روزنامه اطلاعات نوشت: دکتر توسلی پل ارتباطی بین نسل اول و نسل‌های بعدی جامعه‌شناسی ایران بود. هوش و ذکاوت و استعداد دکتر توسلی و تسلط بی‌نظیر ایشان بر نظریه‌های جامعه‌شناسی مثال‌زدنی بود. معیار شناخت نظریه‌ها بود. اولین کتاب نظریه‌های جامعه‌شناسی در ایران در اوایل دهه ۷۰ به قلم ایشان تألیف شد.

روزنامه اطلاعات یکشنبه ۲۷ مهر در یادداشت صفحه نخست خود به قلم دکترسید هادی مرجایی عضو هیأت علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی نوشت:

رهرو منزل عشقیم و ز سرحد عدم

تا به اقلیم وجود این همه راه آمده ایم‌

مهر ماه سال ۱۳۶۷، سی دو سال پیش، به عنوان دانشجوی رشته جامعه‌شناسی در کلاس درس تاریخ جامعه‌شناسی در کلاس شماره۱۳دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در بهارستان (باغ نگارستان فعلی) شاگردی در محضر استاد توسلی را آغاز کردم. اولین تحقیق کلاس درس، بررسی و تلخیص کتاب۱۲۰۰صفحه‌ای مقدمه ابن‌خلدون و مرور زندگی و آراء اولین جامعه‌شناس قرن ۱۴بود. ‌

این اولین استاد، اولین کلاس، اولین درس و اولین کنفرانس چنان بر دل و روح این شاگرد جامعه‌شناسی تاثیرگذار بود که الان هم فکر می‌کنم در حال ارائه کنفرانس در محضر استاد توسلی و مرور شرح زندگی ابن‌خلدون و «کشف دلایل و علت‌های ظهور یا سقوط حکومت‌ها و عصبیت در نگاه ابن‌خلدون» هستم. ‌

دکتر توسلی پل ارتباطی بین نسل اول و نسل‌های بعدی جامعه‌شناسی ایران بود. از یک سو از ایشان خبر از دکتر صدیقی، پدر و پیشکسوت جامعه‌شناسی ایران می‌گرفتیم و مروری بر زوایای زندگی دکتر شریعتی، دوست دیرین دکتر توسلی، به‌ویژه در ایام هم‌دوره بودنشان در سوربن فرانسه را جویا می‌شدیم و دست‌نوشته‌های توسلی درباره آثار دکتر شریعتی را می‌خواندیم – اولین بار بود که از دکتر توسلی می‌شنیدیم که دکتر شریعتی جامعه‌نگر خوبی بود تا جامعه‌شناس کلاسیک – و از سوی دیگر درس جامعه‌شناسی می‌آموختیم و گذرگاه‌های سخت جامعه ایرانی در مسیر آینده را پی‌جویی می‌کردیم. ‌

هوش و ذکاوت و استعداد دکتر توسلی و تسلط بی‌نظیر ایشان بر نظریه‌های جامعه‌شناسی مثال‌زدنی بود. معیار شناخت نظریه‌ها بود. اولین کتاب نظریه‌های جامعه‌شناسی در ایران در اوایل دهه ۷۰ به قلم ایشان تألیف شد. توسلی از طریق نظریه‌های جامعه‌شناسی تلاش می‌کرد در پرتو نظریه‌های مختلف، ذهن دانشجویان جامعه‌شناسی را درباره وضعیت ساختار و کارکردهای جامعه ورز داده و عمق ببخشد. ‌

معلمی، تدریس و شاگردپروری در عرصه جامعه‌شناسی اولین و مهمترین رسالت ایشان بعد از برگشت از فرانسه در سال ۱۳۴۵ و شروع تدریس در دانشسرای عالی تهران با سمت استادیاری بود. اگر دکتر صدیقی را معمار، مؤسس و بنیانگذار جامعه‌شناسی ایران بدانیم، استاد توسلی در طول ۵۰ سال فعالیت دانشگاهی‌اش، به توسعه و استقرار جامعه‌شناسی در ایران پرداخت. بیش از ۲۰ کتاب و صد مقاله از دکتر توسلی در ارتباط با حوزه‌های مختلف جامعه‌شناسی به چاپ رسید و هزاران دانشجو پروراند. آثار ایشان را در پنج منظومه می‌توان دسته‌بندی کرد. ۱) منظومه نظریه‌های جامعه‌شناسی، ۲) منظومه جامعه‌شناسی دین، ۳) منظومه جامعه‌شناسی شهری، ۴) منظومه جامعه‌شناسی کار و شغل و ۵) منظومه مسائل اجتماعی ایران (شامل مصاحبه‌ها ونوشتارهای رسانه‌ای).‌

علاوه بر فعالیت‌های علمی، تدوین کتب و مقالات، اجرای تحقیقات و تدریس در کسوت استاد دانشگاه، توسلی کنشگری فعال در عرصه برنامه‌ریزی علوم انسانی، مدیریت دانشگاهی، فعالی دلسوز در عرصه سیاسی وپیشگام در جامعه مدنی بود. ایشان در دهه ۴۰ و ۵۰ تجربیات ملی و بین‌المللی ارزشمندی را اندوخت و با مشارکت در پروژه‌های یونسکو و عضویت در انجمن‌های آسیایی و بین‌المللی، مرزهای جامعه‌شناسی ایران را در سطح آسیا گستراند. عضویت دکتر توسلی در انجمن‌های بین‌المللی و رفت و آمدهای بین‌المللی ایشان برای اصحاب جامعه‌شناسی و به‌ویژه شاگردانش، حکم هوای تازه و خبر جدید از جامعه بین‌الملل داشت. دکتر توسلی با کسب مقام استادی در سال ۱۳۵۶، در کوران انقلاب، ضمن ریاست بر دانشگاه اصفهان (۱۳۵۹-۱۳۵۷)در جلسات برنامه‌ریزی علوم انسانی ستاد انقلاب فرهنگی از کیان علوم انسانی و علوم اجتماعی در دانشگاه‌ها مراقبت و محافظت کرد. در دوره تصمیم‌های سخت و نفس‌گیر جامعه ایرانی در دهه ۶۰، شجاعت و رسالت تاریخی بی‌نظیری از خود برای دفاع و توسعه جامعه‌شناسی ایران از یک سو و مشارکت در کنش‌های سیاسی آن دوران و امضای نامه‌های سرنوشت‌ساز برای تعالی تصمیم‌سازی در نظام جمهوری اسلامی ایران از خود به‌جا گذاشت و البته ابائی هم از پرداخت هزینه در این امور نداشت و در آن هنگامه درس بزرگی به شاگردانش آموخت. ‌

استاد توسلی چراغ روشنی بود برای جامعه‌شناسی ایران تا راه را گم نکند و عمیق و اصیل بجوید. با این نگاه انجمن جامعه‌شناسی ایران را در اوائل دهه ۷۰ بنیان نهاد و چندین سال در به بار نشستن آن کوشید و الان به عنوان چشم و چراغ جامعه‌شناسی ایران چلچراغی روشن گشته است. شعار استاد توسلی درباره شناخت جامعه ایرانی و برون‌رفت از مشکلات و گرفتاری‌ها همیشه این بود باید بیشتر کار کنیم. بیشتر بجوییم. بیشتر بکاویم. دکتر توسلی تأثیرات عمیقی بر شاگردانش می‌گذاشت و هر کسی در طول زندگی دانشجویی از این استاد والامقام درسی و خط فکری عمیقی را می‌گرفت و سرمشق سالیان سال کوشش و تلاشش می‌ساخت. ‌

تأملات دکتر توسلی درباره مسائل و مشکلات جامعه ایرانی روز به روز عمیق‌تر می‌شد و در عین بیماری مزمنی که در تن داشت، کنشگری‌اش در جامعه مدنی و طرح ایده‌های خود در رسانه‌ها به‌عنوان جامعه‌شناس دردمند را از دست نداد. استاد زنده‌ای بود و نگران؛ نگرانی مبارکی که او را دلسوز و عاشق ایران می‌نمود. در نوشتارها و مصاحبه‌های دهه ۷۰ و ۸۰ بر مسائل اجتماعی ایران و الزامات زیرساختی توسعه ایران تأکید ویژه‌ای داشت. «جوانان و هویت‌یابی»، «دین و دولت در ایران»، «بیم‌ها و امیدها»، «چهره زشت خشونت»، «ضرورت توسعه احزاب سیاسی در ایران»، «وجدان کار»، «تعارض ارزش‌ها در دهه سوم انقلاب»، «ایران: سنت و مدرنیسم»، «سنت و مدرنیسم: نباید جلوی نسل جوان را بگیریم»، «مبانی و موانع اصلاحات در ایران»، «عقلانیت انتقادی در چارچوب اصلاحات»، «قانون اساسی مبنای وفاق ملی است»، «آینده کانون‌های غیردموکراتیک در ایران»، «پیشینه‌شناسی و آفات جامعه مدنی»، «احزاب باید شکل بگیرند حاکمان اشتباه می‌کنند»، «ایران، دموکراسی، تمرکز قدرت»، «احزاب، آزادی و مشارکت»، «دموکراسی از زاویه امنیت ملی»، «توسعه سیاسی و فرایند مشارکت مردم»، «بحران فرهنگ در جامعه امروز ایران»، «طبقه متوسط به زیر خط فقر سقوط کرده است»، «امنیت، مشارکت و فضای باز سیاسی پیش‌شرط حل مشکلات تولید و اشتغال کشور است» [۱]، بخشی ازدغدغه‌های جامعه‌شناسانه توسلی بود. ‌

برای جستجوگران راه توسعه ایران، مشی علمی، حرفه‌ای، معلمی و پویشگری اجتماعی و سیاسی دکتر توسلی چراغ راه است. نه آنچنان تند می‌رفت که تلاشش نابهنگام خاموش شود و نه محافظه‌کار بود که خاموش‌اش پنداری. استاد توسلی مجاهدت زیادی کرد تا به هزاردستان جامعه‌شناسی ایران تبدیل شود. هزاران دانشجو پروراند که الان هر کدام توسلی‌های جدیدی هستند و نگران آینده ایران. ‌