نگاهی گذرا به تاریخ دانشگاه در معانی مختلف آن گویای آن است که باوجود تمام فراز و نشیب‌ها و خدمات و انحراف‌ها، دانشگاه همواره مهد اصلی فضلیت و فرزانگی بوده است.

روزنامه ایران چهارشنبه ۱۶ تیر در یادداشتی به قلم حسین سلیمی رییس دانشگاه علامه طباطبایی، نوشت: دانشگاه یک ساختار ذهنی و معنایی است که بنیاد آن بر آموزش و تولید دانش قرار گرفته، انسان‌هایی بزرگ و تاریخ‌ساز در آن ظهور یافته‌اند و گونه‌ها و شکل‌های مختلف آن در مهدهای متفاوت فرهنگی رشد و نمو کرده است. اما همین نهاد بالنده همواره در بسترها و شرایط مختلف تاریخ مورد طعن و هجمه فرومایگانی بوده که نه فقط با دانشگاهیان که با نهاد آفرینش‌گر دانشگاه در ستیز بودند و فرهیختگان دانشگاهی هیچ‌گاه از تعرض و آزارهای آنها در امان نبوده‌اند.

البته همین تعارض آنها را آبدیده‌تر و توان آنها را برای حل مشکلات عصر خود افزون‌تر کرده است. این را اندیشمندان گوناگونی که گام به طریق دانشگاه‌پژوهی گذارده‌اند بیان کردند مانند مک اینتایر که دانشگاه را عرصه رویاروی خداباوران فرهیخته با خداستیزان و اخلاق و ضداخلاق دانسته است. گرچه بیان زیباتر از آن در قرآن کریم آمده است که از اهل علم و دانش در تعبیر جاودان یرفع‌الله الذین آمنوا و الذین اوتوالعلم درجات یاد شده و از فرومایگان با عبارت ویل لکل همزه لمزه.

این داستان نهاد دانشگاه در تمدن تاریخ‌ساز ایران و اسلام نیز بوده است. سرنوشت نخستین دانشگاه جامع به‌نام ربع رشیدی که فرهیخته‌ای چون رشیدالدین فضل‌الله آن را برساخت و به افتخار تاریخ ایران بدل کرد و سیاست‌پیشگان مغول‌تباری که شمشیر تخریب بر این بنای تمدن‌ساز کشیدند، داستان تاریخی فرزانگی و فرومایگی است؛ سرانجام تقابل فرزانگی و فرومایگی به پایداری نهاد فرزانگی انجامید. حوزه‌های علمی و دانشگاه عصر جدید بخصوص در دوران پس از انقلاب اسلامی ماندگار شدند و به مهد تحول اندیشگی و اجتماعی بدل گردیدند و ریشه درختان تناور فرزانگی را در جامعه فرهنگ پرور ایران کاشتند.

تمام کسانی که گام به دانشگاه بزرگی با نام مبارک علامه طباطبایی گذارده‌اند دریافته‌اند که این یگانه پایگاه علوم انسانی نمادی از معرفت و اخلاق و محل گردهم‌آیی اهالی فرهنگ و فضیلت است که در حدود ۶۴ سال حیات خویش، باوجود پاره‌ای از کاستی‌های فیزیکی و مادی اثراتی گرانقدر بر جامعه علمی ایران گذارده است.

گر چه دانشکده‌ها و تاریخچه‌های متفاوت آنها اندکی در شکل دادن به هویت یکپارچه دانشگاهی مشکل‌آفرین بوده است اما بتدریج ساختار معنایی و شکل سازمانی دانشگاه به گونه‌ای مستحکم شدکه امکان برهم زدن آن از میان رفته است. خوشبختانه این استحکام به گونه‌ای است که حتی وقتی افرادی بر خلاف این سازه پایدار ذهنی و به‌منظور در هم ریختن آن وارد عمل شدند، بتدریج در درون این نظام معنایی فضیلت محور جذب شده و تک تک آنها به کاروان فرهیختگی پیوستند.

در طول سال‌ها، تلاش‌هایی برای تغییر ماهیت این مولود مبارک جامعه علوم انسانی و اجتماعی شد. کسانی نسبت فساد و ناتوانی به استادان و کارکنان شریف این دانشگاه دادند، گروهی با ایجاد رعب و وحشت تلاش کردند تا انگیزه‌ها و انرژی پیش‌برنده این کاروان معرفت را از میان ببرند و گروهی نیز سعی کردند با ایجاد گرداب‌های ناشی از مجادلات سیاسی – جناحی، این نهاد پربار را از ماهیت دانشی خود تهی ساخته آن را به عرصه تاخت و تاز منافع ستیزه‌جویان اهل قدرت بدل کنند.

اما نهالی که به‌نام علامه طباطبایی کاشته شده بود ریشه ‌دارتر و تناورتر از آن بود که با این تندبادها از جا کنده شود. کسانی که هر از گاهی قلم تهمت و خشونت به دست گرفته و گاه نیز با چماق تندروی پای به میدان تخریب گذاردند در اندک زمانی از کار و یاد افتادند و فقط فلز گرانبهای فرهیختگی را دردانشگاه آبدیده‌تر کردند.

امروز دانشگاه علامه طباطبایی به یکی از افتخارات آموزش عالی ایران بدل شده است. دانشگاهی که یکی از دانشگاه‌های برتر کشور با امکاناتی درخور شناخته می‌شود، مهد علوم انسانی و اجتماعی است و خدماتی فراموش نشدنی و تاریخی به جامعه ایران کرده است. امروز دانشگاه علامه مرکز نظریه‌پردازی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی است و استادان فرزانه‌اش نه فقط نظریه‌های زبان شناسی و مردم شناسی بومی ارائه کرده‌اند بلکه در فرانظریه روابط بین‌الملل، اقتصاد ایران، تفسیر و نقد ادبی و نظریه‌های تعلیم و تربیت اندیشه‌های نوینی مبتنی بر نیازهای بومی و اندیشه‌های خود ارائه کرده‌اند.

امروز دانشگاه علامه به مهم‌ترین دانشگاه در تحول علوم انسانی بدل شده است و یکی از دانشگاه‌های رتبه ممتاز داخلی و محور مبادلات دانشگاهی در منطقه و بخش‌هایی از جهان مانند اسپانیا و روسیه است. با شکل‌گرفتن یکی از زیباترین پردیس‌های دانشگاه به کانون بسیاری از اندرکنش‌های علمی بدل شده و نسبت استاد به دانشجوی و سطح آموزش آن به بالاترین سطوح ملی رسیده است. امکانات رفاهی دانشجویان در آن زبانزد است و در جشنواره‌های فرهنگی و دانشجویی همواره بر صدر می‌نشیند.

تولیدات پژوهشی آن به‌طرز روزافزونی در حال رشد است و مراکز رشد و نوآوری آن الگوی نوینی از کارآفرینی ارائه کرده‌اند. دانشگاه علامه طباطبایی امروز، اولین دانشگاهی است که پیشگام برنامه شفافیت عملکرد بوده و با اطمینان از مسیر درست گذشته، عملکرد خود را به شکلی شفاف در معرض ذینفعان دانشگاه، اصحاب آموزش عالی و افکار عمومی ایران قرار داده است و از این رهگذر تلاش کرده الگویی از حکمرانی خوب را در نهاد دانشگاه در جامعه ایران ارائه کند. همه اینها نشانگانی از جهش دانشگاه در مسیر فرزانگی و ریشه‌دار شدن آن در جامعه علم و فرهنگ است.

این امر ثمره شصت سال مجاهده استادان و فرهیختگان و آزاد زنان و بزرگمردانی است که باوجود کوشش فرومایگان این نهال یگانه را به باغی مصفا بدل کردند. باغی که بی‌گمان مسیر ثمردهی‌اش تداوم خواهد یافت و مردان و زنانی که در نهایت سلامت و قانونمندی و مظلومیت این مهم را عملی ساختند ضامن این تداوم خواهند بود. آنها ستارگان درخشانی هستند که نور وجودشان هرگز خاموش نخواهد شد و بی‌­بهرگان از فضیلت نخواهند توانست گردی بر دامان پربرکتشان بنشانند.