شیرمادر تغذیه‌ای ایده‌آل برای نوزادان است؛ ماده مغذی که سلامتی، تندرستی و تکامل کودک را از تولد تا پایان زندگی تضمین می‌کند و سبب ایجاد رابطه عاطفی خاص میان کودک و مادر، شکل‌گیری انگیزه و حس امنیت، پرورش رفتار و گفتار کودک می‌شود.

شیر مادر بهترین و نخستین خوراک نوزاد پس از تولد است که تمام نیازهای غذایی شیرخوار را فراهم می کند. برپایه سفارش سازمان جهانی بهداشت این شیر بایستی به عنوان یک خوراک تکمیلی تا ۲ سالگی به کودک داده شود که برای استفاده آن، بیش از این زمان به تمایل مادر و کودک بستگی دارد. متخصصان کودک اعتقاد دارند در صورتی که مادران در نخستین ساعت تولد فرزندشان آنها را با شیر خود تغذیه کنند، می توان سالیانه از مرگ هزاران تن کودک در سراسر دنیا جلوگیری کرد. کاهش خطر سندروم مرگ ناگهانی نوزاد، کاهش خطر سرطان خون در دوره کودکی، افزایش هوش، کاهش عفونت گوش میانی، مقاومت در برابر سرماخوردگی و آنفلوآنزا، کاهش خطر بیماری قند نوزادی، داشتن دندان‌هایی بهتر، کاهش خطر چاقی در آینده، مقاومت کودک در برابر آلودگی هوا، کاهش خطر درخودماندگی و ابتلا به آسم و اگزما از دیگر اثرهای مثبت این نوع تغذیه محسوب می شود.

متخصصان کودک با تاکید بر ضرورت تغذیه کودک با شیر مادر توصیه می کنند که مادران تنها در صورت ابتلا به بیماری خاصی که پزشک شیردهی را برای مادر یا کودک مضر بداند از جایگزین دیگری برای تغذیه فرزند خود استفاده کنند. دین مبین اسلام نیز سفارش های فراوانی در زمینه تغذیه کودک با شیر مادر دارد.

شیر مادر به صورت های مختلف و در مدت زمان های متفاوت در فضای اتاق، یخچال و فریزر قابل نگهداری است که این امر امکان تغذیه نوزاد را در نبود مادر فراهم می کند. با توجه به شیوع بیماری کوید ۱۹ برنامه های ترویج تغذیه با شیر مادر از این بیماری تاثیر پذیرفته است و همه گیری کوید ۱۹ چالش های عظیمی برای جامعه جهانی ایجاد کرده، تغذیه با شیر مادر پایه و اساس زندگی است و به سلامت کوتاه مدت و بلند مدت، تغذیه مناسب و امنیت غذایی در شرایط اضطراری و غیراضطراری کمک می کند. این ویروس تاکنون در شیر مادر مبتلای قطعی کرونا مشاهده نشده است. بنابراین بعید است از طریق تغذیه مستقیم از پستان مادر یا از طریق شیر مادر مبتلای قطعی یا مشکوک به covid-۱۹ منتقل شود. سازمان‌ جهانی بهداشت به دلیل اهمیت تغذیه طبیعی نوزاد با شیر مادر، یکم تا هفتم آگوست برابر با ۱۰ تا ۱۶ مرداد را به عنوان هفته جهانی شیر مادر نامگذاری کرد. 

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز جهانی شیر مادر به گفت وگو با «فاطمه سلیمی» متخصص کودک و اطفال پرداخت و اهمیت این موضوع را در جهت رشد و سلامتی کودک از زوایای مختلف بررسی کرد.

آغاز رشد انسان با تغذیه شیر مادر

فاطمه سلیمی با بیان اینکه تغذیه کودک با شیر مادر آغاز می شود و این تغذیه نیاز به اطلاعات دقیق و کافی مادران دارد، گفت: برگزاری کلاس های آموزشی قبل از تولد در مراکز خدمات جامع سلامت و پایگاه های بهداشتی می تواند در جهت فراگیری روش های صحیح تغذیه کودک مفید باشد. تغذیه کودک با شیر خشک و هر ماده جایگزین از طریق بطری یا پستانک معایب زیادی دارد و مادران با روش های صحیح تغذیه کودک با شیر خودشان می توانند به سلامت نوزاد کمک کنند.

دغدغه های پیرامون تغذیه کودک با شیر مادر

این متخصص کودک و اطفال با برشمردن دغدغه های مادران در تغذیه کودکان شان افزود: امتناع شیر خوار از گرفتن سینه مادر یکی از دغدغه های جدی است که مهمترین علت آن عفونت های تنفسی نوزاد حتی بر اثر سرماخوردگی ساده باشد که موقع مکیدن ایجاد اشکال کند. ممکن است، بیماری مادر تولید شیر او را کم کرده یا واکنش جهش شیر را مهار کرده یا داروها مزه شیرش را تغییر داده باشند. همچنین در هوای گرم ممکن است شیر خوار از گرفتن پستان امتناع کند. شیر مادر در همه مراحل مفید است و در صورت ابتلا کودک به برخی بیماری ها مانند اسهال هرگز نباید شیر مادر را قطع کرد، بلکه باید افزون بر استفاده از محلول ORS تعداد دفعات شیر دادن را نیز افزایش داد. شیر مادر،  مناسب‌ترین تغذیه برای شیرخواران و کلیدی شناخته شده برای سلامت تغذیه با شیر مادر امنیت غذایی برای شیرخواران را از آغاز زندگی فراهم می‌کند و به امنیت غذایی کل خانواده کمک می‌کند. بسیاری از نوزادان به محض تماس پوست با پوست راه خود را به طرف پستان پیدا کرده و بدون کمک قابل توجهی شروع به گرفتن پستان مادر می‌کنند. اغلب مادران همان اوایل بارداری تصمیم خود را در مورد تغذیه با شیر مادر می‌گیرند. معمولاً مادرانی که شیر می‌دهند، می‌گویند متخصصین مراقبت‌های اولیه در پاسخ آنها مبنی بر خستگی مادر، گرسنگی نوزاد، بی قراری نوزاد یا بد گرفتن سینه توسط نوزاد فوراً توصیه به استفاده از شیر خشک می‌کنند، در صورتی که می‌توان با مشاوره نگرانی مادر را برطرف کرد و تغذیه انحصاری با شیر مادر را ادامه داد. زنانی که سن بالاتر دارند، تحصیلات بیشتر و سطح فرهنگی بهتر دارند و آموزش پذیرترند، مدت طولانی‌تری به کودک خود شیر می‌دهند. عدم تغذیه کودک با شیر مادر موجب می شود تا شیر خوار از فواید عاطفی تغذیه با شیر مادر و امنیت روانی ناشی از آن در دوران بلوغ محروم شوند و این امر در تکامل روانی و اجتماعی کودک در آینده اثر می گذارد.

شیر خشک به ویژه در فصل تابستان زود فاسد می‌شود، ضمن اینکه ضریب هوشی شیرخوار کاهش می‌یابد. همچنین چاقی ناشی از مصرف شیر مصنوعی زمینه ساز بیماری های قلبی و عروقی، مفصلی و دیابت در بزرگسالی است. مادران باید بدانند که تغذیه‌ انحصاری با شیرمادر بعد از ۶ ماهگی بهترین تغذیه است و سپس، شروع تغذیه‌ تکمیلی آغاز می شود که این امر رشد و تکامل مطلوب را فراهم می‌سازد. شیرمادر منبع با ارزش و آماده‌ تغذیه‌ شیرخوار با مزایای بی‌شمار کوتاه مدت و بلند مدت برای مادر و شیرخوار است. برای شروع موفق تغذیه با شیرمادر و تداوم آن، ضروری است که تمام مراقبان کودک و والدین از مزایای بی ‌شمار تغذیه با شیرمادر آگاه باشند و بدانند که چگونه می‌توانند به شیردهی مادر کمک کنند.

مزایای روانی و اجتماعی تغذیه با شیر مادر

سلیمی در ادامه بیان داشت: در چندین دهه گذشته  به طور مکرر اهمیت تغذیه با شیر مادر را از نظر مزایای اجتماعی، روانی، ایمونولوژیک، تغذیه‌ای و سلامت کودک در مقایسه با سایر جایگزین‌های آن نشان داده است و موجب بهبود سلامت و تکامل شیرخواران، کودکان و نوجوانان می‌شود. هر مادر صرف نظر از وضعیت تغذیه‌ای خود به طور موفقیت آمیزی شیر تولید می‌کند. مناسب‌ترین تغذیه برای شیرخواران شیر مادر بوده و کلیدی شناخته شده برای سلامت آنهاست. میزان تغذیه با شیر مادر در کشورهای پیشرفته مدام در حال افزایش است. این روش تغذیه‌ای موجب می‌شود که همه کودکان جهان با هر زمینه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، زندگی سالمی را شروع کنند. شیر مادر باعث شده تا میلیون‌ها کودک زنده بمانند، رشد کنند و در مسیر مناسب قدم بردارند. شیر مادر بهترین و مغذی‌ترین غذاست. در بعضی تحقیقات شواهد محکمی از تاثیر تغذیه با شیر مادر بر ضریب هوشی بالاتر و امکان پیشرفت بیشتر در آینده وجود دارد. شیر مادر باعث جلوگیری از اسهال، کم وزنی و جلوگیری از چاقی می‌شود. وقتی کودک با شیر مادر تغذیه می‌شود، از یک سیستم خود تنظیمی بهره‌مند است، اما این سیستم خود تنظیمی در تغذیه با شیشه از میان می‌رود و مادران انتظار دارند، شیرخوار تا ته شیشه شیر را بخورد که این موضوع باعث چاقی کودک می‌شود؛ تغذیه با شیر مادر حتی برای ۹ ماه، موجب کاهش ۳۰ درصد چاقی می‌شود.

اثرات منفی استفاده از شیر خشک

این متخصص اطفال با بیان اینکه که مطلقاً نباید پذیرفت که شیر خشک جایگزین شیر مادر شود، اظهار داشت: حمایت همه جانبه از تغذیه با شیر مادر یک وظیفه است زیرا شیرخشک، شیر مادر را کاهش می‌دهد و شروع آن را به تاخیر می‌اندازد. احتقان پستان را افزایش می‌دهد و اعتماد به نفس مادر را مخدوش می‌کند، مدت تغذیه انحصاری و اصولاً تغذیه با شیر مادر را کاهش می‌دهد و سبب بیماری حاد و مزمن دوران کودکی می‌شود. اگر مادری بتواند فرزندش را از شیر خودش تغذیه نماید، در واقع زیربنای زندگی سالم وی را در کوتاه مدت و هم در بلند مدت ایجاد کرده است. مطالعات نشان داده است که اگر ما بتوانیم تغذیه با شیرمادر را ترویج دهیم، می‌توانیم از مرگ کودک و ابتلای مادر به بیماری‌هایی مانند سرطان پستان و تخمدان پیشگیری کنیم. در کوتاه مدت از بروز عفونت‌ها، مننژیت، گوش درد، بستری‌های مکرر و ویزیت‌های مکرر پیشگیری شده و در طولانی مدت هم در سال‌های آتی، عوارض قلبی عروقی، چاقی، افزایش چربی‌های خون و دیابت به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا می‌کند.

انتقال ویروس از راه شیر مادر به کودک

سلیمی در پایان با تاکید بر اینکه کودکانی که از شیرمادر تغذیه می کنند از بهره هوشی بالایی برخوردار هستند، گفت:‌ کودکانی که از شیرمادر تغذیه می‌کنند به دلیل ارتباط عاطفی میان مادر و کودک و همچنین وجود بعضی مواد خاص مانند امگا۳ و امگا۶ در شیرمادر که باعث تکامل بهتر بافت مغز می‌شود، از بهره هوشی بالاتری برخوردار هستند. در همین راستا پزشکان و متخصصان اطفال باید در این زمینه به مادران جوان آموزش دهند تا با تغذیه کودکان شان با شیر خود به رشد و سلامتی اطفال در آینده کمک کنند. تا کنون انتقال ویروس از راه شیر مادر و جفت به اثبات نرسیده است. اگر مادری مبتلا به کوید شد و حال عمومی وی خوب باشد، می تواند با رعایت پروتکل های بهداشتی به شیردهی خود ادامه دهد. در واقع پادتن‌ها و عوامل زیست‌فعال در شیر مادر در صورت مواجهه کودک با ویروس کرونا می‌توانند با این بیماری مقابله کنند.