بسم اللّه الرحمن الرحیم

یکی از فرصت های بزرگ که هر سال در اختیار ما قرار می گیرد شب قدر است؛ شبی که بهتر از هزار ماه است و انسان در آن شب می تواند ره صد ساله را در یک شب بپیماید، اما هم چنان که امیرالمومنین علی علیه السلام می فرماید، فرصت گذراست و به غنیمت نیاز دارد الفرصة تمر مر السحاب، فانتهزوا فرص الخیر(1) و بدون شناخت غنیمت ممکن نیست. ما در این مقاله برای شناخت این فرصت بزرگ، امتیازات آن را بیان می کنیم تا شاید گامی کوچک در این مسیر برداشته باشیم.

امتیازات شب قدر
شب مبارک قدر، امتیازات زیادی دارد که بعضی از آنها به قرار زیرند:

1 شب قدر قلب ماه رمضان است، ماهی که ماه خدا و بهترین ماه ها است.

عن ابی عبداللّه (علیه السلام) قال: ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر شهرا فی کتاب اللّه یوم خلق السماوات و الارض، فغرة الشهور شهراللّه عز ذکره و هو شهر رمضان و قلب شهر رمضان لیلة القدر و...(2)

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: همانا تعداد ماه ها نزد خداوند در کتاب خدا و در آن روزی که آسمان ها و زمین را خلق کرد، دوازده ماه است و اول ماه ها ماه خداست که ماه رمضان است و قلب ماه رمضان شب قدر است.

2 شب قدر بهتر از هزار ماه است لیلة القدر خیر من الف شهر(3). در تفسیر چگونگی برتری شب قدر روایات مختلف وارد و نظرات گوناگون ارائه شده است که برخی از آنها به قرار زیر است:

الف ارزش عبادت در آن شب از ارزش عبادت در طول هزار ماهی که شب قدر در آن نباشد، بیشتر است. علامه طباطبائی(ره) در تأیید این نظر می فرماید: مناسب با غرض قرآن هم همین معنا است، چون همه عنایت قرآن در این است که مردم را به خدا نزدیک و آنها را به وسیله عبادت زنده کند و زنده داری آن شب با عبادت بهتر از عبادت هزار ماه است. ممکن است همین معنا را از آیه سوره دخان نیز استفاده کرد؛ چون در آنجا شب قدر را پر برکت خوانده و فرموده است:انا انزلناه فی لیلة مبارکة (4)(5)

روایات زیادی نیز مؤید این معنا هستند که از جمله آنها روایت زیر است:

عن حمران انه سأل أباجعفر(علیه السلام..). قال: قلت: لیلة القدر خیر من الف شهر، ای ش، عنی بذلک؟ فقال: العمل الصالح فیها من الصلاة و الزکاة و انواع الخیر خیر من العمل فی الف شهر لیس فیها لیلة القدر و لو لا ما یضاعف اللّه تبارک و تعالی للمومنین، ما بلغوا و لکن اللّه یضاعف لهم الحسنات بحبنا.(6)

از حمران نقل شده است که گفت: از امام باقر علیه السلام در مورد قول خداوند متعال که فرموده است: شب قدر از هزار ماه برتر است پرسیدم که منظور از آن چیست؟ حضرت در جواب فرمود: عمل نیک اعم از نماز و زکات و انواع خوبی در آن شب از عمل در هزار ماهی که داخلش شب قدر نباشد، برتر است و اگر خداوند متعال برای مومنان این اعمال را چندین برابر نمی کرد، آنها به آن نمی رسیدند؛ ولی خداوند تعالی به واسطه محبت ما حسنات را برای آنها چندین برابر می کند.

3 شب قدر اول هر سال است.

عن ابی عبداللّه (علیه السلام) قال: رأس السنة لیلة القدر، یکتب فیها ما یکون من السنة الی السنة(7)

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: سر سال شب قدر است که در آن شب هر چه در طول سال بعد اتفاق می افتد، نوشته می شود.

ناگفته نماند که منظور از اول سال در اینجا سال های عرفی مثل سال شمسی، میلادی یا قمری که معیار روابط عرفی هستند، نیست؛ بلکه چنان که از روایت هم پیداست، منظور سال تقدیر است و در آن شب امور یک سال مقدر می شود.

4 نزول قرآن: بزرگترین اتفاق شب قدر، نزول قرآن کریم در این شب مبارک است إنا أنزلناه فی لیلة القدر(8)؛ قرآنی که حاوی بزرگترین نیاز و گمشده بشر یعنی هدایت است شهر رمضان الذی أنزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان (9). در چنین شبی خداوند رحمان به بندگانش هدیه ای داد که تا ابد برایش نظیری نیست و همگان از آوردن همانندش عاجزند و إن کنتم فی ریب مما نزلنا علی عبدنا فأتوا بسورة من مثله و ادعوا شهداءکم من دون اللّه إن کنتم صادقین فا؛ن لم تفعلوا و لن تفعلوا فاتقوا النار التی وقودها الناس و الحجارة أعدت للکافرین (10). در این شب فرخنده، او به خاطر رحمت بی منتهایش برای هدایت انسان ها کتابی را فرو فرستاد که تمام نیازهای بشر در مورد هدایت را برآورده کند و نوری را فرا روی او نهاد که تا سر منزل مقصود او را راهبر با شد. اگر هدایت الهی به واسطه وحی نبود، انسان ضعیف نه تنها برنامه ای برای آخرت خویش نداشت، در مقابل ناملایمات زندگی از میان می رفت؛ چرا که قوای ادراکی او بی پرتو نور هدایت راه به جایی نداشت. انسان معاصر هم بدون هدایت قرآن جز حیوانیت چیزی نمی فهمید و در مقابل طوفان جاهلیت نو خود را می باخت و در منجلاب خود بینی غرق می شد؛ چنان که در این طوفان سهمگین تنها کسانی نجات یافته اند که سوار کشتی وحی و قرآن گشته، به آن طناب محکم الهی چنگ زده اند.

5 تقدیر امور سال آینده: در شب قدر امورات سال بعد اعم از تولد، مرگ، ارزاق و غیره مقدر می شوند.

عن حمران انه سأل اباجعفر(علیه السلام) عن قول اللّه عزوجل انا انزلناه فی لیلة مبارکة قال... قال اللّه عزوجل فیها یفرق کل امر حکیم قال یقدر فی لیلة القدر کل شیء یکون فی تلک السنة الی مثلها من قابل خیر و شر و طاعة و معصیة و مولود و اجل او رزق فما قدر فی تلک السنة و قضی فهم المحتوم و للّه عزوجل فیه المشیئة(11)

از امام باقر علیه السلام نقل شده است که فرمود:... خداوند عزوجل فرمود: در آن شب مبارک هر امر محکمی تقسیم می شود. امام علیه السلام فرمود: در شب قدر هر چه در سال آینده تا شب قدر دیگر از خوبی و بدی و اطاعت و عصیان و زایش و مرگ و رزق اتفاق می افتد، مقدر می شود و هر آنچه در آن سال مقدر و حکم شود، حتمی است و خدای عزوجل در آن اختیار دارد... .

6 فرو آمدن فرشتگان: در این شب فرشتگان از آسمان بر زمین فرو می آیند و احکام سال بعد را بر ولی امر ابلاغ می کنند.

عن أبی جعفر (علیه السلام) قال: ... إنه لینزل فی لیلة القدر إلی ولی الاCمر تفسیر الاCمور سنة سنة یؤمر فیها فی أمر نفسه بکذا و کذا و فی أمر الناس بکذا و کذا... .(12)

امام باقر علیه السلام می فرماید: در شب قدر تفسیر امور، سال به سال بر ولی امر نازل می شود و در آن ولی امر مامور می شود که در کار مربوط به خودش چنین و چنان و در کارهای مربوط به دیگران چنین و چنان کند.

7 زنجیر شدن شیاطین: در شب قدر شیاطین زنجیر می شوند و نمی توانند انسانها را فریب دهند، خداوند با ایجاد دیوانگی، مرض و اسباب دیگر فساد در آنها، مانع آنها می شود.

عن النبی (صلّی اللّه علیه وآله) قال: إن الشیطان لایخرج فی هذه اللیلة حتی یضی ء فجرها و لایستطیع فیها علی أحد بخبل أو داء أو ضرب من ضروب الفساد و لا ینفذ فیه سحر ساحر. (13)

از پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله روایت شده است که فرمود: همانا شیطان در این شب (شب قدر) تا هنگام طلوع سپیده خارج نمی شود و در این شب نمی تواند با دیوانگی و مرض و دیگر اقسام فساد مانع انسانها بشود و جادوی جادوگری در آن اثر نمی کند.

آیه شریفه سلام هی حتی مطلع الفجر (14) هم این مطلب را تایید می کند.

نکته ای که در اینجا توجه به آن لازم است، این که فریب شیطان جایی معنا دارد که انسان خود در پی گناه نباشد. شیطان کسانی را فریب می دهد که به دنبال اطاعت خدای تعالی هستند. او قسم خورده است که انسان ها را از صراط مستقیم برگرداند قال فبما أغویتنی لاCقعدن لهم صراطک المستقیم(15) و لذا کسی که در صراط مستقیم نیست، نیازی به برگرداندن و فریب دادن ندارد. بنابر این زنجیر شدن شیطان در شب قدر مانع گناه مومنینی می شود که در اوقات دیگر در معرض فریب او هستند؛ نه آنهایی که خود در گناه غوطه ورند.

8 بی اثر شدن سحر و جادو: سحر و جادو در این شب اثر نمی کند.

عن النبی(صلّی اللّه علیه وآله) قال: إن الشیطان لایخرج فی هذه اللیلة... و لاینفذ فیه سحر ساحر.(16)

پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله فرمود: شیطان در این شب خارج نمی شود... و در آن جادوی هیچ جادوگری اثر نمی کند.

9 بخشیده شدن گناهان: در شب قدر گناهان گذشته با بهانه های مختلف آمرزیده می شوند.

عن النبی(صلی اللّه علیه وآله) قال: من قام لیلة القدر إیمانا و احتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه .(17)

پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله فرمود: هر کس در شب قدر از روی ایمان و با اخلاص شب زنده داری کند، خدای متعال گناهان گذشته اش را می بخشاید.

عن أبی عبداللّه (علیه السلام) قال إذا کان لیلة القدر و فیها یفرق کل أمر حکیم نادی مناد تلک اللیلة من بطنان العرش إن اللّه تعالی قد غفر لمن أتی قبر الحسین(علیه السلام) فی هذه اللیلة.(18)

امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی شب قدر شد که در آن هر امر محکمی جدا می شود، در آن شب منادی از درون عرش ندا می کند که همانا خداوند متعال کسی را که در این شب کنار قبر حسین علیه السلام بیاید، بدون شک می بخشد.

خواب حضرت یوسف علیه السلام: حضرت یوسف علیه السلام آن شب در خواب دید که خورشید و ماه به همراه یازده ستاره بر او سجده می کنند.

عن ابن عباس أن یوسف (علیه السلام) رأی فی المنام لیلة الجمعة لیلة القدر أحد عشر کوکبا نزلت من السماء فسجدت له و رأی الشمس و القمر نزلا من السماء فسجدا له... .(19)

از عبداللّه بن عباس نقل گردیده است که گفت: حضرت یوسف علیه السلام در شب جمعه که شب قدر هم بود، در خواب دید که یازده ستاره از آسمان فروآمدند و به او سجده کردند و خورشید و ماه را هم دید که از آسمان فرو آمدند و بر او سجده نمودند. ...

-------------------------------

پی نوشت ها:
1 نهج البلاغه، ص654، حکمت 21: فرصت همانند ابر می گذرد، پس فرصت های خوب را غنیمت شمارید.

2 کافی،ج4،ص65؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص99.

3 قدر، 3.

4 دخان، 3: ما قرآن را در شبی پر برکت نازل کردیم.

5 المیزان فی تفسیرالقرآن، ج20، ص332.

6 کافی، ج4، ص 157؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص158؛ وسائل الشیعه، ج10، ص351.

7تهذیب الاحکام، ج4، ص332.

8 قدر، 2: همانا ما قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم.

9 بقره، 185: ماه رمضان، که در آن برای راهنمایی مردم و بیان راه روشن هدایت و جدا ساختن حق از باطل، قرآن نازل شده است .

10 بقره، 23-24: و اگر در آنچه بر بنده خویش نازل کرده ایم در تردید هستید، سوره ای همانند آن بیاورید و جز خدای همه حاضرانتان را فراخوانید اگر راست می گویید. و هر گاه چنین نکرده اید که هرگز نتوانید کرد پس بترسید از آتشی که برای کافران مهیّا شده و هیزم آن مردمان و سنگها هستند..

11 کافی، ج4، ص157؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص158.

12 کافی، ج1، ص248.

13 مجمع البیان، ج10، ص789.

14 قدر، 5: این شب رحمت و سلامت و تهنیت است تا صبحگاه.

15 اعراف، 16: گفت: حال که مرا نومید ساخته ای، من هم ایشان را از راه راست تو منحرف می کنم .

16 مجمع البیان، ج10، ص789 .

17 همان.

18 تهذیب الاحکام، ج6، ص49.

19 بحارالانوار، 12، ص218 .

 

مجله  افق حوزه  18 شهریور 1388 - شماره 239 / نویسنده : احمد عابدین زاده