر باشد به انتخاب و اعمال شیوه های مناسب همت گمارد . در این راه ، مراجعه دانشجو به کتابهای روش تحقیق و مشورت با استادان راهنما و مشاور مسلماً راهگشا خواهد بود .

 
نمونه گیری و نمونه برداری :

جهت تهیه و نگارش طرح تحقیق و یا پروپوزال در مطالعاتی که به دلایل منطقی ، استفاده از شیوه های نمونه گیری و نمونه برداری الزامی است ، می توان از روشهای مختلف و رایج نمونه گیری ، مانند نمونه گیری تصادفی ، سیستماتیک ، خوشه ای و مانند آن بهره گرفت . در این گونه موارد ، لازم است محقق و یا دانشجو با توجه به حجم جامعه آماری و دامنۀ بررسیهای خود ، نسبت به انتخاب شیوۀ نمونه گیری مناسب اقدام نماید . نمونه ها را می توان به شیوه های کیفی و یا کمی انتخاب نمود . برای انتخاب کمی نمونه ها ، روشها ( و فرمولهای ) مختلفی برای تعیین حجم نمونه وجود دارد که در این مورد ضروری است ، دانشجو به کتابهای مناسب روش تحقیق مراجعه نماید .

 
روشهای تحلیل داده ها :

در تحلیل داده ها به طور معمول از روشهای کمی و آماری استفاده می شود . امروزه ، برنامه های نرم افزاری مختلفی برای تحلیل آماری داده ها در اختیار است . آشکار است که در تحلیل داده ها می توان از روشهای کیفی نیز بهره گرفت .

 
منابع و مآخذ :

منابع و ماخذ یکی از بخش های مهم و اساسی پروپوزال و یا طرح تحقیق پایان نامه و یا رساله دکتری می باشد از این رو هر چه ارجاعات به سالهای اخیر اشاره کند نشان از به روز بودن موضوع انتخابی دارد. بر اساس قوانین هر دانشگاه نحوه ارجاع دهی می تواند متفاوت باشد ، از این رو پیشنهاد می گردد جهت نحوه ارجاع دهی به دستورالعمل هر دانشگاه و یا دانشکده مراجعه نمایید.