مقدمه
همه ارکان و عناصر اصل آخرالزمانی مهدویت، در قرآن و حدیث بیان شده است. بنابراین اصل مهدویت مبتنی بر نصوص قرانی وحدیثی است. باید همه اجزاء و عناصر این اصل سرنوشت ساز را شناخت و شناساند. همه «حقایق مهدویت» درون آیات قرآنی نهفته است باید با کمک احادیث تفسیری اهل بیت(ع)، از آن حقایق پرده برداشت. احادیث زیادی از اهل بیت(ع) درباره عناصر اصل مهدویت در کتب مرجع حدیثی وجود دارد. محقق در این پژوهش درصدد است مفاهیم و حقایق آیات 200 سوره آل عمران و 86 سوره هود را با روش توصیفی تحلیلی تبیین کند. فعل امر «رابطوا » چه مأموریتی را برای اهل ایمان ترسیم می کند؟ «بقیة الله» که برای همگان خیر است کیست؟ «ارتباط» و «تسلیم» دو رکن از ارکان مهدویت است باید حقیقیت آنها را از درون منابع اسلامی استنباط کرد.

شیعیان به «حیات امام مهدی(عج)» و «حضور آن معصوم در بین مردم» و «امکان ارتباط با امام» اعتقاد مذهبی دارند. آنان هم چنان که به زیارت امامان شهید شده می روند و به آنان سلام می دهند، به امام زمان(عج) نیز سلام می دهند و این سلام را وظیفه مذهبی خود می دانند. به حکم «رابطوا» که فعل امر است و با توجّه به هشت حدیث تفسیری اهل بیت (ع)، ارتباط مردم با امام مهدی(عج) لازم است. روش فراگیر و آسان ارتباط، سلام است، بنابراین شناخت چگونگی سلام بر امام زمان(عج) بر طبق آموزش اهل بیت(ع) لازم می باشد.

در سنّت سلام های مناسب برای ارتباط با امام زمان(عج) آمده است. سلام با وصف بقیة الله در سفارش رسمی امامان (ع) وجود دارد. آگاهی از این سفارش ها برای انجام وظیفه ارتباط و سلام در عصر غیبت بسیار سودمند و راهگشاست. اقدام بر سلام بر ولی عصر(عج) نیازمند شناخت آن حجت خدا می باشد چون سلام بر مجهول روا نیست. «شناخت امام» و «آشنایی با چگونگی سلام به امام زمان(عج)» از لوازم و مقدمات ارتباط است و فرمان رابطوا این مقدمات را هم فرا می گیرد. شیعیان درصدد بوده اند سلام مأثور را یاد بگیرند و با همان لفظ به امام سلام بدهند. بی تردید سلام مأثور بر سلام های غیر مأثور برتری دارد چون اجر معنوی و پاداش الهی و اثر آن قطعی است. سلام با وصف بقیة الله براساس قرآن و سنت، سلام مأثور بوده و خواهد بود و اثر دنیوی سلامت اخلاقی و روحی و حیات طیبه و اثر اخروی بهشت و استفاده از نعمت های الهی را دارد.

الف) تفسیر رابطوا
در تفسیر آیه «رابطوا» هشت حدیث در منابع حدیثی مشاهده شد. دو حدیث از امام محمدباقر (ع) و شش حدیث از امام جعفر صادق (ع) می باشد. در دو حدیث امام پنجم از ارتباط با «ائمه (ع)» و ارتباط با «امامکم المنتظر» یاد شده است. در شش حدیث امام ششم نیز در سه حدیث «رابطوا» به ارتباط با «الائمة (ع)» تفسیر شده و در دو حدیث «امامکم» وجود دارد و تنها در یک حدیث «من تقتدون به» آمده است. در همه این هشت حدیث سخن از ارتباط با امام معصوم(ع) است. در این احادیث ارتباطات معاصران هر امام و اصحاب ایشان با امام زمان شان آموزش داده شده است. در حدیث امام باقر(ع) که عبارت «امامکم المنتظر» ذکر شده راهنمای مسلمانان به ویژه در عصر غیبت است. البته احادیث دیگر نیز ارتباط با ولی عصر امام مهدی(عج) را شامل می شود. بی شک منظور از مقتدی (اسم مفعول) در «من تقتدون به» به قرینه احادیث دیگر امام معصوم(ع) است.

از وظایف منتظران ظهور در عصر غیبت ارتباط با ولی عصر حجة بن الحسن المهدی(عج) است. پیوند و ارتباط با امام مهدی(عج) مأموریت الهی مسلمانان است. خدای سبحان فرموده است:«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ»(آل عمران: 200)؛

ای کسانی که ایمان آورده اید(در برابر مشکلات و هوس ها و حوادث) صبر و استقامت کنید، و دیگران را به صبر وادار کنید، و (در حال آسایش و گرفتاری) با یکدیگر پیوند و ارتباط برقرار کنید، شاید رستگار شوید.

برید بن معاویة عجلی گفته است امام باقر(ع) در تفسیر این آیه فرمودند:رابطو امامکم المنتظَر (نعمانی،1397 ق: 199 و 277؛ بحرانی، 1403 ق: 52؛ استرآبادی، 1409ق: 133؛ حر عاملی، 1425ق: ج5، 153؛ بحرانی، 1374ق: ج1، 730؛ یزدی حائری، 1422ق: ج1، 56)؛

با امام زمان تان پیوند و ارتباط برقرار کنید.

امام باقر (ع) فرمود:رابطوا یعنی الائمة(ع) (عیاشی، 1380 ق: ج1، 213؛ مجلسی، 1403ق: ج24، 218؛ بحرانی، 1374ق: ج1، 733)؛رابطه داشته باشید یعنی با امامان(ع) ارتباط برقرار کنید.پیوند و رابطه با قائم آل محمد(ص) ضرورت عقلی و نقلی دارد. به حکم عقل، همگان باید حجّت الهی و امام عصر خویش ارتباط داشته باشند چون امام مرجعیت علمی و سیاسی جهانیان را از جانب خدا بر عهده دارد. براساس این تبیین امام باقر(ع) جمله «رابطوا» در آخرین آیه سوره آل عمران، امر و فرمان الهی بر ارتباط با امام زمان(عج) است.

ابن مسکان گفته است امام صادق(ع) در تفسیر آیه فرمودند:رابطوا علی الائمة(ع) (قمی،1404ق: ج1، 129؛ حر عاملی، 1425 ق: ج2، 213؛ بحرانی، 1374ق: ج1، 731؛ مجلسی، 1403ق: ج24، 220)؛با امامان(ع) پیوند و رابطه برقرار نمایید.

ابن ابی یعفور گفته است امام صادق(ع) در تفسیر آیه فرمودند:رابطوا علی الائمة(ع) (عیاشی،1380ق: ج1، 212؛ مجلسی، 1403 ق: ج24، 297)؛با امامان(ع) ارتباط داشته باشید.

برید نقل کرده است؛ ابوالسفاتح گفته است امام صادق (ع) فرمود:رابطوا علی الائمة(ع) (کلینی،1407ق: ج2، 81؛ بحرانی،1374ق: ج1، 730؛ عروسی حویزی، 1415 ق: ج1، 427؛ مجلسی، 1404ق: ج12، 75؛ فیض کاشانی، 1406ق: ج4، 321؛ فیض کاشانی، 1315ق: ج1، 411؛ حر عاملی، 1409ق: ج15، 259؛ مجلسی،1403ق: ج24، 221 و ج68، 195).با امامان ارتباط برقرار نمایید.

یعقوب سراج گفته است؛ امام صادق(ع) در تفسیر آیه فرمودند:رابطوا امامکم (صفار،1404ق: ج1، 487؛ عروسی حویزی،1414ق: ج1، 426؛ ابن شهرآشوب مازندرانی، 1379ق: ج1، 345؛ فیض کاشانی، 1315ق: ج1، 411؛ حر عاملی، 1425ق: ج1، 163؛ بحرانی،1374ق: ج1، 732؛ مجلسی، 1403ق: ج23، 52 و ج24، 217)؛با امام تان رابطه برقرار کنید.

ابوبصیر گفته است امام صادق(ع) فرمودند:رَابِطُوا عَلَی مَنْ تَقْتَدُونَ بِهِ (شیخ صدوق، 1403ق: 369؛ فیض کاشانی، 1315ق: ج1، 412؛ حر عاملی، 1409ق: ج16، 208؛ حر عاملی، 1425ق: ج5، 585؛ بحرانی،1374ق: ج1، 730؛ مجلسی، 1404ق: ج5، 268؛ مجلسی، 1403ق: ج24، 215 و ج75، 392؛ عروسی حویزی، 1415ق: ج1، 428؛ قمی مشهدی، 1368: ج3، 299)؛با کسی که به او اقتدا می کنید ارتباط داشته باشید.

یعقوب سراج گفته است به امام صادق(ع) گفتم: آیا زمین از عالم ودانشمندی از شما که حی و ظاهر باشد و مردم در حلال و حرام به او پناه و روی آورند خالی می گردد؟ امام فرمودند:لا یا ابایوسف و ان ذلک لشئ فی کتاب الله عزوجّل قوله: یا ایها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا... رابطوا امامکم فیما امرکم و فرض علیکم (حلی، 1421 ق: 63؛ بحرانی،1374ق: ج1، 732)؛

نه ای ابا یوسف! و این مطلب چیزی است که در کتاب خدای عزوجل در قول او یا ایهاالذین... آمده است رابطوا یعنی با امام تان در آنچه به شما امر کند و بر شما واجب نماید رابطه برقرار کنید.

در نقل دیگر همین حدیث چنین آمده است:رابطوا امامکم و اتقوا الله فیما امرکم و افترض علیکم (صفار، 1404 ق: ج1، 487؛ عیاشی، 1380ق: ج1، 213؛ ابن شهر آشوب مازندرانی، 1379ق: ج1، 245؛ حر عاملی، 1425 ق: ج1، 164؛ بحرانی، 1374ق: ج1، 732؛ فیض کاشانی، 1315: ج1، 412؛ مجلسی، 1403ق: ج23، 52 و ج24، 217؛ عروسی حویزی، 1415 ق: ج1، 426)؛با امام تان رابطه داشته باشید و در آنچه به شما امر کرده و بر شما واجب نموده تقوا را رعایت کنید.

این احادیث تفسیری، ضرورت پیوند و ارتباط علمی و عملی مردم با امام زمان(عج) در عصر غیبت را روشن می کند. همه این احادیث دستور برقراری ارتباط و پیوند با امام عصر(عج) را می دهد. راه های ارتباطات با ولی عصر(عج) زیاد است یکی از راه های پیوند و ارتباط با امام زمان(عج) سلام کردن به حجت خدا و خلیفه خداست. شایسته است مؤمنان روزانه و شبانه به امام زمان(عج) سلام کنند.

این نصوص اهل بیت(ع) فرمان به وابستگی و دلبستگی و آمادگی برای ظهور، و فرمانبرداری امت از امام زمان(عج) است. با ارتباط با ولی عصر(عج)، هدایت و ارشاد و سعادت بشر تحقق می یابد.

از هشت حدیث تفسیری «رابطوا» تنها در چهار حدیث کلمه «علی» وجود دارد و این علی در «رابطوا علی الائمة(ع)» به معنای «مع» می باشد. اهل نحو در آثار خود معانی متعددی برای حرف جر «علی» ذکر می کنند. نخستین معنای آن «استعلاء» است و دومی به معنای «فی» می باشد. در کتاب شرح العوامل فی النحو درباره «علی» می نویسد:و هی للأستعلاء... و قد یجئ بمعنی فی نحو اذ وقفوا علی النار ای فی النار (جرجانی، 1382: 511-512)؛

علی برای استعلاء و بلندی و فوق است... و گاهی به معنای «فی » می آید مثل اذ وقفوا علی النار (انعام: 27) یعنی زمانی که در برابر آتش ایستاده اند.

در الکلام المفید للمدرس و المستفید فی شرح الصمدیه نیز درباره «علی» می گوید:ذکروا لها تسعة معان: الاول الاستعلاء... الثانی المصاحبة کمع نحو و آتی المال علی حبه ای مع حبه (مدرس افغانی، 1403: 172-173)؛

برای علی نُه معنی ذکر کرده اند: اول استعلاء... و دوم مصاحبت مثل مع، همانند و آتی المال علی حبّه (بقره: 177) مال خود را با همه علاقه ای که به آن دارد می دهد.

مغنی الادیب نوشته است:دومین معنای علی مصاحبت است که در این معنی مترادف با کلمه «مع» می باشد به طوری که می توان از حیث معنی به جای علی به این معنی، کلمه مع را قرار داد (صفایی بوشهری، 1387: ج2، 205-206).

بنابراین که در این احادیث «علی» به معنای مصاحبت و «مع» باشد، مفهوم حدیث «با امامان(ع) رابطه برقرار کنید و با آنان مصاحبت نمائید و با آنان باشید » خواهد شد. بی شک ارتباط ومصاحبت ومعیت با امام مهدی (عج) مراحلی دارد و دارای گسترة مفهومی است. مراقبت و پاسداشت اوامر و عمل به وظایف ارتباطات با ولی عصر(عج)، در این ارتباط از جایگاه بلند و ویژه ای برخوردار است. در این میان سلام به امام مهدی (عج) یک نوع ارتباط کلامی است که پیام های زیادی در آن نهفته است. این نوع از ارتباط به ویژه جداگانه در آموزه های حدیثی مورد توجّه قرار دارد. سلام بر قائم آل محمد(ص) آثار و برکات فراوان فردی و اجتماعی و اخلاقی و سیاسی و مادی و معنوی و دنیوی و اخروی در بر دارد.

مفهوم رابطه و ارتباط با ولی عصر(عج)
«رابطوا» فعل امر از ماده ربط در باب مفاعله است. «رابطه » پیوند محکم و استوار حفظ کننده است. ربط بر بستن و ثبات دلالت می کند (احمدبن فارس بن زکریا، 1387: 358) ربط الفرس، بستن اسب به مکان خاص برای حفظ آن است و رباط مکانی است که اطراف آن را بسته اند و منطقه حفاظت شده برای اقامت است. (راغب اصفهانی،1404ق: ماده ربط، 185). «رابطه» به معنای ربط دادن و محکم کردن و بستگی و پیوستگی و علاقه ودلبستگی و پیوند میان دوتن یا دو چیز یا اعضاء یک خانواده و پیوستن چیزی به چیز دیگرورابطه داشتن است آنچه که دو تن یا دو چیز را به هم پیوستگی و ارتباط د هد. ارتباط به معنای ربط دادن، بستن، بر بستن، پیوستگی چیزی به چیز دیگر، پیوستگی و بستگی است. رابط نیز ربط دهنده، گره زننده، متصل کننده، پیونددهنده، واسطه میان دو تن، دو گروه، یک شخص و یک گروه، و میانجی است(مسعود، 1392: 47 و 384؛ افرام البستانی، 1362، 178؛ عمید، 1363، 97 و 634؛ معین، 1362: ج2، 1615).

همه انواع و اقسام رابطه و ارتباطات امت با امام زمان(عج) سازنده و راهگشاست. براساس این آیه همه مسلمانان مأموریت الهی دارند با امام منتظر رابطه و ارتباط برقرار سازند. بنابراین در شناخت و اندیشه و آرمان و اراده باید با امام زمان(عج) رابطه برقرار گردد. این ارتباط ذهنی و فکری و اعتقادی زیربنای حرکت و سازندگی و رفتار مطلوب و عمل صالح است. منتظران با ارتباط با امام منتظَر (با فتحه ظاء) همواره در راه کمال و سعادت و فلاح گام برمی دارند. آغاز ارتباط کلامی و ادامه آن در هر زمان و مکان با «تسلیم» است. سلام کردن به امام زمان(عج) ارتباط معنوی بین آحاد امت با امام را نمایان می سازد.سلام دادن با ولی عصر(عج) در دستور الهی «رابطوا» جای دارد و رابطه ای است که در هر شرایطی امکان پذیر است.

ب) تفسیر بقیة الله
بقیة الله در قرآن یک بار آمده است آن هم در سوره هود آیه 86 می باشد. در ارتباط با این که منظور از بقیة الله کیست باید به احادیث تفسیری مراجعه کرد. براساس احادیث تفسیری، بقیة الله شخصیت خاتم الاوصیاء امام مهدی(عج) است. این پیوند بین بقیه الله و امام مهدی(عج) در تعدادی حدیث برقرار شده است.

مفهوم بقیة الله
«بقیة الله» در سلام مأثور به معنای باقی مانده خدا در زمین است. بقیة الله حجت ماندگار خدا، و خلیفه برجای مانده پروردگار، و امام ماندنی و دائمی حق تعالی، امام مهدی(عج) است. «بقیة الله» راهنمای پایدار و نور پاینده و بادوام و همیشگی و حجّت حیّ الهی است. در جهان اسلام چهارده معصوم و حجت الهی آمده است که سیزده معصوم به شهادت رسیده اند. پیامبر خدا(ص) و فاطمه زهراء (ع) و یازده امام(ع) شهید شده اند و تنها حجة بن الحسن المهدی(عج) امام زمان(عج) باقی مانده اند و در غیبت قرار دارند.

بقیه مثل فضیلت صفت است و دلالت بر شخص می کند و صفت فعیل به معنای اسم مفعول آمده است مثل قتیل و مقتول، و در لغت به معنای دوام (ابن فارس، 1387: 107) و ثبات ضد فناء است، باقی بنفسه فقط خداست و سایر موجودات جهان باقی بغیره می باشند. (راغب اصفهانی، 1404: 56) الرائد «أبقاه» را به معنای او را نگهداشت می داند (مسعود، 1392: 15). علامه مجلسی بقیة الله را به معنای مُبقی اسم مفعول از باب افعال می داند و در تبیین بقیة الله در وصف امام مهدی(عج) نوشته است:فالمراد من أبقاه الله فی الارض من الانبیاء و الاوصیاء(ع) لهدایة الخلق (مجلسی،1403ق: ج24، 211)؛مراد از بقیة الله کسی است که خداوند از پیامبران و اوصیاء آنان، برای هدایت خلق در زمین باقی نگهداشته است.

امام مهدی(عج) باقی مانده انبیاء و اوصیاء الهی در زمین است. او خواهد آمد و خط و هدف پیامبران و اوصیاء آنان را به پایان می رساند و در عصر ظهور، حکومت اسلامی در سراسر کره زمین برقرار می گردد.

بقیة الله در کلام امیرمؤمنان امام علی(ع)
زندیقی از امام علی (ع) درباره اختلاف و تناقض در آیات قرآنی پرسید و در ضمن پرسش های خود گفت: اجده یقول: بقیة الله خیر لکم، ما هذه البقیة؟ «یافتم قرآن می گوید: بقیة الله خیر لکم. این بقیه چیست؟ امیرمؤمنان (ع) فرمود: هم بقیة الله یعنی المهدی یأتی عند انقضاء هذه النظرة فیملأ الارض قسطاً و عدلاً کما ملئت ظلماً و جوراً (طبرسی،1403ق: ج1، 212 و 252؛ مجلسی،1403ق: ج24، 211 و ج90، 119؛ بحرانی، 1374 ق: ج5، 12 و 837؛ عروسی حویزی، 1415ق: ج2، 375 و ج4، 636؛ قمی مشهدی، 1368، ج6، 226 و ج12، 122) آنان بقیة الله اند یعنی مهدی در زمان انقضاء این مهلت می آید پس زمین را از قسط و عدل پُر می سازد همان طور که از ظلم و جور پر شده است.امیرمؤمنان امام علی(ع) در این حدیث، امام مهدی (عج) را «بقیة الله» نامیده اند و دستاورد بزرگ انقلاب جهانی مهدوی را برقراری قسط و عدل در سراسر زمین می دانند.

سلام مأثور
راه آسان پیوند و ارتباط با رهبر آسمانی جهانی بشریت، سلام نمودن به امام است. چگونه به امام زمان سلام بدهیم؟ مناجات و گفتگو با امام زمان و سلام به حجة الله با هر واژه و جمله زیبایی رواست. لازم است هر مسلمانی در ارتباط دائمی با امام عصر خویش باشد و با سلام نمودن و نجوا و گفتگوی صمیمی، با ایشان رابطه برقرار کند. سلام مستحبی است که جواب آن واجب است. بی تردید ولی عصر جواب سلام منتظران ظهورش را می دهد. با هر سلام و جوابی ارتباط و مصاحبت منتظِر (با کسره ظاء) با منتظَر (با فتحه ظاء) برقرار می گردد. آن گاه می توان گفتگو را ادامه داد. عمق این گفتگو به میزان معرفت منتظِر (با کسره ظاء) نسبت به امام زمان(عج) بستگی دارد.

سلام کردن به قائم آل محمد(ص) همیشه سودمند است و همواره با پاسخ امام روبه رو می گردد. سلام روزانه به امام، مانع غفلت و فراموشی اصل بزرگ و سرنوشت ساز انتظار فرج است. در سلام به امام عصر، توسل و استغاثه به امام نهفته است. در سلام نمودن به امام، خودسازی و فرمانبرداری از امام عصر و آمادگی برای ظهور جریان دارد. با سلام به امام عصر، همواره نام و یاد امام بر حیات سیاسی اجتماعی سلام دهنده حاکم است.

هر سلام دهنده با معرفت و بصیرت، با دل و جسم تسلیم مکتب اسلام و فرمان خدا و پیامبر و امامان(ع) است.در سلام معنای "دعا "جای دارد. العین در معنای سلام نوشته است:السلام یکون بمعنی السلامة و قول الناس السلام علیکم ای السلامة من الله علیکم (فراهیدی، 1409: ج7، 265)؛سلام به معنای سلامت می باشد و سخن مردم که می گویند السلام علیکم یعنی سلامت از جانب خدا بر شما باد.

و صاحب مفردات سلام را به معنای سلامتی و دور شدن از آفات ظاهری و باطنی می داند (راغب اصفهانی، 1404: 239). صاحب مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم(عج) قریب به یکصد فائده برای دعا برای امام زمان (عج) آورده است (موسوی اصفهانی، 1382: بخش پنجم). سلام ودعا برای امام مهدی(عج) الزامات و آثار و برکات فراوانی دارد.

سلام بر مهدی آل محمد(ص) عشق و شوق و صفا و اظهار محبت قلبی است و دعای برای سلامتی امام زمان و راه استجابت دعاهای سلام کننده است. مایۀ زنده نگهداشتن نام امام غائب در دل منتظران ظهور و تلاش در راه شناخت انتظارات امام و اقدام در مراقبت و پاسداشت معارف اهل بیت و پیروی از آنان و اسوه قرار دادن امام است. سلام بر بقیة الله شعار توحید و عامل تقرب به خدای متعال و آرامش درونی و تهذیب و تزکیه نفس و خودسازی مهدوی است.

سلام امتثال امر الهی و ادای قسمتی از اجر رسالت پیامبر خدا(ص) و ادای حق امام است. سلام بر مهدی نماد تعظیم شعائر الهی و اسلامی و عامل کوشش در جهت کسب رضایت و خشنودی آن حضرت است.

سلام نشانه «انتظار ظهور» است که خود آن عبادت و از برترین اعمال است.بر خورداری از شفاعت، و دفع بلا، و ازدیاد نعمت های الهی، و وسعت روزی، و طول عمر، و امکان تشرّف در عصر غیبت، و امکان یاری در عصر حضور با حیات یا رجعت، از برکات سلام بر بقیة الله است. سلام اظهار پیوند با اصل مهدویت و اظهار تجدید عهد و پیمان با امام است و این نیز دستاوردهای مثبت زیادی دارد.

سلام بر مهدی(عج) وارث انبیاء الهی و اوصیاء آن، خشنودی پیامبران و اولیاء خدا را در پی دارد. سلام کننده بر امام مهدی(عج) همیشه ذهن و فکر و قلبش متوجه اوست. چون او را نمی بیند و از حال او خبر ندارد سلام و دعا می کند همیشه سلامت باشد. با سلام ارتباط مستقیم معنوی بین سلام کننده و امام مهدی(عج) برقرار می شود. سلام و دعا برای سلامتی امام مهدی (عج) هیچ منافاتی با عصمت و محافظت الهی از امام ندارد، چنان است که برای دعا در تعجیل در فرج به وظیفه عمل می کنیم.

سلام کننده بر حضرت مهدی(عج) قیام و انقلاب مهدی(عج) را یک فلسفه بزرگ اجتماعی و آرمان بزرگ و الهام بخش ایده و راهگشای به سوی آینده می داند او به آینده خوشبین است، و پیروزی نهایی صلاح و تقوا و صلح و عدالت و آزادی و صداقت بر زور و استکبار و استبعاد و ظلم و اختناق و دجال گری و فریب، و تشکیل حکومت جهانی واحد، و عمران تمام زمین در حدی که نقطۀ خراب و آباد نشده در آن باقی نماند، و بلوغ بشریت به خردمندی کامل و پیروی از فکر و ایدئولوژی، و آزادی از اسارت شرایط طبیعی و اجتماعی و غزائر حیوانی، و حداکثر بهره گیری از مواهب زمین، و برقراری مساوات کامل میان انسان ها در امر ثروت، و منتفی شدن کامل مفاسد اخلاقی از قبیل زنا و ربا و شرب خمر و خیانت و آدمکشی، و خالی شدن روان ها از عقده ها و کنیه ها، و منتفی شدن جنگ و برقراری صلح و صفا و محبت و تعاون، و سازگاری انسان و طبیعت را که «اصول مهدویت» است باور دارد و می تواند در این راه الهی و صراط مستقیم گام بر دارد (مطهری، 1377: 13 و 52-53). سلام کننده بر امام بایستی از ویژگی های امام زمان و اصول مهدویت و آرمان های عصر ظهور آگاه باشد و آنها را بپذیرد و در راستای آنها گام بردارد. سلام و دعا برای امام زمان(عج) پیش از این که برای سلام شونده اثر داشته باشد برکات آن شامل دعاکننده می شود و سلام کننده از آن بهره مند می گردد.

1. سلام منتظران ظهور بر امام در عصر غیبت
بهترین سلام در عصر غیبت چه سلامی است؟ مسلمانان و مؤمنان و منتظران قیام و انقلاب جهانی مهدوی با چه جمله ای به ولی عصر سلام بدهند؟ شیعه با چه عبارتی به امام زمان سلام بدهد؟اهل بیت(ع) بهترین سلام ها را به جهانیان آموزش داده اند. عمران بن داهر گفته است مردی به جعفربن محمد(ع) گفت:

نسلم علی القائم، بامرة المؤمنین؟ با لقب امیرالمؤمنین به قائم(عج) سلام کنیم؟ امام فرمود: لا ذلک اسم سمّاه الله امیرالمؤمنین، لایسمی به احد قبله و لا بعده الا کافر. نه! این نامی است که خداوند علی بن ابی طالب را امیرالمؤمنین نامیده است، احدی نه پیش از او و نه پس از او به نام امیرالمؤمنین نامیده نمی شود مگر این که کافر است. آن مرد گفت: فکیف نسلّم علیه؟ پس چگونه به قائم(عج) سلام کنیم؟ امام فرمود: تقول: السلام علیک یا بقیة الله. می گویی: درود و سلام بر تو ای بقیة الله! آن گاه امام صادق(ع) این آیه را قرائت نمود: «بَقِیةُ اللَّهِ خَیرٌ لَکمْ إِنْ کنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» (هود: 86) (کلینی، 1407ق: ج1، 64؛ کوفی، 1410: 139 و 657؛ مجلسی،1403ق: ج52، 373).

«القائم» لقب شناخته شده امام مهدی(عج)، برای اصحاب امامان (ع) بوده است، با توجّه به پاسخ «لا» از سوی امام، جمله: نسلم علی القائم بامرة المؤمنین؟ سؤالی است، و القائم به «بامرة المؤمنین» اضافه نمی شود. قائم در نقش علم آمده است و پرسشگر از کیفیت سلام بر امام مهدی(عج) در زمان خود و عصر امام جعفر صادق(ع) سؤال می کند. امام به او آموزش می دهند در عصر حضور امامان معصوم(ع) و در عصر غیبت امام دوازدهم همواره با السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه سلام دهند. اگر این سلام اختصاص به عصر ظهور در سال های بسیار بسیار دور داشته باشد خصوصیت آموزشی و نفع فوری و عملی حدیث از دست می رود و بهره برداری از آن محدود با آینده های نامعلوم می گردد بنابراین مسئله اصلی این گفتگو و پرسش و پاسخ، چگونگی سلام دادن به قائم (عج) در عصر حضور و غیبت است. امام صادق(ع) در این گفتار خویش از سلام دادن به حضرت قائم(عج) با جمله «السلام علیک یا امیرالمؤمنین» نهی کرده اند و این گونه سلام دادن را حرام دانسته اند. چون این سلام اختصاص به نخستین وصی پیامبر خدا دارد و خداوند تنها علی بن ابی طالب(ع) را به لقب امیرالمؤمنین نامیده است. پس فقط حیدر امیرالمؤمنین است.

امام صادق (ع) در همین حدیث، سلام صحیح برای امام زمان(عج) را به پیروان اهل بیت(ع) آموزش داده اند، بهتر است منتظران ظهور با جمله «السلام علیک یا بقیة الله » به آن حضرت سلام بدهند. بنابراین یک «سلام مأثور » صادر شده از امام صادق(ع) برای سلام دادن به ولی عصر در عصر حضور و غیبت «السلام علیک یا بقیة الله» می باشد.

امام صادق (ع) در آموزش سلام کردن به قائم (عج) «تقول » را به کار برده اند. یعنی در سلام به امام زمان(عج) می گویی: السلام علیک یا بقیة الله! به حکم این پرسش و پاسخ که به آموزش سلام به حضرت قائم(عج) اختصاص دارد آنچه سزاوار است در عصر حضور و غیبت در سلام دادن به ولی عصر گفته شود السلام علیک یا بقیة الله است. بنابراین شایسته است منتظران ظهور در روز و شب و در هر ساعت و هر لحظه از زندگی با همین «السلام علیک یا بقیة الله» سلام بدهند.

محمدبن اسماعیل رازی گفته که فردی از امام صادق(ع) چنین نقل کرد: دَخَلَ رَجُلٌ عَلَی أَبی عَبْدِ اللَّهِ(ع) فقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ؛ مردی بر امام صادق(ع) وارد شد پس گفت:

السلام علیک یا امیرالؤمنین فَقَامَ عَلَی قَدَمَیْهِ فَقَالَ: مَهْ هَذَا اسْمٌ لَا یَصْلُحُ إِلَّا لِأَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ(ع) سَمَّاهُ بِهِ وَ لَمْ یُسَمَّ بِهِ أَحدٌ غیْرُهُ... قَالَ فَمَا ذَا یُدْعَی بِهِ قَائِمُکُمْ؟ قَالَ یُقَالُ لَهُ: السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا بَقِیَّهْ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ(ص). (عیاشی، 1380ق: ج1، 276؛ ابن طاووس، 1403ق: 26؛ ابن طاووس، 1413 ق: 16؛ شیخ حر عاملی، 1414: 476؛ شیخ حر عاملی، 1409ق: ج14، 67؛ بحرانی، 1411ق: ج1، 349؛ بحرانی، 1374: ج1، 416؛ عروسی حویزی، 1415ق: ج1، 125؛ یزدی حائری، 1422 ق: ج1، 310)؛

درود بر تو ای امیرمؤمنان! پس امام بر روی دو پای خود ایستاد و فرمود: دست بردار این نامی است که جز برای امیرمؤمنان امام علی(ع) خوب نیست. خداوند او را به لقب امیرمؤمنان نامیده است و احدی غیر او به این لقب نامیده نشده است... آن مرد گفت: پس چطوری و با چه عبارتی قائم تان صدا زده شود؟ امام صادق(ع) فرمود: در سلام به او گفته می شود: درود بر تو ای باقیمانده خدا، درود بر تو ای فرزند رسول خدا.

در این حدیث، مسلمانی که بر امام صادق(ع) وارد شده است به امامی که در ظاهر امارت و حکومت بر مؤمنین ندارد با عبارت «السلام علیک یا امیرالمؤمنین» سلام می دهد. این می رساند که در ذهن سلام دهنده همه امامان، منهای مرجعیت سیاسی و حاکمیت اسلامی ظاهری بر جامعه مؤمنان، امیرالمؤمنین اند. بنابراین به کار بردن امیرمؤمنان برای امام، الزاماً توأم با حکومت ظاهری نبوده است و اختصاص به زمان ظهور و تشکیل حکومت جهانی امام مهدی (عج) بر کره زمین ندارد و عصر غیبت را هم شامل می گردد. به ویژه که در سلام های در عصر غیبت، همین سلام مأثور از سوی اهل بیت(ع) آموزش داده شده است.

توقیع شریف
توقیعات شریف صادر شده از سوی ولی عصر(عج) راهنمای منتظران ظهور است و انتظارات امام زمان(عج) از مسلمانان را روشن می سازد.

امام مهدی(عج) خود چه تسلیمی را برای توجّه به خدا و خویش آموزش داده اند؟ سلام مطلوب مهدوی، برای منتظران ظهور در تسلیم به امام زمان(عج) چیست؟

محمدبن عبدالله جعفر حمیری گفته است: خرج التوقیع من الناحیة المقدسه حرسها الله. از ناحیه مقدسه که خداوند آن را حراست نماید چنین صادر شد: إذا اردتم التوجه بنا الی الله والینا فقولوا: السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه (طبرسی، 1403ق: ج2، 492؛ ابن مشهدی، 1419ق: 569؛ مجلسی، 1403ق: ج53، 171 و ج91، 3 و 37؛ یزدی حائری، 1422ق: ج2، 82). زمانی که توجه به ما به سوی خدا و به سوی ما را اراده نمودید و تصمیم بر توجّه بر ما گرفتید پس بگویید: السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه.

امام مهدی(عج) دراین توقیع شریف به منتظران ظهور آموزش داده اند که در توجّه ویژه به ولی عصر(عج) با لقب بقیة الله به ایشان سلام بدهند. سزاوار است شیعیان در عصر غیبت در هنگام توجّه به ولی عصر همین تسلیم مذکور در توقیع شریف را در سلام های خویش قرار دهند.

بر طبق این توقیع شریف، یک سلام مطلوب مهدوی، در هنگام توجّه به امام زمان(عج) در عصر غیبت السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه می باشد.در زیارت آل یاسین سلام هایی برای امام مهدی(عج) وجود دارد و در این زیارت نیز «السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه» آمده است. محمدبن عبدالله بن جعفر حمیری گفته است:

خرج من الناحیة المقدسة حرسها الله بعد المسائل... اذا اردتم التوجه بنا الی الله و الینا فقولوا کما قال الله: سلام علی آل یاسین... السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه (طبرسی، 1401: ج2، 492-493؛ ابن مشهدی، 1419: 567؛ مجلسی، 1403، ج53، 171 و ج94، 3-4؛ شیخ حر عاملی، بی تا: 341؛ یزدی حائری، 1422ق: ج3، 820).

این توضیح پس از پرسش هایی که شد از ناحیه مقدسه که خداوند آن را حراست نماید خارج شد... هرگاه اراده کردید به وسیله ما به خدا توجّه پیدا کنید و به ما متوجّه شوید و زمانی که قصد توجه به خدا و ما را نمودید، پس بگوئید همانطور که خداوند فرموده است: درود بر آل یاسین... درود بر تو ای باقیمانده خدا در زمین. در این حدیث از سوی خدای سبحان اگر همۀ متن ادامه "قال الله" باشد، یا شخص امام مهدی(عج) «السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه » در سلام های بر امام زمان(عج) در عصر غیبت قرار گرفته است.

تسلیم مطلوب بر قائم(عج) در تبیین ابن بابویه قمی
شیخ صدوق در قرن چهارم نوشته است: روی ان التسلیم علی القائم(عج) ان یقال به: السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه (شیخ صدوق، 1405ق: ج2، 653؛ حر عاملی، 1425ق: ج5، 108؛ بحرانی، 1411ق: ج6، 211 و 364؛ مجلسی،1403ق: ج51، 36؛ جزائری، 1427 ق: ج3، 29)؛روایت شده است که تسلیم بر قائم(عج) به این است که برای او گفته شود: سلام و درود بر تو ای باقی مانده خدا در زمین او.

براساس این گزارش سلام روایی و اثری و نقلی برای امام زمان(عج)، جمله «السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه » می باشد. در این بیان معصوم (ع)، زمان سلام نمودن تعیین نشده است بنابراین هم عصر غیبت و هم عصر حضور را در بر دارد. لقب بقیة الله اختصاص به امام مهدی (عج) دارد و بهتر است همواره در سلام های منتظران قرار گیرد.

در متن زیارت سیدالشهداء(ع) نیز در فراز زیارت امام زمان(عج) جمله «السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه» وجود دارد (مجلسی، 1403 ق: ج98، 265 و ج102، 93) در زیارت سرداب مقدس سامراء نیز همین تسلیم آمده است (مجلسی، 1403 ق: ج99، 83). در متن زیارت دیگر، زائر به امام مهدی(عج) چنین سلام می دهد:السلام علیک یا بقیة الله من الصفوة المنتجبین(مجلسی، 1403: ج102، 98)؛درود بر تو ای باقیمانده از برگزیدگان و بزرگواران.

در زیارت دیگر می گوید:سلام الله الکامل التام... علی بقیة العترة و الصفوة (مجلسی، 1403: ج101، 97)؛سلام کامل و تمام خدا... بر باقیمانده از عترت و برگزیدگان.

در دعای ندبه که روزهای جمعه و عیدهای چهارگانه برای امام زمان(عج) خوانده می شود چنین گفته می شود:أین بقیة الله التی لاتخلو من العترة الهادیة (سیدبن طاووس، 1409: ج1، 297؛ سیدبن طاووس، 1330 ق: 559؛ ابن مشهدی، 1419: 578؛ مجلسی، 1403: ج102، 107)؛کجاست آن باقیمانده خدا که از عترت هدایت گر بیرون نیست و جزء عترت راهنماست.در همه این زیارت ها ودعاها منظور از بقیة الله امام مهدی(عج) است.

2. سلام اصحاب پس از ظهور در عصر حضور
بی تردید پس از ظهور قائم آل محمد(ص) یاران امام در دیدار و ملاقات با امام زمان به ایشان سلام می کنند. یاران قائم(عج) پس از ظهور و قیام امام مهدی(عج) در ارتباطات و دیدارهای با ولی عصر(عج) چگونه به امام زمان(عج) سلام خواهند داد؟

اهل بیت(ع) از متن سلام مردم به امام مهدی(عج) در زمان ظهور قائم(عج) خبر داده اند. امام باقر(ع) در دو حدیث سلام یاران مهدی(عج) در آغاز ظهور و در عصر حکومت جهانی مهدوی را گزارش کرده اند. مناسب است سلام فرهیختگان و برگزیدگان جهان و همراهان امام زمان(عج) در عصر ظهور، برای منتظران ظهور الگو قرار گیرد و همان سلام را در عصر غیبت جهت آمادگی برای سلام دادن در عصر ظهور به کار گیرند. مخصوصاً که دو سلام رسیده از اهل بیت برای عصر غیبت و حضور هماهنگ است. در غیر این صورت گزارش سلام ویژه عصر ظهور از سوی امامان در عصر ما قبل ولادت امام و قبل از غیبت امام و قبل از ظهور امام مهدی(عج) جنبه آموزشی خود را از دست می دهد و استفادۀ منتظران ظهور از این احادیث صرفاً نظری و غیرعملی و محدود می شود.

حدیث اوّل امام باقر(ع)
اهل بیت (ع) کیفیت سلام دادن به ولی عصر در زمان ملاقات با امام را بیان کرده اند. رضی الدین علی بن یوسف بن مطهر حلی نوشته است: امام باقر(ع) فرمودند:إِنَّ الْعِلْمَ بِکتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ سُنَّةِ نَبِیهِ (ص) لَینْبُتُ فِی قَلْبِ مَهْدِینَا کمَا ینْبُتُ الزَّرْعُ عَلَی أَحْسَنِ نَبَاتِهِ، فَمَنْ بَقِی مِنْکمْ حَتَّی یرَاهُ فَلْیقُلْ حینَ یرَاه: السَّلَامُ عَلَیکمْ یا أَهْلَ بَیتِ الرَّحْمَةِ وَ النُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنَ الْعِلْمِ وَ مَوْضِعَ الرِّسَالَةِ، السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه (شیخ صدوق، 1405ق: ج2، 653؛ مجلسی، 1403ق: ج51، 36 و ج52، 317-318؛ حلی، 1408ق: 65)؛

علم به کتاب خدا و سنت پیامبر خدا(ص) همان طور که زراعت بر نیکوترین گیاه می روید بر قلب مهدی ما می روید، پس هر کدام از شما که باقی ماند تا او را ببیند باید زمانی که او را می بیند بگوید: درود و سلام بر شما ای اهل بیت رحمت و نبوت و معدن دانش و جایگاه رسالت، سلام بر تو ای باقی مانده خدا در زمین او.

در این حدیث فعل امر «فَلْیقُلْ» وجود دارد و فعل امر بر وجوب دلالت می کند. امام باقر (ع) دستور داده اند هر کس زنده ماند و در هنگام ظهور، ولی عصر(عج) را دید باید در زمان رؤیت امام زمان(عج) با لقب بقیة الله بر امام سلام دهد. مطابق این تسلیم، هر دیدارکننده با امام، در آغاز با ضمیر جمع مخاطب و ذکر برخی اوصاف خاندان نبوت، به اهل بیت سلام می دهد سپس با ضمیر مفرد مخاطب، به شخص امام با لقب بقیة الله سلام می کند.

حدیث دوّم امام باقر(ع)
بی شک امام زمان(عج) در پایان غیبت کبری و در آغاز ظهور برای جهانیان سخنرانی خواهند داشت و خود را معرفی می نمایند. امام مهدی(عج) در آغاز ظهور در سخنرانی برای جهانیان چه خواهند گفت؟ چه آیه ای را قرائت می کنند؟ در تفسیر آن آیه چه چیزی را یادآوری می نمایند؟ در نخستین سخنرانی عمومی، خود را چه می نامند و با چه لقب هایی معرفی می کنند؟

اهل بیت (ع) همه اجزاء و عناصر اصل مهدویت را بیان کرده اند. پاسخ این پرسش ها نیز در معارف اهل بیت وجود دارد. محمدبن مسلم ثقفی گفته است شنیدم ابوجعفر امام محمدبن علی باقر(ع) فرمودند:القائم منا منصور بالرعب، موید بالنصر تطوی له الأرض و تظهر له الکنوز، یبلغ سلطانه المشرق و المغرب، و یظهر به الله دینه علی الدین کله و لو کره المشرکون، فلا یبقی فی الأرض خراب الا عمر، و ینزل روح الله عیسی بن مریم، فیصلی خلفه؛

قائم ما با رعب یاری می شود، و با نصر الهی تأیید گردد، و زمین برای او درهم پیچیده شود و گنج هایش برای او آشکار گردد، و سلطنت الهی و قدرت او به مشرق و مغرب می رسد و دنیا را فرا می گیرد، و خداوند دینش را بر همه دین ها پیروز و حاکم گرداند هرچند مشرکان کراهت داشته باشند، هیچ جای خرابی در زمین نماند جز این که آباد و عمران گردد، و روح الله عیسی بن مریم نزول می کند پس پشت قائم(عج) نماز می گذارد.

محمدبن مسلم ثقفی در ادامه می پرسد؟ یابن رسول الله متی یخرج قائمکم؟ ای فرزند رسول خدا! چه زمانی قائم شما ظهور می کند؟ امام در پاسخ، برخی علائم ظهور را ذکر کرده و سپس می فرمایند:

فَعِندَ ذلِک خُرُوجُ قائِمِنا. فَاِذا خَرَجَ أسنَدَ ظَهرَهُ اِلَی الکعبَةِ وَاجتَمَعَ اِلَیه ثَلاثُمِأة وَثُلاثَةَ عَشَرَ رَجُلا وَاولُ ما ینطِقُ بهِ هَذِه الایةِ: بَقیة اللّه خَیرٌ لَکمْ اِنْ کنْتُم مُؤمِنینَ ثُمَّ یقُولُ: انَا بقیةُ اللّه فِی اَرضِه وَخَلیفَتُه وَحُجَّتُه عَلَیکمْ فَلا یسلمُ عَلَیهِ مُسلِمٌ اِلا قال: اَلسَلامُ عَلَیک یا بَقیة اللّه فِی أرضِه (شیخ صدوق، 1405 ق: ج1، 331؛ طبرسی، 1390ق: 463؛ فیض کاشانی، 1406ق: ج2، 465؛ فیض کاشانی، 1315: ج2، 468؛ جزائری، 1427 ق: ج3، 159؛ قمی مشهدی، 1368: ج1، 226)؛

در آن زمان خروج و ظهور قائم ماست. زمانی که قیام کند به کعبه تکیه می دهد و سیصد و سیزده مرد با او جمع می شوند و نخستین سخنی که می گوید این آیه است: بَقیة اللّه خَیرٌ لَکمْ اِنْ کنْتُم مُؤمِنینَ. سپس می گوید: من بقیة الله در زمین او و خلیفه الله و حجة الله بر شما هستم. پس هیچ سلام کننده ای به امام سلام نمی کند جز این که می گوید: سلام و درود بر تو ای بقیة الله در زمین او.

موضوع این حدیث مهدویت است. امام باقر(ع) در این حدیث مسائل و ابعادی از اصل مهدویت را روشن ساخته اند. امام زمان(عج) در مسجدالحرام ظهور خواهند نمود و تکیه بر کعبه برای جهانیان نطق خواهند داشت. در نخستین سخنرانی عمومی برای همه مردم جهان آیه 86 سوره هود را می خوانند. در این آیه خدای عزوجل می فرماید: بقیة اللّه خَیرٌ لَکمْ اِن کنتُم مُؤمِنینَ. بقیة الله برایتان بهتر است اگر ایمان داشته باشید. سپس امام همین آیه را تفسیر می نمایند و در این نطق کوتاه، خویش را با سه لقب معرفی کنند: «بقیة اللّه فی ارضه» و «خلیفة الله» و «حجة الله» سه لقب بزرگ ولی عصر است که در نخستین نطق جهانی امام زمان (عج) وجود دارد.

پس از ظهور و سخنرانی تاریخی ولی عصر نخستین اصحاب امام که در مسجدالحرام جمع شده اند به امام با جمله «السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه» سلام خواهند داد. امام باقر (ع) در این حدیث در قالب حصر و با جمله «فلا یسلم علیه مسلم الّا قال» سلام مردم به امام زمان(عج) پس از نخستین سخنرانی را گزارش کرده اند. بر طبق این حدیث امام زمان(عج) خود را در نخستین سخنرانی خویش برای جهانین «بَقیة اللّه فی ارضه» می خوانند و اصحاب مهدی(عج) نیز فقط با لقب بقیة الله فی ارضه به ولی عصر سلام می دهند. بنابراین سلام مأثور و بهترین سلام در عصر ظهور «السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه» خواهده بود. همان طور که در عنوان «سلام منتظران ظهور بر امام در عصر غیبت» در همین نوشتار آمد در عصر غیبت نیز سفارش به سلام با جمله «بقیة الله فی ارضه» شده است. جهانیان در عصر غیبت با تکرار این سلام با لقب بقیة الله آشنا خواهند شد و انس می گیرند و در لحظات ظهور و شنیدن سخنرانی امام زمان (عج) سریع بقیه الله را می شناسند و با بقیة الله ارتباط برقرار خواهند نمود و به او می پیوندند.

یادآوری چگونگی سلام دادن به امام مهدی(عج) در زمان ملاقات با امام بسیار آموزنده است. تبیین و آموزش کیفیت سلام دادن در هنگام دیدار حضوری با ولی عصر، برای تمرین و آمادگی مردم در سلام کردن در عصر غیبت است. همان طور که سلام به امامان شهید در عصر شهادت آنان در زیارت از نزدیک و دور دارای اجر و پاداش فراوان است، سلام به امام عصر در هر زمان و مکان، نیز از اصول مهدویت در فرهنگ اسلامی است و بسیار سازنده و راهگشا می باشد.

قطب الدین راوندی نیز در قرن ششم در ارتباط با کیفیت سلام به امام مهدی(عج) پس از قیام وخروج امام نوشته است: اذا خرج القائم(عج) یقال له فی التسلیم علیه: السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه(رواندی، 1409ق: ج3، 1171). زمانی که قائم(عج) خروج و قیام کند در تسلیم بر او گفته می شود: السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه. در این گزارش کیفیت تسلیم در عصر ظهور تبیین گردیده است. براساس این گزارش تسلیم مطلوب در زمان دیدار با ولی عصر، تسلیم با لقب بقیة الله می باشد. گرچه در این گزارش نام امام معصوم(ع) نیامده است اما با حدیث محمدبن مسلم ثقفی که از قول امام باقر(ع) همین تسلیم را تنها تسلیم اصحاب المهدی(عج) در زمان ظهور پس از نخستین نطق ولی عصر(عج) می شمارد، کاملاً هماهنگ است. این انطباق و توافق منشأ این تبیین را آشکار می سازد. بی تردید تسلیم مطلوب در عصر ظهور، برای تسلیم در عصر غیبت نیز مناسب است چون تمرین و مقدمه و در راستای آمادگی برای ظهور قرار می گیرد.

نتیجه گیری
اصل مهدویت یک اصل اسلامی است چون ریشه در آیات قرآنی و سنت نبوی و اهل بیت(ع) دارد. در این تحقیق، تفسیر دو آیه قرآن با استناد به احادیث تفسیری امامان(ع) روشن شد. آیه 200 سوره آل عمران و آیه 86 سوره هود، دو جزء از اجزاء و عناصر اصل جامع مهدویت را نشان می دهد. فرمان الهی «رابطوا» دستور بر پیوند و ارتباط امت و امام است. هر مسلمانی در عصر غیبت و عصر حضور، باید با امام زمان(عج) ارتباط و اتصال داشته باشد و در اندیشه و عمل از ولی عصر پیروی کند. در واژه «رابطوا» انواع ارتباطات مثبت و سازنده جای دارد. آیه 86 سوره هود بیانگر یک سرفصل از ارتباطات امت با امام است. «تسلیم» هریک از مسلمانان به امام مهدی(عج) در هر زمان و مکان در عصر غیبت و عصر حضور از ارکان و ارزش های نظام جامع مهدویت است.

تسلیم یک نوع ارتباط فراگیر و عمومی است. احادیث تفسیری «بقیة الله» در آیه 86 سوره هود را امام مهدی(عج) می داند. کیفیت تسلیم بر امام مهدی(عج) در دو مقطع تاریخی غیبت و حضور در احادیث امامان نشان داده شده است. همواره «السلام علیک یا بقیة الله فی ارضه» یک سلام برتر و سلام مطلوب است. اهل بیت(ع) این حقیقت را آموزش داده اند و امام مهدی(عج) نیز خویش را بقیة الله نامیده اند. ایشان در نخستین نطق جهانی خویش در کنار کعبه خود را بقیة الله می شناسند و در توقیع شریف نیز همین تسلیم را قرار داده اند.

منابع

قرآن کریم

1. ابن شهر آشوب مازندرانی، محمدبن علی(1379ق)، مناقب آل ابی طالب (ع)، قم، علامه.

2. ابن طاووس، علی بن موسی(1409ق)، اقبال الاعمال، تهران، دارالکتب الاسلامیة.

3. ابن طاووس، علی بن موسی(1413ق)، التحصین لاسرار ما زاد من کتاب الیقین، قم، دارالکتاب.

4. ابن طاووس، علی بن موسی(1413ق)، الیقین باختصاص مولانا علی(ع) بأمرة المؤمنین، قم، دارالکتاب.

5. ابن طاووس، علی بن موسی (1330ق)، جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع، قم، دارالمرتضی.

6. ابن مشهدی، محمدبن جعفر(1419ق)، المزار الکبیر، قم، دفتر انتشارات اسلامی.

7. احمدبن فارس بن زکریا، ابوالحسین(1387)، ترتیب مقاییس اللغة، ترتیب و تنقیح: علی عسکری و حیدر مسجدی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

8. اربلی، ابوالفتح علی بن عیسی(1381ق)، کشف الغمه فی معرفة الائمه(ع)، تبریز، بنی هاشمی، اول.

9. استرآبادی، علی(1409ق)، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة(ع)، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.

10. افرام البستانی، فواد(1362)، منجد الطلاب، ترجمه: محمد بندر ریگی، تهران، انتشارات اسلامی

11. بحرانی، سیدهاشم بن سلیمان(1411ق)، حلیة الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار(ع)، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة.

12. بحرانی، سیدهاشم بن سلیمان(1403ق)، المحجه فیما نزل فی القائم الحجه، بیروت، الوفاء.

13. بحرانی، سیدهاشم بن سلیمان(1374)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه البعثة.

14. جزائری، نعمت الله بن عبدالله(1427ق)، ریاض الابرار فی مناقب الائمة الاطهار (ع)، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، اول.

15. حلی، حسن بن سلیمان بن محمد(1421 ق)، مختصر البصائر، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.

16. حلی، رضی الدین علی بن یوسف بن مطهر(1408ق)، العدد القویة لدفع المخاوف الیومیة، قم، کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی.

17. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمدبن مفضل(1404ق)، المفردات فی غریب القرآن، تهران، دفتر نشر الکتاب.

18. راوندی، سعیدبن هبة الله قطب الدین(1409ق)، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدی(عج).

19. حر عاملی، محمدبن حسن(1409ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت(ع).

20. حر عاملی، محمدبن حسن(1425ق)، هدایة الأمة الی احکام الائمة(ع)، مشهد، بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی.

21. حر عاملی، محمدبن حسن(بی تا)، الایقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة، تهران، نوید.

22. حر عاملی، محمدبن حسن(1425ق) اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، اعلمی.

23. ابن بابویه قمی، محمدبن علی (1403 ق)، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی.

24. ابن بابویه قمی، محمدبن علی(1405 ق)، کمال الدین و تمام النعمه، قم، نشر الاسلامی.

25. صفار، محمدبن حسن(1404ق)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ص)، قم، مکتبة آیت الله العظمی المرعشی النجفی.

26. طبرسی، احمدبن علی (1403 ق)، الاحتجاج علی اهل اللجاج، تحقیق: محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی.

27. طبرسی، امین الاسلام فضل بن حسن(1390ق)، اعلام الوری باعلام الهدی، تهران، اسلامیة، اول.

28. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه(1415)، نور الثقلین، قم، اسماعیلیان.

29. عمید، حسن(1363)، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر.

30. عیاشی، محمدبن مسعود(1380)، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعة العلمیّة.

31. فراهیدی، ابوعبدالله خلیل بن احمد (1409ق)، العین، قم، مؤسسه دارالهجرة.

32. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی(1406ق)، الوافی، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین علی(ع)، اول.

33. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی(1315ق)، تفسیر الصافی، تهران، مکتبة الصدر، اول.

34. قمی مشهدی، محمدبن محمدرضا(1368)، تفسیر کنزالدفائق و بحر الغرائب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.

35. قمی، علی بن ابراهیم(1404ق)، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب.

36. کلینی، محمدبن یعقوب(1407ق)، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة.

37. کوفی، فرات بن ابراهیم(1410ق)، تفسیر فرات الکوفی، تهران، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الارشاد الاسلامیة.

38. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی(1403ق)، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمه الأطهار(ع)، بیروت، داراحیاء التراث العربی.

39. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی(1404ق)، مرأة العقول فی شرح اخبار الرسول(ص)، تهران، دارالکتب الاسلامیة.

40. مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی(1406ق)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیة، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور.

41. مدرس افغانی، محمدعلی(1382)، جامع المقدمات، تصحیح و تعلیق: مدرس افغانی، قم، هجرت، پانزدهم.

42. مدرس افغانی، محمدعلی (1403)، الکلام المفید للمدرس و المستفید فی شرح الصمدیة، قم، هجرت.

43. مسعود، جبران(1392)، الرائد، پارسی گردانی: رضا انزابی نژاد، فرهنگ الفبایی عربی _فارسی برای دانشجویان، مشهد، به نشر، سوم.

44. مطهری، مرتضی(1377)، قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ و مقاله شهید، تهران، صدرا، نوزدهم.

45. معین، محمد(1362)، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر.

46. موسوی اصفهانی، محمدتقی(1382)، مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم(عج)، ترجمه: مهدی حائری قزوینی، قم، مسجد مقدس جمکران.

47. نعمانی، ابن ابی زینب محمدبن ابراهیم(1397ق)، الغیبه، تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق.

48. یزدی حائری، علی(1422ق)، الزام الناصب فی اثبات الحجة الغائب(عج)، بیروت، مؤسسة الاعملی.

 

منبع : نشریه پژوهش های مهدوی، پاییز 1399 - شماره 34 (صفحه 50) , جواهری، محمدرضا مشخصات نویسنده : عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد