طراحی «رتبه‌بندی معلمان» هر چند در جهت رفع دغدغه‌ها و مشکلات فرهنگیان بود اما به دلیل مشکلات متعدد نتوانست انتظارات مخاطبانش را به طور کامل برآورده سازد. حالا رئیس جمهوری می‌گوید مسائل مالی و معیشتی معلمان یک بار برای همیشه باید حل شود.

آموزش و پرورش یکی از اصلی‌ترین مسائل نظام‌های سیاسی- اداری و وزارتخانه مرتبط با آن از بزرگترین و مهمترین نهادهای دولتی محسوب می‌شود. این وزارتخانه بیشترین تعداد کارکنان را در بین وزارت‌خانه‌های دولتی در کشور ما داشته و با بیشترین تعداد مخاطب (در شرایط عادی) یعنی دانش‌آموزان روبرو است که به طور کلی بیش از ۲۰ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. بنابراین سخن به بی‌راهه نخواهد بود اگر بگوییم، سکانداری وزارت آموزش و پرورش، یکی از سخت‌ترین و حساس‌ترین نوع مدیریت‌های دولتی است که علاوه بر تخصص و دانش در خور، مهارت ویژه‌ای را هم طلب می‌کند.

اما موارد فوق تنها بخشی از شرایط ویژه معلمان و دانش‌آموزان است که به وضعیت اداری آن‌ها مرتبط است. درواقع وضعیت معیشتی و ایجاد انگیزه برای معلمان یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌هایی است که نظام اجرایی کشور با آن مواجه است. این موضوع به درجه‌ای از اهمیت رسید که در اوایل دهه ۹۰ خورشیدی با تصویب سند ملی تحول بنیادین در آموزش و پرورش از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی، موضوع مهم رتبه‌بندی معلمان به صورت جدی مطرح شد. این موضوع در دولت‌های پیشین پیگیری شده و در نهایت «سید ابراهیم رئیسی» هم بر آن تاکید داشته و نمایندگان مجلس نیز برای حمایت از معلمان درحال تلاشند.

طرح رتبه‌بندی چیست؟

تردیدی نیست که معلمان در ایجاد زیرساخت‌های فرهنگی کشور بسیار موثرند و به همین دلیل توجه به آموزش و پرورش باید از اولویت‌های اصلی دولت باشد و قطعا اگر بخواهیم آینده کشور و توسعه آن تضمین شود باید به مساله آموزش و معیشت معلمان نگاه ویژه داشت به‌گونه‌ای که یک معلم نباید دغدغه مالی داشته باشد. با همین رویکرد و با تصویب سند ملی تحول بنیادین در آموزش و پرورش در شورای عالی انقلاب فرهنگی، طرح رتبه‌بندی معلمان مطرح شد.

با اجرای طرح نظام رتبه بندی معلمان، هر فرهنگی متناسب با سابقه‌ای که دارد ارتقا پیدا کرده و حقوق‌های آنان به طرز چشمگیری افزایش پیدا می‌کند به طوری که تقریبا ۸۰ درصد حقوق اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها را دریافت می‌کنند. این طرح همچنین متضمن بهبود کیفیت آموزشی دانش‌آموزان هم هست که در ۵ مرحله: ۱. آموزشیار معلم (از بدو ورود به خدمت)،۲.  مربی معلم (۷ سال خدمت)، ۳. استادیار معلم (۱۲ سال خدمت)، ۴. دانشیار معلم (۱۷ سال خدمت) و ۵. استاد معلم (۲۲ سال خدمت) دسته بندی می‌شود.

برای این طرح، فوق‌العاده هم درنظر گرفته شده که درصدی از مجموع حقوق ثابت و فوق‌العاده‌های مستمر آنان است که به طور میانگین (۲۵درصد) بیشتر از میانگین حقوق و فوق‌العاده‌های مستمر مشمولین قانون مدیریت خدمات کشوری در نظر گرفته می‌شود. این فوق‌العاده به صورت مستمر و مشمول کسور بازنشستگی است. درصدهای فوق‌العاده هریک از رتبه‌های موضوع این قانون نیز در آیین‌نامه اجرایی تعیین خواهد شد.

ساختار اجرایی این طرح نیز شامل هیئت ممیزه مرکزی (در وزارت آموزش و پروش)، هیئت ممیزه استانی (در اداره کل آموزش و پرورش استان) و کارگروه شهرستان‌ها، منطقه، ناحیه (در سطح شهرستان‌ها، مناطق و نواحی) است.

چرا رتبه بندی اهمیت دارد؟

ناگفته پیداست که وظیفه اصلی معلمان تربیت یک نسل است. بنابراین شاید در نگاه نخست این اقدام سودآوری مالی نداشته باشد اما در واقع از آن‌جا که این افراد نسل آینده کشور را تربیت می‌کنند که نقش اصلی در بقا و دوام آن جامعه را تضمین می‌کنند، از اهمیت بسزایی برخوردار است. به همین دلیل یک معلم نباید دغدغه‌ای به جز آموزش و تربیت دانش‌آموزان داشته باشد. حقوقی که هم اکنون معلمان دریافت می‌کنند هم به هیچ وجه پاسخگوی مخارج زندگی آنان و تورم فعلی نیست و باید یک طرح جامع برای حل این مشکل داشت.

از سوی دیگر به دلیل اینکه مرزهای علم و شیوه‌های تربیتی توصیه شده برای تدریس به دانش‌آموزان هر ساله دچار تغییرات و بهبودهایی می‌شود، معلمان نیز باید خود را بر این اساس تغییر دهند. به این صورت معلمانی که کوشایی بالاتری در تربیت نسلی نوین از دانش‌آموزان داشته باشند، شایسته بهرمندی از مزایایی بالاتر نسبت به سایر معلمان هستند.

علاوه بر این اجرای طرح رتبه‌بندی، فضای رقابتی بین معلمان را افزایش داده و البته این‌گونه نیست که مانند دانشگاه‌ها فقط به تولید مقاله اکتفا شود. معلمان امکان این را دارند تا در کلاس درس، ارزشیابی پژوهش‌محور داشته باشند، دانش آموزان را با پژوهش‌های کیفی و اقدام‌پژوهی آشنا کرده و با توجه به تلاشی که انجام می‌دهند، در طرح رتبه‌بندی به جایگاه خوبی هم دست یابند. مطابق این طرح، معلم به فراخور تلاشی که انجام داده از امتیازاتی نیز برخوردار می‌شود که او را پیشتاز می‌کند. ممکن است فردی در مرتبه‌های پایین‌تر بماند و به رتبه و جایگاه بالاتری دسترسی پیدا نکند؛ اما نظام پرداخت و دستمزد ویژه معلمان هم متناسب با جایگاه و رتبه معلم، تعریف می‌شود.

چرا اهداف طرح هنوز محقق نشده است؟

با وجود آن‌که این طرح از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است اما تاکنون به صورت کامل اجرا نشده چرا که اجرای آن بار مالی فراوانی برای دولت دارد که نیازمند تخصیص بودجه‌ای خاص برای آن خواهد بود. با این حال اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس بر این امر تأکید دارند که در بودجه امسال نیز ۱۵ هزار میلیارد تومان برای رتبه‌بندی در نظر گرفته شده است. رتبه‌بندی معلمان باید اوایل دهه ۹۰ اجرایی می‌شد، اما اواخر دولت قبل لایحه رتبه‌بندی به مجلس فرستاده شد، این لایحه در کمیسیون آموزش بررسی و نقایص رفع شد. به گفته «احمد حسین فلاحی» سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی درباره بودجه مورد نیاز رتبه‌بندی، تمام بندهای لایحه رتبه‌بندی معلمان تصویب شده، یک بند آن موضوع مالی بود که دولت قبل پنج هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان برای این کار گذاشته بود در صورتی که حداقل هزینه مورد نیاز برای رتبه‌بندی ۳۰ هزار میلیارد یعنی شش برابر این رقم است.

درواقع باید برای تمامی معلمان، در کنار افزایش حقوق کارکنان دولت در قالب ماده ۶۴، فوق‌العاده ویژه‌ای تعریف می‌شد و یا همان وعده ۵۰ درصدی که در سال ۹۸ مصوب شده بود، اجرایی می‌شد، اما هیچ کدام شامل حال معلمان نشد از این رو است که اکنون و در موعد اجرای لایحه رتبه‌بندی، یکی از مطالبات معلمان این است که حقوق و دستمزد آنان، در حد و اندازه حقوق و دستمزد سایر کارمندان دولت باشد، سپس به رتبه‌بندی پرداخته شود. طی هشت سال گذشته، به دلیل نبود منابع و بودجه لازم، رتبه‌بندی اجرایی نشده و تنها در یک دوره، ۴۰۰ هزار تومان به حقوق معلمان اضافه شد که این افزایش حقوق به همان رتبه‌بندی نسبت داده شد.

به گفته «ابراهیم سحرخیز»، استاد دانشگاه و معاون اسبق وزارت آموزش و پرورش، اگر قرار است لایحه رتبه‌بندی معلمان در سال ۱۴۰۰ اجرایی شود، قطعاً افزایش حقوق و دستمزد به میزان ۸۰ درصد اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها نخواهد بود، چرا که اعتبارات لازم برای اجرای آن بسیار محدود است.

معلم، یکی از ارکان اصلی تحول در نظام آموزش و پرورش است و با توجه به تأثیر بسیار زیاد معلم در بهره‌وری آموزشی و پرورشی، ضرورت دارد که برای افزایش توانمندی و انگیزه معلمان گام برداشت. بر این اساس، در طراحی نظام پرداخت و جبران خدمات معلمان، تلاش شده در کنار مؤلفه‌های اصلی همچون مدرک تحصیلی، سابقه خدمت، منطقه جغرافیایی و دوره تحصیلی، نتایج سنجش شایستگی‌های حرفه‌ای و ارزیابی، باید عملکرد آنان که تأثیر بسیار زیادی در ارتقای انگیزه و افزایش شایستگی‌های معلمان دارد، مورد توجه قرار گیرد.

در همین پیوند، سید ابراهیم رئیسی اواخر شهریورماه در نخستین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش در دولت سیزدهم که در آستانه آغاز سال تحصیلی جدید و بعد از نزدیک به ۱۰ سال به ریاست رئیس جمهور برگزار شد، با بیان اینکه مسائل مالی و معیشتی معلمان یک بار برای همیشه باید حل شود بر تحول محوری در مدارس و تمامی سطوح آموزش و پرورش تاکید کرد.

رئیسی، با اشاره به اجرای طرح رتبه بندی معلمان، گفت: در رابطه با رتبه بندی معلمان اصل بر افزایش کیفی و مهارتی این عزیزان است و موضوع مالی و معیشتی تنها یکی از مسائل مورد توجه است.