هدی‌سادات پاک‌نهاد
  متأسفانه این روزها، پدر و مادرها کمتر به قصه‌گویی برای فرزندانشان توجه می‌کنند. فرهنگ قصه خوانی در خانواده های ایرانی کم کم رو به فراموشی می رود.والدین ترجیح می‌دهند به‌جای آنکه وقتشان را صرف قصه گفتن کنند، کودکشان را با ابزارهایی مثل کنسول بازی، تلویزیون و موبایل از سرخود باز کنند و اینجاست که این عادت به یک مشکل بزرگ تبدیل می‌شود چرا که قصه نگفتن و نخریدن کتاب داستان برای کودکان می‌تواند در رشد، شخصیت و مهارت‌های کودک تأثیرگذار باشد.

اگرچه امروزه قصه‌گویی‌های دیجیتال جای خود را به کتاب داستان‌های رنگی و جذاب داده است اما به عقیده محققان رسانه‌های دیجیتال و انیمیشن‌ها نمی‌توانند به‌اندازه کتاب داستان‌ها برای کودکان مفید باشند.

محققان دریافته‌اند که کتاب داستان‌ها تأثیر زیادی بر درک کودکان از نقش‌های فرهنگی و جنسیتی دارند. داستان‌ها فقط سواد کودکان را تقویت نمی‌کنند. آن‌ها ارزش‌ها، باورها، نگرش‌ها و هنجارهای اجتماعی را منتقل می‌کنند که این به‌نوبه خود، درک کودکان از واقعیت را شکل می‌دهد. علاوه بر این، قصه‌گویی و خواندن کتاب داستان برای کودکان دارای فواید دیگری است که دکتر علیرضا تبریزی، روانشناس کودک و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با ایرنا بر اهمیت داشتن آن تاکید می کند.

قصه‌گویی مهارت‌های کلامی را بهبود می‌بخشد

یکی از راه‌ها برای تقویت مهارت‌های کودکان قصه‌گویی است. دکتر تبریزی می‌گوید ساده‌ترین و مهم‌ترین تأثیر قصه‌گویی گسترش دایره لغات و بالا بردن مهارت‌های کلامی کودکان است: «در قصه‌گویی کودکان با کلمات جدید آشنا می‌شوند و یاد می‌گیرند که چه واژه‌ای را در چه جمله‌ای باید استفاده کنند و به همین ترتیب این واژه‌ها را در طول زندگی‌شان نیز به کار می‌برند.»

قصه گفتن راهی برای پرورش تخیل و تفکر خلاق در کودکان

وقتی کودکان به داستانی گوش می‌دهند، باعث می‌شود شخصیت‌ها، طرح داستان، صحنه و غیره را تصور کنند. به عقیده دکتر تبریزی، این مسئله برای تفکر خلاق و تخیلی کودکان مهم است: «کودک با شنیدن قصه، خودش را جای افراد مختلف در قصه می‌گذارد و شروع به فکر کردن می‌کند. گاهی اوقات کودک هنگام شنیدن یا خواندن یک داستان هم‌ذات‌پنداری می‌کند و با این کار، خیلی از هیجاناتی که دوست دارد تجربه کند را عملاً باشخصیت‌های قصه تجربه می‌کند که این مسئله در تخلیه هیجانی، بالا بردن قدرت حل مسئله و کنترل احساسات در کودکان بسیار تأثیرگذار است.»

قصه گفتن در سلامت روان کودکان تأثیرگذار است

قصه‌ها به کودکان اجازه می‌دهند واقعیت‌های زندگی را در محیط امن یک داستان تجربه کنند و سپس بدون هیچ خطری راه‌هایی را پیدا کنند. داستان‌ها، کودک را در موقعیت‌های مختلفی قرار می‌دهند و او را در مسیر درست هدایت می‌کنند. همچنین داستان‌ها به کودکان خوب و بد را آموزش می‌دهند و به آن‌ها کمک می‌کنند تا ویژگی‌های خوب را در خود پرورش دهند. این مسائل همگی به رشد کودک کمک می‌کند.

به گفته تبریزی، قصه‌گویی برای سلامت روان کودکان بسیار مهم است؛ به‌گونه‌ای که امروزه برای درمان مشکلات روانشناختی کودکان و اختلالاتی از جمله اضطراب، استرس، افسردگی، لجبازی، نافرمانی و... از روش‌ «قصه درمانی» استفاده می‌شود.

از روش‌های مختلف قصه‌گویی استفاده کنید

این متخصص روانشناسی کودک می‌گوید برای آنکه قصه گفتن از حالت یکنواختی خارج شود و کودکان را بیشتر جذب کند، قصه‌گویی می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود: «گاهی والد می‌تواند برای فرزندش قصه بخواند و کودک گوش دهد و گاهی کودک برای والدین قصه بخواند. داستان‌سرایی تعاملی یکی دیگر از روش‌های قصه‌گویی است؛ در این روش، والد هر بار که قصه‌ای را برای فرزندش می‌خواند، در مقطع مشخصی از داستان درنگ کند و از کودک بخواهد تا داستان را تکمیل کند.»

دکتر تبریزی قصه‌گویی با تصاویر را یکی دیگر از روش‌های قصه گفتن می داند و ادامه می دهد : «والدین می‌توانند با نشان دادن تعدادی عکس به کودکشان، از او بخواهند که با هرکدام از تصاویر یک داستان بسازد.»

او تأکید می‌کند: «با قصه گفتن می‌توان بازی‌ها و فعالیت‌های متنوعی را طراحی کرد که هرکدام تأثیر قابل‌توجهی در بالا بردن مهارت کودکان دارد؛ به‌عنوان‌مثال، خواندن داستان در کنار اجرای نمایشی آن به‌وسیله عروسک‌ها می‌تواند امکان مشارکت فیزیکی کودکان در داستان را فراهم کند.»

سن طلایی قصه گفتن برای کودکان

به گفته تبریزی، قصه‌گویی برای هر گروه سنی مفید است؛ حتی بزرگ‌سالان با خواندن شاهنامه یا رمان ممکن است از آن درس گرفته و تحت تأثیر قرار بگیرند؛ بنابراین، قصه گفتن سن حداکثری و حتی حداقل ندارد.

این مدرس دانشگاه با اشاره به حداقل سن قصه گفتن برای کودکان می‌گوید:«والدین از سن 9 تا 12 ماهگی کودکشان و از زمانی که فرزندشان شروع به تکلم می‌کند، می‌توانند شروع به قصه گفتن کنند. همچنین والدین برای افزایش دایره لغات کودکشان لازم است در سن 3 تا 5 سالگی که سن انفجار لغات شناخته می‌شود، حتماً باید برای کودکشان قصه بگویند.»

کتاب داستان‌های تخیلی برای کودکان خطرناک نیست

تبریزی درباره محتوای قصه‌ها توضیح می‌دهد: «محتوای قصه‌های باید به شخصیت وزندگی کودک نزدیک باشد اما این به این معنا نیست که قصه‌های فانتزی و خیالی نباید برای بچه‌ها گفته شود؛ خواندن این‌گونه قصه‌ها برای کودکان خطرناک نیست چراکه هر قصه‌ای به‌نوبه خود می‌تواند بر روی کودکان تأثیر مثبتی داشته باشد.»

او ادامه می‌دهد: «درعین‌حال که هر نوع قصه‌ای را می‌توان برای کودک خواند اما والدین باید توجه داشته باشند که از خواندن قصه‌های هیجانی قبل از خواب برای کودکان اجتناب کنند چراکه این‌گونه داستان‌های می‌تواند باعث اختلال خواب در کودکان شود.»

کتاب داستان‌های تکراری برای کودکان جذاب است

 کودکان معمولاً علاقه دارند یک داستان تکراری را چندین بار بشنوند اما این مسئله معمولاً والدین را کلافه می‌کند؛ در چنین مواردی گاهی والدین بدون توجه به علاقه کودک، اقدام به خواندن یک داستان جدید می‌کنند درحالی‌که به عقیده دکتر تبریزی، شنیدن یک داستان تکراری نه‌تنها برای کودک خسته‌کننده نیست بلکه بسیار جذاب است؛ اما والدین به‌جای آنکه یک داستان تکراری را هر شب تکرار کنند باید در خواندن داستان تنوع ایجاد کنند و از خود کودک در خواندن داستان کمک بگیرند مثلاً قسمتی از داستان را تعریف کنید و بعد از کودک سؤالات متعددی بپرسید مثل‌اینکه «اگه گفتی الآن چی میشه؟!»، «به نظرت گرگه الان باید چیکار کنه؟!» و...

تبریزی به والدین توصیه می‌کند: «در سنین پیش‌دبستانی و دبستان حتماً از کتاب داستان‌های مصور کمک بگیرید تا کودک علاوه بر شنیدن قصه، بتواند تصاویر را هم ببیند و در روال قصه‌گویی کمک کند.»