روز جهانی و هفته ملی کودک فرصتی ارزشمند برای جلب توجه افکار عمومی به اهمیت دوران کودکی، نیازها و خواسته‌های این قشر آسیب پذیر جامعه به شمار می‌رود و همگان وظیفه دارند، برای رشد و نمود کودک به نیازهای آنها توجه ویژه داشته باشند و در راستای آن با برنامه‌ریزی‌های مناسب اقدام کنند.

بزرگترهای ما عقاید ثابتی دارند. آنها ما را دوست دارند، چون بچه‌هایشان هستیم اما آیا آنها می‌دانند که چه دنیایی را برای ما بوجود می‌آورند. اگر کمترین اشتباهی در ماشین هسته‌ای آنها رخ دهد ما هرگز شانسی برای رشد نخواهیم یافت. ما امکانی برای رشد و پرورش می‌خواهیم.»این بخشی از نامه ای است که در ۱۹۸۶میلادی ۲ تن از دانش‌آموزان ۹ ساله مدرسه آتاتوری در نیویورک آن نوشتند و از همه بچه‌های دنیا خواستند که با هم روزی را به صلح اختصاص دهند.

تاریخچه نامگذاری روز جهانی کودک

کودکان آسیب پذیرترین گروه در هر جامعه ای هستند، بنابراین نباید از نیازهای آنها به سادگی عبور کرد. روزی که برای تجلیل و گرامیداشت کودکان به طور رسمی، معرفی شده روز جهانی کودک نام دارد که در کشورهای بسیاری با تاریخ های مختلف جشن گرفته می شود در ایران به این مناسبت یک هفته را اختصاص به هفته ملی کودکان می دهند. این روز بزرگ انگیزه ای برای توجه و اهمیت به حقوق کودکان محسوب می شود، زیرا کودکان دارای احساسات لطیفی هستند، این احساسات نیاز به توجه از طرف بزرگترها دارد، توجهی که به کودک اثبات می کند که وجودش برای اطرافیانش اهمیت دارد.

اما ریشه شکل گیری روز جهانی کودک از زمانی بود که با شعله ور شدن آتش جنگ جهانی دوم، ‌میلیون ها کودک در سرتاسر جهان گرفتار رنج های بی پایان شدند. هزاران کودک در اردوگاه های مرگ جان سپردند، ‌صدها هزار کودک در بمباران های شهرها و مراکز غیر نظامی دفن شدند و صدها هزار کودک معلول و بی سرپرست و بی خانمان از آتش ویرانگر جنگ بر جای ماندند.

ویرانگری ناباورانه جنگ جهانی دوم و زخم های عمیق آن بر روح و روان انسان ها سبب شد که موضوع بهروزی کودکان بار دیگر در دستور کار نهادهای بین المللی قرار گیرد. با پایان گرفتن جنگ و شمار زیاد کودکان بی پناه آسیب دیده در جنگ، در نخستین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سپتامبر ۱۹۴۶میلادی، صندوق کودکان سازمان ملل یا یونیسف پایه گذاشته شد تا به نیازهای فوری این کودکان پاسخ دهد. بدین ترتیب در این سال مجمع عمومی سازمان ملل به‌منظور حمایت از کودکان، سازمانی به نام یونیسف را ایجاد کرد که نخست «انجمن بین‌المللی ویژهٔ کودکان سازمان ملل» نام گرفت و در ۱۹۵۳میلادی یونیسف یکی از بخش‌های دائمی در سازمان ملل متحد شد. بعد از این تاریخ و جهت رسیدگی به مشکلات کودکان در ۲۹ نوامبر ۱۹۸۹ میلادی پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک مورد پذیرش مجمع عمومی سازمان ملل متحد قرار گرفت. پیمان‌نامه حقوق کودک یک کنوانسیون بین‌المللی است که حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کودکان را بیان می‌کند. دولت‌هایی که این معاهده را امضا کرده‌اند، موظف به اجرای آن هستند و شکایت‌های راجع به آن به کمیته حقوق کودک ملل متحد تسلیم می‌شود. ایران از جمله کشورهایی است که در ۱۳۷۲ خورشیدی به این پیمان نامه پیوست، البته با این شرط که هر گاه مفاد پیمان نامه در هر مورد و در هر زمان با قوانین داخلی ایران و موازین اسلامی تعارض پیدا کند، دولت ایران ملزم به رعایت آن نباشد.

محتوای پیمان‌نامه حقوق کودک

کودک برپایه ماده یک پیمان‌نامه حقوق کودک به هر انسان کمتر از ۱۸ سال گفته می‌شود. مگر آن که قانون قابل اعمال در مورد کودک سن قانونی کمتری را تعیین کرده باشد. این کنوانسیون شامل ۵۴ ماده و ۲ پروتکل اختیاری بوده که چهار اصول پایه‌ای آنرا جهت می‌دهد: هیچ کودکی نباید از تبعیض رنج ببرد، زمانی‌که در رابطه با کودکان تصمیم‌گیری می‌شود، باید منافع عالیه آنان در صدر قرار گیرد، کودکان حق حیات داشته و باید رشد کنند و کودکان حق دارند، آزادانه عقاید و نظرات خود را ابراز کنند و این نظرات در تمامی اموری که به آنها مربوط می‌شود، باید مورد توجه قرار گیرد.

نتایج روز جهانی کودک

مبتکران برگزاری روز جهانی کودک سه هدف عمده شامل دفاع از حقوق کودکان، تشویق دوستی میان نوجوانان جهان و متعهد کردن دولت‌های جهان برای پشتیبانی از فعالیت‌های یونیسف را دنبال می کنند، بنابراین از زمانی که برای نخستین بار روز جهانی کودکان برگزار شد، وضعیت کودکان در سراسر جان بهبود یافته است. امروزه ۸۰ درصد کودکان جهان در مقابل بیماری‌هایی چون فلج کودکان، سل، سرخک، دیفتری و کزاز مایه‌کوبی می‌شوند. مرگ و میر کودکان نصف شده است. شمار کودکانی که امروز به مدرسه می‌روند، هرگز چنین بالا نبوده است. با این همه، هنوز کار اقدامات زیادی باید صورت گیرد. در جهان بیش از ۲ میلیارد کودک زندگی می‌کنند که تقریبا یک سوم آنان در شرایط فقر شدید رشد می‌کنند. هنوز حدود یک میلیون کودک در جهان پیش از رسیدن به پنج‌سالگی بر اثر بیماری‌هایی علاج‌پذیر چون سرخک و اسهال می‌میرند. هنوز حدود ۲۵۰ میلیون دختر و پسر ۵ تا ۱۷ ساله در سراسر جهان برای به دست آوردن دستمزدی ناچیز برای گذران زندگی و تامین خانواده به سخت‌ترین کارها مشغول‌اند. بسیاری از این کودکان با مواد شیمیایی خطرناک و ماشین‌آلات سنگین کار می‌کنند و بدن آنها توان تحمل بسیاری از بارهای سنگین را ندارد. سازمان بین‌المللی کار از همه دولت‌های جهان خواسته است، فهرستی از کارهای خطرناک تهیه و کار کودکان در آن‌ها را ممنوع کنند.

همچنین کودکان در روز جهانی کودک می‌خواهند این تضاد را یادآور شوند که در حالی که سالیانه هزینه‌های غیرقابل تصوری صرف تولید انواع سلاح‌های هسته‌ای و غیر هسته‌ای می‌شود، کودکان بسیاری از گرسنگی، عدم امکانات بهداشتی، سوء و تغذیه و ... می‌میرند. یونیسف اعلام داشته که تنها با اختصاص ۵ دلار برای هر کودک می‌توان جان ۹۰% از کودکانی را که سالیانه می‌میرند، نجات داد و برای بهبودی چشمگیر زندگی کودکان جهان‌سوم کافی است که همان مبلغ در یک سال خرج شود و این مبلغ تنها معادل بودجه ۶ هفته تسلیحاتی جهان است. بنابراین عدم توجه به وضعیت کودکان به علت مشکلات اقتصادی و کاستن بودجه‌هایی که شرایط زندگی و حیات کودکان را خدشه‌دار می‌سازد به امید اینکه اقتصاد آینده کشور تامین باشد نه توجیه و بازده اقتصادی دارد و نه حرکتی انسانی محسوب می‌شود.

رسول اکرم (ص) به همه انسان ها اعلام می کند، همانطور که پدران و مادران، حقوقی بر فرزندان خود دارند و فرزندان در صورت ترک آن حقوق عاق می شوند، فرزندان نیز حقوقی بر پدر و مادر دارند که " پدران و مادران در صورت رعایت نکردن آن عاق فرزندان می شوند.

توصیه بزرگان به مناسبت روز جهانی کودک

آیت الله خامنه ای کودک را ذخیره ارزشمند جامعه معرفی می کنند و در خصوص اهمیت وظیفه مسوولان رسانه های گروهی در تربیت کودک می فرماید: «رادیو، تلویزیون، رسانه های گروهی و غیره، بایستی بدانند و بفهمند که چه کاری با مغز، دل و احساس لطیف کودک انجام می گیرد. وقتی کودک برنامه های تلویزیونی را می بیند، اثر آن امروز و فردا مشخص نخواهد شد، بلکه اثرش در جذب ها، دفع ها، احساسات، خداجویی ها، خداخواهی ها یا خدانخواهی ها نشان داده خواهد شد.»

مصطفی رحماندوست مترجم کتاب‌های کودک و نوجوان در گفت و گویی گفت:مناسبت‌های تقویمی چون روز جهانی کودک، فرصت خوبی است که والدین به فرهنگ مطالعه برای گسترش کتابخوانی توجه و اهمیت بیشتری قائل شوند. در روزی که به نام روز جهانی کودک نام گذاری شده است، به این موضوع فکر می‌کنم که کودکان کشورم با کودکان سراسر جهان چه تفاوت‌هایی دارند و از چه امکاناتی برای رشد و بالندگی برخوردار هستند؟ پاسخ این سوال یک جواب روشن دارد که باید سرانه مطالعه را میان کودکان و نوجوانان افزایش داد. به همین دلیل لازم است، نهادهای فرهنگی تدابیری اتخاذ کنند تا بتوان از روش‌های مختلف سرانه مطالعه را اول در والدین و بعد در بین کودک و نوجوان افزایش داد.

با توجه به اینکه در مقدمه کنوانسیون حقوق کودک هم آمده است: کودک باید در فضایی سرشار از خوشبختی و محبت و تفاهم بزرگ شود. با این شعار باید به این عضو توجه ویژه کرد، عضوی که اگر چه امروز کودک است و معصوم، اما فردا بزرگ است و مسوول و تربیت کننده نسلی جدید. بنابراین یادآوری روز کودک بهانه ای است تا همگان با پرهیز از افراط و تفریط در برنامه ریزی برای شادی، مهارت آموزی و آموزش کودکان، تلاش کنیم چراکه آینده درخشان ایران در گرو شکوفایی استعداد نسل آینده کشورمان خواهد بود.

بیانیه معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به مناسبت هفته ملی کودک

در بخشی از بیانیه معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به مناسبت هفته ملی کودک در ۱۶مهر ۱۳۹۹خورشیدی آمده است: هفته ملی کودک فرصت یگانه‌ای برای طرح و شناسایی مسائل کودکان به مثابه مهم‌ترین سرمایه‌های ایران اسلامی است و این معاونت در راستای مأموریت خود و در همکاری با دیگر سازمان‌ها و نهادهای آموزشی، مدیریتی و اقتصادی، برنامه‌های فرهنگی ویژه‌ای به شرح زیر تدارک دیده است: پویش نامه کودکان به نویسندگان: یکی از پربارترین لحظات هر کودکی، هنگامی است که کتابی را می‌خواند. تجربه‌های گذشته ما در پنج دوره برپایی جام باشگاه‌های کتاب‌خوانی نشان داده است که کودکان دوست دارند با نویسندگان ارتباط باشند. در این راستا، با محوریت دفتر مطالعات و برنامه ریزی فرهنگی یک پویش اختصاصی برای کودکان طراحی و به اجرا گذاشته می‌شود که بر اساس آن کودکان ثبت نام کرده و به نویسندگان دلخواهشان و درباره کتاب‌هایی که از آن‌ها خوانده‌اند، نامه می‌نویسند. تمامی نامه‌های دریافتی به نویسندگان ارسال شده و به نامه‌های برگزیده در طول هفته کتاب جوایزی اهدا خواهد شد، توزیع بسته‌های فرهنگی و کتاب به کودکان کار و حاشیه شهرها، حمایت اختصاصی و خرید کتاب: کتاب‌هایی که به نوعی به حل مسائل فرهنگی، اجتماعی، روانی و حقوقی کودکان اشاره دارند و توزیع آن‌ها در کتابخانه‌های عمومی کشور، آغاز فعالیت های پنجمین دوره جام باشگاه‌های کتاب‌خوانی کودک و نوجوان همزمان با هفته ملی کودک: این برنامه از جمله برنامه های تاثیر گذار در حوزه کتابخوانی کودکان و نوجوانان است که در طول چهارسال برگزاری آن بیش از ۲۲ هزار باشگاه کتابخوانی با بیش از ۳۳۵ هزار عضو از ۱۸۰۰ شهر و روستا زیر نظر ۲۰ هزار تسهیل گر داوطلب آموزش دیده در حوزه فعالیت می کنند. معاونت امور فرهنگی به همه اعضای باشگاه ها یارانه پنجاه درصدی خرید کتاب اهدا می کند. امسال نیز پنجمین دوره این جام با رویکرد مجازی و با گستره بیشتری همزمان با هفته ملی کودک آغاز می شود و برپایی کارگاه‌های تسهیلگری کتاب‌خوانی کودک و نوجوان: در سه قالب فضاهای مجازی، ارسال بسته‌های آموزشی به همه شهرهای متقاضی و کارگاه‌های حضوری (فقط به شرط مساعدت شرایط بهداشتی). با تاکید بر مناطق کمتر برخوردار و حاشیه شهرها از دیگر برنامه های این معاونت است.