نفوذ اندیشه های بیگانه، اندیشه های بیگانه ممکن است از طریق دشمنان یا دوستانی که مجذوب آرای دیگران شده اند، نفوذ کنند. نمونه این گرایش ها در جریانات قرون اولیه اسلامی دیده می شود.مثلا مجذوب شدگان به فلسفه یونانی و آداب و رسوم ایرانی و تصوف هندی، نظریات و اندیشه های را به عنوان خدمت و نه به قصد خیانت وارد اندیشه های اسلامی کردند. (1)

بنابر این در مساله ورود و نفوذ اندیشه های بیگانه باید به زمینه های داخلی آن نیز توجه کرد.یکی از علل رواج مانوی گری و مزدک گرایی، عدم اجرای عدالت از جانب حکومت ها بود.

2.تغییر جهت دادن اندیشه ها، نهضت خدایی باید برای خدا آغاز شود و برای او ادامه یابد و هیچ خاطره و اندیشه ای غیر خدایی در آن راه نیابد تا عنایت و نصرت الهی شامل حالش گردد. (2)

حضرت امام (ره) در وصیت نامه خود، فراموش کردن اهداف فرهنگ قیام ملت و مکتب الهی اسلام، به انزوا کشاندن روحانیت، غرب زدگی و شرق زدگی و سلطه بیگانگان بر مقدرات مراکز تعلیم و تربیت را از آفات فرهنگی انقلاب معرفی می نماید.

3.تجدد گرایی افراطی، در مقابل تمسک به اسلام ناب، تجدد گرایی افراطی - یا التقاط - و زهدگرایی منفی قرار دارد.تجدد گرایی افراطی تلفیق اسلام با اندیشه های غیر اسلامی برای زیبا جلوه دادن آن می باشد. (3)

.جدایی حوزه و دانشگاه، در واقع یکی از کلیدی ترین مسایل اجتماعی و فرهنگی در جامعه اسلامی ما حفظ و تقویت وحدت این دو نهاد است که جدایی آن ها آفتی بزرگ به شمار می آید.

5.بوروکراسی مفرط و فساد اداری و اجتماعی، حضرت علی علیه السلام می فرماید: همانا فلسفه نابودی رژیم های پیشین این بود که حق مردم را ندادند تا آن را به رشوت خریدند، و راه باطلشان بردند و آنان پیرو آن گشتند. (4)

6.دنیا طلبی و اشتغال به زینت های دنیوی بالاخص بین اقشار انقلابی، اگر زندگی تجملی و روحیه تکاثر طلبی در میان عناصر انقلابی فزونی گیرد و نیروهای انقلابی روحیه خود را از دست دهند، داعیه دفاع از انقلاب و ارزش های تضعیف می شود.

ابن خلدون نیز در بحث فراز و فرود تمدن ها به دوران های زیر اشاره می کند: دوران ظفر، دوران قدرت، دوره تجمل و فراغت، دوره خرسندی و بالاخره دوره اسراف و تبذیر و انحطاط.در دوران آخر، عصبیت - همبستگی اجتماعی - از بین می رود و تن آسایی، تجمل و حاکمیت روابط فزونی می گیرد. (5)

7.حاکم شدن روحیه ریا و تملق به جای اخلاص و ایثار، 8.اشاعه فحشا و فساد و ارتشا، 9.تاثیر پذیری از جنگ روانی و تهاجم فرهنگی و تبلیغاتی دشمن و رجعت تدریجی به ارزش های فرهنگی رژیم پیشین، 10.بحران هویت اجتماعی بالاخص بین نوجوانان و جوانان نسل دوم و سوم انقلاب و گرایش به الگوهای غربی، 11.فرار مغزها، نداشتن برنامه ای همه جانبه برای جلوگیری از مهاجرت تحصیل کردگان و متخصصان و مشخص نبودن مرزهای «تعهد» و «تخصص » باعث ظهور پدیده فرار مغزها به کشورهای دیگر جهان می شود.

ب.آسیب شناسی سیاسی
امام علی علیه السلام علل افول دولت ها را چهار عامل می داند: تباه نمودن اصول اساسی، فریب کاری، مقدم داشتن فرومایگان و مؤخر داشتن فرزانگان. (6)

عوامل فوق از ضعف یا سوء مدیریت مسئولان حکومتی ناشی می شود و به تضعیف مشروعیت دولت می انجامد.

در ارتباط با آسیب شناسی سیاسی انقلاب اسلامی ایران با عنایت به رهنمودهای رهبران فکری و سیاسی انقلاب می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1.نا تمام گذاشتن آرمان های نهضت، به تعبیر استاد مطهری متاسفانه تاریخ نهضت های اسلامی صد ساله اخیر، یک نقیصه در رهبری روحانیت شیعه را نشان می دهد و آن این که روحانیت نهضت هایی را که رهبری کرده تا مرحله پیروزی بر خصم ادامه نداده است. (7)

در مورد انقلاب اسلامی ایران هر چند وضعیت متفاوت است، ولی هنوز تمامی آرمان های داخلی و خارجی انقلاب جامه عمل به خود نپوشیده است.تلاش در جهت تقویت و اجرای این آرمان ها از طریق افزایش آگاهی های عمومی و بسیج امکانات، به افزایش اقتدار و استحکام داخلی و نفوذ بین المللی انقلاب می انجامد.

2.ابهام طرح های آینده، انقلاب باید طرح های روشن و خالی از ابهام و مورد قبول و تایید رهبران ارائه دهد تا جلوی ضایعات گرفته شود. (8)

تجربه نشان داده است که کلی گویی و روشن نبودن طرح های آینده به تناقض در عمل منجر می شود و ضایعات اساسی به بار می آورد.

3.رخنه فرصت طلبان، فرصت طلب کسی است که نسبت به آرمان های انقلاب بی اعتقاد یا بی تفاوت و در تلاش برای تامین منافع شخصی خویش است.استاد مطهری در این رابطه می گوید:

هر نهضت مادام که مراحل دشوار اولیه را طی می کند سنگینی اش بر دوش افراد مؤمن، مخلص و فداکار است.اما همین که به بار نشست و یا لا اقل نشانه های بار دادن آشکار گشت و شکوفه های درخت هویدا شد، افراد فرصت طلب نفوذ می کنند...تا آن جا که انقلابیون مؤمن و فداکاران اولیه را از میدان به در می کنند...انقلاب فرزند خور نیست، غفلت از نفوذ و رخنه فرصت طلبان است که فاجعه به بار می آورد...مبارزه با رخنه و نفوذ فرصت طلبان علی رغم تظاهرات فریبنده شان یکی از شرایط اصلی - حفظ - یک نهضت در مسیر اصلی است. (9)

4.تفرقه و درگیر شدن در گرداب اختلافات داخلی و استفاده نکردن از نیروهای بالقوه مردم، همان گونه که اشاره شد امام علی علیه السلام راز تداوم انقلاب را دوری از تفرقه و تحکیم ارکان مودت و محبت و ترغیب و توصیه نسبت به آن معرفی می نماید. مهم ترین عامل تهدید کننده بالندگی یک ملت از دیدگاه آن حضرت عبارت است از: کاشتن بذر نفاق و کینه در سینه، پشت کردن به یکدیگر، ترک یاری هم نوعان و تبدیل الفت و محبت به پراکندگی و تفرقه. (10)

بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران نیز پیوسته بر دوری از تفرقه و لزوم وحدت برای تداوم انقلاب تاکید داشتند.

از دیدگاه ابن خلدون نیز عصبیت مهم ترین عامل اعتلای یک ملت و تمدن محسوب می شود.عصبیت به مثابه رشته مشترکی، خانواده ملت را به هم پیوند می دهد.

5.بی تفاوتی مردم نسبت به سر نوشت کشور و اصالت یافتن منافع شخصی و غیر سیاسی شدن دانشگاهها، انقلاب به مثابه موجودی زنده است که برای دوام خود نیاز به تغذیه دارد.ساختن نیروهای انقلابی و مؤمن از نسل های جدید، از مهم ترین عوامل تداوم انقلاب محسوب می شود.

6.ایجاد تردید در آرمان های انقلاب و به فراموشی سپردن یا تضعیف شعار استقلال و آزادی، 7.در خطر قرار گرفتن امنیت مظلومین، عدم امنیت جانی، مالی و حیثیتی مردم در زمینه را برای رخنه و تقویت مخالفان انقلاب باز می کند، 8.بروز ابهامات و چالش هایی در سیاست خارجی، از طریق ابهام در مفهوم و مرز منافع ملی، نداشتن استراتژی مشخص و عقلانی، گرفتار آمدن در ساختاری غیر پویا و نا کار آمد و روز مرگی و مشخص نبودن کامل روند تصمیم گیری.

9.بازگشت استعمار به طرق آشکار و نهان و وابستگی نظامی و سیاسی به قدرت های بیگانه.

ج.آسیب شناسی اقتصادی
امیر المؤمنین علی علیه السلام یکی از علل سقوط و زوال حکومت ها را تبذیر و هزینه های زیان بار اقتصادی معرفی می نماید. (11)

روش اقتصادی وی بر اساس عدالت و حقیقت بود و جز به حق عمل نمی کرد.وی هیچ گونه تبعیض و امتیازی حتی برای خود و نزدیکان قائل نبود تا جایی که چون عقیل برادر وی تقاضای سه صاع - یک کیلو - گندم از بیت المال کرد، حضرت امتناع ورزید و آهنی گداخته به دست او نزدیک کرد و فرمود:

ای برادر در این مال چیزی جز آن چه به تو دادم حقی نداری، ولی صبر کن تا مالی از خودم برسد، آنگاه هر چه خواسته باشی به تو خواهم داد.

امام علی علیه السلام در پاسخ ایراد کسانی که رعایت مساوات در عطایای بیت المال را خلاف «سیاست » می دانستند، فرمود:

اگر این دارایی از خودم بود به طور یکسان در میان شما تقسیم می کردم تا چه رسد به این که این اموال از آن خداست.آگاه باشید که بخشیدن مال در غیر موردش تبذیر و اسراف است. (12)

وقتی شریح قاضی خانه ای گران به مبلغ 80 دینار خرید، حضرت او را احضار کرده و فرمود:

ای شریح، به زودی کسی به سراغت خواهد آمد که نه قباله ات را نگاه می کند و نه از شهودت می پرسد.تو را از آن خانه بیرون می کند و به قبر تحویل می دهد. (13)

مهم ترین اصولی که امیر مؤمنان در سیاست های اقتصادی دولت خود رعایت می نمود عبارت بود از: رعایت حال خراج دهندگان، همیاری اقتصادی دولت و مردم، استفاده از مالیات جهت عمران و آبادی، عدم تبعیض در اخذ مالیات، برخورد شدید با محتکران و گران فروشان، محترم شمردن بیت المال، رفاه و آسایش مردم و رسیدگی به طبقات پایین جامعه.ایشان همواره در مورد مستضعفانی که هیچ چاره ای برای معاش خود ندارند توصیه می کردند. (14)

با توجه به سیره علی (ع) و با عنایت به رهنمودهای رهبران فکری - سیاسی انقلاب به اجمال مهم ترین آسیب های اقتصادی انقلاب اسلامی ایران را می توان چنین معرفی کرد:

1. وابستگی اقتصادی به قدرت های بیگانه، 2. نداشتن برنامه های بلند مدت و کوتاه مدت برای نیل به استقلال و توسعه اقتصادی، این امر باعث می شود امکانات و توانمندی های کشور بی آنکه راه گشای یک اقتصاد مستقل و توسعه یافته شود در امور روز مره و زودگذر به کار افتد و از میان برود.

3. عدم توجه به بحران های اقتصادی ناشی از روند توسعه یا عدم توجه به رعایت اقشاد کم درآمد در اجرای برنامه های سازندگی و توسعه اقتصادی، 4. عدم وجود فرهنگ کار و انضباط اجتماعی، (15)

5. جدا شدن مردم از برنامه های دولت در طرح سازندگی، 6. افزایش فاصله طبقاتی، پیدایش ثروت های بادآورده و بی توجهی به مستضعفان و عنایت به ثروتمندان، فاصله فاحش فقیر و غنی و فقدان عدالت اجتماعی - اقتصادی، راه را بر کم رنگ شدن آرمان های انقلاب می گشاید. فقرا در بند تامین کم ترین میزان وسایل زندگی اند و ثروتمندان در پی اسراف و تبذیر و تجمل. بنابراین، هر دو گروه خود را از مسیر انقلاب کنار می کشند و دشمنان انقلاب فرصت رخنه می یابند. قرآن کریم، به عنوان یک ضابطه کلی، اعلام می دارد که به هیچ وجه ثروت نباید میان توانگران دست به دست گردد. (16)

استاد مطهری پس از تبیین عدالت اجتماعی، استقلال، آزادی و معنویت اسلامی به عنوان سه رکن انقلاب می گوید: سرمایه داری از آن جهت محکوم است که در بطن خود استثمار را پروروش می دهد. (17)

پی نوشت ها:

1.ر.ک: مرتضی مطهری، بررسی اجمالی نهضت های اسلامی در صد ساله اخیر، صص 87- 78.

2.همان، صص 99- 98.

3.همان، صص 93- 90.

4.نهج البلاغه، نامه 79.

5.ر.ک: مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، صص 320- 317.البته نباید فراموش کرد که این حرکت دورانی از دیدگاه ابن خلدون، شکل جبری دارد و 120 سال به طول می انجامد.ذکر نظر ابن خلدون به منظور روشن شدن تاکید نویسندگان بر نقش سوء تجمل و دنیا طلبی است.

6.غرر الحکم و درر الکلم، ش 7835، ص 342.

7.مطهری، بررسی احتمالی نهضت های اسلامی در صد ساله اخیر، ص 92.

8.همان، صص 97- 96.

9.همان، صص 94- 93.

10.نهج البلاغة، خطبه 192.

11.غرر الحکم و درر الکلم، ص 354.

12.نهج البلاغه، خطبه 21.

13.همان، نامه 3.

14.همان، نامه 53.

15. اشاره به سخنان مقام معظم رهبری.

16. کی لا یکون دولة بین الاغنیاء منکم. (سوره حشر، آیه 7) .

17. مطهری، پیرامون انقلاب اسلامی، صص 159- 149.