کتاب علی بن موسی(ع)، امام رضا از جمله آثار تالیفی مرضیه محمدزاده پژوهشگر تاریخ اسلام است که توسط دلیل ما به چاپ رسیده است. نویسنده در این اثر به صورت جامع زندگی امام هشتم شیعیان را از منظر علمی و تاریخی مورد بررسی قرار داده است.

مرضیه محمدزاده از جمله مولفان تاریخ اسلام به شمار می رود که بسیاری از آثار خود را در موضوع امام حسین(ع) به رشته تحریر درآورده است. محمدزاده پایان نامه کارشناسی ارشد خود را با عنوان زندگی و نقش ام سلمه در تاریخ اسلام و رساله دکتری خود را با عنوان  عاشورا در شعر و فولکلور معاصر مردم ایران به پایان رساند. از دیگر آثار وی می توان به ام سلمه و نقش او در تاریخ اسلام، حقیقت توبه، حسین‌ بن‌ علی‌(ع‌) امام‌ ارزش ها، دانشنامه‌ شعر عاشورایی‌ انقلاب‌ حسینی‌ در شعر شاعران‌ عرب‌ و عجم‌، حسن‌ بن‌ علی(ع) امام مصلح، محمد بن علی علیه‌ السلام, امام جواد(بررسی و تحلیل زندگانی نهمین امام شیعیان)، شهیدان جاوید(پژوهشی تاریخی درباره شهدای نهضت امام حسین(ع))، دوزخیان جاوید(پژوهشی تاریخی درباره قاتلان نهضت امام حسین(ع))، بانوی آفتاب(پژوهشی در زمانه و زندگی حضرت زینب، علی‌ بن‌ الحسین(ع) امام‌ سجاد) و... اشاره کرد.

محمدزاده زنده‌نگه‌داشتن شیعه را از مهم‌ترین اقدامات امام رضا(ع) می داند و می‌گوید: این بزرگوار با بصیرت دینی خود بنیان دین را حفظ کردند و از نابودی نجات دادند. به عموم محققان و نویسندگان این حوزه توصیه می‌کنم در نگارش کتاب یا انجام پژوهش درباره امام رضا(ع) به منابع دست اول دینی که در قرون ابتدایی اسلام به رشته تحریر درآمده‌اند و نزدیکی فراوانی با دوران حیات امامان(ع) دارند، مراجعه کنند، چرا که این آثار از انحراف دورترند. همچنین پیشنهاد می‌کنم، مولفان دینی با بررسی آثار و منابع کهن، به مطالعه و بازخوانی مکتوبات کنونی بپردازند تا بتوانند به تحلیلی چند بعدی از آن دوره زمانی و رخدادهای آن عصر دست یابند. نویسندگان این حوزه باید در شناخت بیشتر عصر امام رضا(ع) و مقتضیات آن تلاش کنند. امام رضا(ع) با درایت و آگاهی خود زمام حکومت فاسد عباسی را متزلزل و بنیاد آن را با سقوط همراه کردند به‌گونه‌ای که پس از آن در تاریخ جز نامی از حکومت عباسی، چیزی باقی نماند. این در حالی بود که آنها بر شرق و غرب جهان اسلام حکمرانی می‌کردند، اما با مخالفت‌های امام و اقدامات فرهنگی که ایشان ترتیب دادند، زیربنای این حکومت متزلزل شد.

معرفی کتاب

این کتاب در چهار فصل به نگارش درآمده است. مولف در فصل نخست نگاهی گذرا به حکومت امویان از ظهور تا سقوط و سپس شکل‌گیری و تأسیس حکومت عباسیان و مواجهۀ امامان معصوم با حکومت عباسیان دارد. از دیگر مباحث این فصل می توان به اندیشه مهدویت در شکل گیری و تقابل با حکومت عباسیان، کیسانیه، بررسی نقش امام صادق(ع)، ریشه یابی تقابل عباسیان با علویان، امام کاظم(ع) در مصاف با عباسیان، خاندان های ایرانی در دستگاه خلافت عباسیان، برمکیان و سهلیان و... اشاره کرد.

فصل دوم کتاب به بررسی زندگی امام رضا(ع) از بُعد تاریخی اختصاص دارد که زندگی آن امام همام را از بدو تولد تا شهادت در بر می‌گیرد و شامل: نسب و القاب امام(ع)، ولادت و شهادت، مادر امام(ع)، همسران امام(ع)، لقب "رضا"، فرزندان امام(ع)، امام(ع) همراه پدر، نصوص و دلایل امامت، وصیت امام موسی بن جعفر(ع)، سازمان وکالت، شخصیت و صفات امام(ع)، فرقة واقفیه، امام(ع) پس از شهادت پدر در دوران خلفا (هارون، امین و مأمون)، هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ولایتعهدی، اهداف مأمون از این پیشنهاد، دلایل امام (ع) برای پذیرش ولایت عهدی و... است.

در فصل سوم زندگی امام هشتم شیعیان از منظر علمی مورد کنکاش قرار گرفته است و به بررسی جایگاه فکری و معرفتی آن حضرت در مواجهه با دوران پر آشوب رشد مباحث کلامی و مکاتب فلسفی و تقابل آن حضرت با این مکاتب پرداخته شده است. تألیفات منسوب به امام(ع)، مناظرات در جامعه اسلامی، مناظرات امام(ع)، علل پیدایش مباحث کلامی در جامعه اسلامی، امام(ع) و مباحث کلامی، امام(ع) و قرآن، تفسیر امام(ع) از چند آیه، فقه و احکام، امام(ع) و شاخص های اجتماعی و اقتصادی، مسایل جهان بینی، اخلاق، مواعظ و ارشادات امام(ع)، سفارشات امام(ع) به شیعیانش، کلمات قصار امام(ع) در باب اخلاق و تربیت اسلامی، عظمت شأن امام(ع) در گفتار دانشمندان از جمله مطالب مربوط به این فصل است.

فصل چهارم کتاب که به عنوان "امام رضا(ع) در آینه‌ ادب" نامیده شده است، اختصاص به اشعار منسوب به آن حضرت و نمونه ای از سروده‌های شاعران عرب زبان و پارسی گوی در مدح و رثای آن امام بزرگوار دارد.

اهمیت کتاب

علاوه بر جامع و کامل بودن این اثر در خصوص تمام جوانب زندگی امام رضا(ع)، یکی دیگر از خصوصیات مثبت آن مراجعه و بررسی بیش از ۲۰۰ منبع چاپی و توجه به بیش از ۱۰ مقاله در این موضوع توسط مولف است، کاری که بنا به نوشته محمود مهدوی دامغانی که مقدمه کتاب را نوشته جز با عشق به ساحت مقدس رضوی آسان نخواهد بود. مولف همچنین به آثار بسیار کهن سده‌های دوم و سوم همچون آثار ابن قتیبه و ابو حنیفه دینوری و آثار نو و تازه همچون عصرالمأمون رفاعی و به مدایح و مراثی بسیار کهن مانند سروده‌های سید حمیری و دعبل خزاعی و ابو نواس و محمد بن حبیب ضبّی و صاحب بن عباد و دیگران تا روزگار حاضر توجه کرده است، همچنین فهرست منابع و مآخذ، نمایه ها و نمایه نقشه ها در انتهای کتاب آمده است.