ویژه شهادت حضرت امام رضا(ع)

روزشمار حرکت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو

روزشمار حرکت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو

در جغرافیای خط سیر امام رضا(ع) از مکه و مدینه و پایان سفر ایشان به طوس و سرخس و سرانجام مرو، اختلافی نیست، اما در حد فاصل بین این دو خط سیر، چند دیدگاه وجود دارد.

 

در جغرافیای خط سیر امام رضا(ع) از مکه و مدینه و پایان سفر ایشان به طوس و سرخس و سرانجام مرو، اختلافی نیست، اما در حد فاصل بین این دو خط سیر، چند دیدگاه وجود دارد.

با جمع بندی روایات، به سه خط سیر عمده می توان دست یافت:

الف ـ مدینه، بصره، اهواز، فارس، یزد، نیشابور، طوس، سرخس و مرو.

ب ـ مدینه، نجف، بغداد، قم، ری، سمنان، آهوان، نیشابور، سرخس و مرو.

ج ـ مدینه، مکه، بصره، اهواز، دزفول، اصفهان، یزد، طبس، نیشابور، طوس، سرخس و مرو.

بنا بر خط سیر نخست که مؤید آن روایات قوی و وجود قدمگاهها در طول خط سیر است، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو را می توان در چند مرحله آورد و برای هر مرحله با توجه به قراین موجود در روایات و اشارات صریح مورخان نیز مسافت های ذکر شده جغرافی دانان همراه با تطبیق گاهشماری تاریخی را تصور کرد.

هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو در سال 200ق/195ش بود.(2) امام حج تمتع آن سال را به جای آورد و در هنگام طواف حج، امام جواد(ع) (220 ـ 195ق) با وی بود. امام جواد در آن هنگام شش ساله بود.(3)

امام رضا(ع) در نیمه محرم (سال 201ق/195ش) قبر رسول خدا(ص) را زیارت کرد و با آن حضرت وداع گفت.(4) فاصله مدینه تا بصره 18 منزل (حدود 432 کیلومتر) است.(5) بنابراین ورود امام رضا(ع) به بصره باید در روز شنبه 8 صفر 201ق/19 شهریور 195ش رخ داده باشد.

منزل یا مرحله: جایی است که مسافر، شب به آنجا می رسد و می ماند؛ مسافت بین دو توقفگاه مسافران؛ فاصله ای که مسافر در یک روز طی می کند. هر منزل برابر با 6/28 میل و هر میل برابر 4500 ارش و هر ارش معادل 45 سانتی متر است.

منازل بر حسب راحتی و یا دشواری راه به دو نوع سبک و بزرگ تقسیم می شد. هر منزل تقریبا برابر با 24 کیلومتر می باشد. (فرهنگ دهخدا و فرهنگ معین، ذیل واژه های منزل و مرحله و نیز ارش؛ الاعلاق النفیسه، ص8 ـ 207؛ صورة الارض، ص79).

به قرینه درخواست نیشکر و بیماری امام و نیز تطبیق گاهشماری هجری قمری با هجری شمسی، ورود امام رضا(ع) به اهواز در اواخر تابستان رخ داد.(6) از جهت دیگر، فاصله بصره تا سوق الاهواز نه منزل (حدود 216 کیلومتر) یا 36 فرسخ است؛(7) مسافتی از راه بصره تا اهواز (همان گونه که امروز نیز چنین است) آبی می باشد که باید به وسیله کشتی طی کرد. با توجه به موارد یاد شده، ورود امام رضا(ع) به اهواز در روز یکشنبه 16 صفر سال 201ق/27 شهریور 195ش خواهد بود.

فرسخ: نزد مسلمانان مساوی با 12000 ذراع یا گز، و نزد اعراب معادل با 5919 متر است. هر فرسنگ سه میل و هر میل 4500 ارش می باشد. امروزه هر فرسنگ برابر با شش کیلومتر است. (فرهنگ دهخدا، واژه فرسنگ؛ فرهنگ معین، واژه فرسخ) اما از بررسی تعدادی از مسافت های یاد شده در دوره اولیه اسلامی برمی آید که هر فرسنگ برابر با حدود چهار کیلومتر شمرده می شود. امام رضا(ع) از طریق پل اربک (اربق) شهر اهواز خارج شد و به طرف رامهرمز رفت(8) تا از آنجا به فارس برود، اما به اینکه از ارجان (بهبهان) عبور کرده باشند اشاره ای نشده است.(9)

فاصله اهواز تا فارس (شیراز) یازده منزل و به مسافت 57 فرسخ است.(10) فاصله فارس (شیراز) تا یزد نه منزل (حدود 216 کیلومتر) یا 54 فرسخ، و بنا به قولی دیگر 87 فرسنگ می باشد.(11)

کاروان امام چند روز را در یزد توقف کرد(12) و سپس راهش را به سوی نیشابور ادامه داد. حضرت رضا(ع) به قرینه درخواست انگور در غیر فصل آن و نیز تطبیق

گاهشماری هجری قمری با هجری شمسی در اوایل زمستان سال 201ق/195ش به نیشابور وارد شد(13) و مدتی در آنجا ماند.(14)

فاصله یزد تا نیشابور شانزده منزل(15) و فاصله نیشابور تا طوس ده فرسخ (حدود 60 کیلومتر) و فاصله طوس تا سرخس چهار منزل (حدود 100 کیلومتر) و در نتیجه فاصله نیشابور تا سرخس، شش منزل (حدود 144 کیلومتر) است.(16)

امام رضا(ع) در سرخس زندانی بود و مدتی در آنجا ماند.(17) فاصله سرخس تا مرو شش منزل (حدود 144 کیلومتر) است.(18) مأمون عباسی در روز دوشنبه هفتم رمضان سال 201ق/14 فروردین 196ش امام رضا(ع) را در مرو ولیعهد خود اعلام کرد.(19) امام به دستور مأمون نماز عید فطر را در روز پنج شنبه اول شوال 201ق/7 اردیبهشت 196ش در مرو خواند.(20)

 

جدول تاریخ زمان ورود حضرت
 

رضا(ع) به شهرهای مسیر از مدینه تا مرو

201 ـ 200ق/196 ـ 195ش

ـ حج تمتع، سه شنبه اول تا چهارشنبه 10 ذیحجه/14 تا 23 تیر

ـ حرکت از مدینه، پنج شنبه 15 محرم/27 مرداد

ـ ورود به بصره، دوشنبه 3 صفر/14 شهریور

ـ حرکت از بصره، شنبه 8 صفر/19 شهریور

ـ ورود به اهواز، یکشنبه 16 صفر/27 شهریور

ـ حرکت از اهواز، دوشنبه 16 ربیع الاول/25 مهر

ـ ورود به فارس (شیراز)، سه شنبه 26 ربیع الاول/5 آبان

ـ حرکت از فارس (شیراز)، سه شنبه 1 ربیع الاخر/10 آبان

ـ ورود به یزد، چهارشنبه 15 ربیع الاخر/25 آبان

ـ حرکت از یزد، یکشنبه 20 ربیع الاخر/29 آبان

ـ ورود به نیشابور، سه شنبه 7 جمادی الاولی/15 آذر

ـ حرکت از نیشابور، جمعه 1 جمادی الاخر/9 دی

ـ ورود به طوس، یکشنبه 3 جمادی الاخر/11 دی

ـ ورود به سرخس، جمعه 8 جمادی الاخر/16 دی

ـ حرکت از سرخس، شنبه 23 جمادی الاخره/1 بهمن

ـ ورود به مرو، جمعه 29 جمادی الاخر/7 بهمن

ـ اعلام ولایتعهدی، دوشنبه 7 رمضان/14 فروردین

ـ نماز عید فطر، پنج شنبه اول شوال/7 اردیبهشت

 

پی نوشتها: ــــــــــــــــــــــــــ
 

1 ـ این مطلب عینا از ماهنامه زائر، نشر آستان قدس رضوی(ع)، ش109، دی ماه 82، به مناسبت سالروز شهادت حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در پایان ماه صفر، نقل می شود.

2 ـ عیون اخبار الرضا، ج2، ص473؛ اثبات الوصیة، ص391.

3 ـ همان، ص8 ـ 457؛ همان، ص394.

4 ـ بحرالانساب، چاپ سنگی (1268ق).

5 ـ مسالک الممالک، ص28؛ الاعلاق النفیسه، ص7 ـ 206، نویسنده کتاب الاعلاق ابوعلی احمد بن عمر بن رسته (زنده در 290ق) است. این اثر در هفت جلد بود که تنها جزء هفتم آن باقی مانده است. (فرهنگ دهخدا، واژه ابن رسته) او نزدیک ترین کس به عصر امام رضا(ع) که فواصل بین منازل را بیان می کند. از این رو گفتار وی سندی معتبر برای خط سیر حرکت تاریخی امام رضا(ع) از مدینه تا مرو می باشد.

6 ـ بحارالانوار، ج12، ص6 ـ 105؛ مسند الامام الرضا، ج1، ص175؛ الخرائج و الجرائح، ص5 ـ 104؛ گاهشماری ایرانی، ص30؛ تقویم تطبیقی هزار و پانصد ساله ...، ص41 ـ 40.

7 ـ الخرائج و الجرائح، ص26.

8 ـ عیون اخبار الرضا، ج2، ص463.

9 ـ همان، ج2، ص180 ـ 149؛ الارشاد، ج2، ص6 ـ 255؛ اثبات الوصیة، ص204؛ اصول کافی، ج2، ص407 و 402.

10 ـ اشکال العالم، ص126.

11 ـ فارسنامه، ص232؛ مسالک الممالک، ص155.

12 ـ تاریخ یزد، ص40.

13 ـ تحفه الرضویه، ص190؛ گاهشماری ایرانی، ص30؛ تقویم تطبیقی هزار و پانصد ساله، ص41 ـ 40.

14 ـ عیون اخبار الرضا، ج2، ص5 ـ 374؛ بحارالانوار، ج49، ص123؛ الارشاد، ج2، ص257، و ...

15 ـ مسالک الممالک، ص190.

16 ـ البلدان، ص55.

17 ـ عیون اخبار الرضا، ج2، ص426.

18 ـ البلدان، ص55.

19 ـ ترجمه تاریخ یعقوبی، ج2، ص465؛ گاهشماری ایرانی، ص30؛ و نیز نگاه شود به: عیون اخبار الرضا، ج2، ص473، 8 ـ 457 و اثبات الوصیه، ص394 ـ 391 که می گویند هجرت امام رضا از مدینه به مرو در سال 200ق واقع شد. شیخ مفید در «مسارّ الشیعه» بر خلاف نقل مذکور جریان ولیعهدی امام(ع) را در روز اول ماه مبارک رمضان آورده است.

20 ـ اصول کافی، ج2، ص408 ـ 407؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص379؛ بحارالانوار، ج12، ص124. در تحریر این مقاله علاوه بر منابع فراوان، از کتاب «جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه تا مرد» تألیف جلیل عرفان منش استفاده شد.

 

منبع : مجله  پیام زن  اردیبهشت 1383، شماره 146 / نویسنده : رسول سعیدی زاده(1)

مطالب مرتبط

تگ‌ها

مطالب پربیننده

پربیننده
آخرین مطالب

عضویت در خبرنامه