کتاب تاثیر انواع اشتباه در قتل عمد و بررسی تطبیقی رویکرد قانون‌گذار در قانون مجازات اسلامی جدید و قانون سابق

کتاب تاثیر انواع اشتباه در قتل عمد و بررسی تطبیقی رویکرد قانونگذار در قانون مجازات اسلامی جدید و قانون سابق نوشته محمدرضا پاکیزه و سید محسن اسماعیلی به بررسی اشتباه قابل قبول یا مؤثر در مسئولیت قاتل عمد در حقوق ایران و اشتباه قابل قبول و مؤثر در قصاص می‌پردازد.

با توجه به این که رویکرد قانونگذار در خصوص پذیرش یا عدم پذیرش اشتباه در قتل می‌تواند حیات شهروندان را تحت تاثیر قرار دهد و به لحاظ اهمیت موضوع و تغییر رویکرد قانونگذار در قانون مجازات اسلامی جدید و محدودیت پذیرش اشتباه در قتل و نظر به این که در مواد جدید التصویب خلاء تحقیقاتی وجود دارد و در تحقیقات قبلی که با توجه به قانون مجازات سابق نگارش شده اختلاف نظر و تشتت آراء ملاحظه می‌شود. هدف این پژوهش این است که اشتباه قابل قبول و غیر قابل قبول در رفع مسئولیت کیفری در حقوق ایران و شناسایی اهداف قانونگذار در تغییر رویکرد قانونگذاری در خصوص قتل ناشی از اشتباه را تبیین کند. بنابراین روش توصیفی و تحیلی را برای پرداختن به موضوع انتخاب شده و اطلاعات لازم از کتب حقوقی، فقهی، مقالات علمی و مجموعه قوانین جمع‌آوری و همچنین به رویه قضایی نیز توجه شده و بعضی از آراء که در این زمینه صادر شده مورد تحلیل قرار گرفته است. پس از جمع‌آوری اطلاعات لازم، به تحلیل رویکرد جدید قانونگذار پرداخته و نکات مثبت و منفی شناسایی شده است و به این نتیجه‌گیری کلی رسیدیم که هر چند انتقادات وارده و افکار عمومی سبب تغییر رویکرد قانونگذار در خصوص پذیرش بعضی از انواع اشتباه در قتل شده ولی قانونگذار بین دو گروه از افرادی که عمل‌شان از ابتدا مجاز بوده و مرتکب اشتباه شده‌اند، با گروهی که از ابتدا عمل‌شان غلط بوده است هیچ وجه افتراقی قائل نشده است و از این جهت رویکرد قانونگذار مواجه با اشکال است که توصیه شد در اصلاحات بعدی قانونگذاری این مشکل مرتفع گردد.

در بخشی از کتاب تاثیر انواع اشتباه در قتل عمد و بررسی تطبیقی رویکرد قانونگذار در قانون مجازات اسلامی جدید و قانون سابق می‌خوانید:

جهل بسیط عنوانی تازه که دارای مسمایی کهن و با سابقه، در گسترده حقوق و از زمره پدیدارهایی است که در این عرصه به جهت تأثیر فروانی آن از شاخه‌های مختلف همچون فقه و جرم شناسی و نیز عرف، همواره پذیرای تعامل نظریه‌ای گوناگون و مرتبط در دوران خویش بوده است. بنابراین اگر کمی دقت کنیم، متوجه می‌شویم که ساده‌ترین تعریف برای «جهل بسیط»، "ندانستن" است؛ تمام حالت‌هایی که در گفتگوهای روزمره به آن‌ها ندانستن گفته می‌شود، و همین جهل، انسان را وادار به پرسش و تحقیق کرده و باعث پیشرفت وی می‌شود.

این جهل را می‌توان بر محور چگونگی تعلق آن و این که به موضوع بیرونی مرتبط می‌گردد یا به حکم قانونگذار، به جهل بسیط حکمی و جهل بسیط موضوعی تقسیم کرد.

به طور خلاصه جهل بسیط با مفهوم گفته شده چنانچه مربوط باشد به جهل متهم به حکم قانون گذار اعم از حکم قانون به جرم بودن، نوع مجازات، میزان کیفر و... با جهل بسیط حکمی مواجه هستیم و در صورتی که متهم با وجود علم به حکم قانونگذار، نسبت به اموری همچون ماهیت قربانی، یا وصف او با شرایط پیرامون جرم مثل در حرز بودن، نبودن مال در سرقت، با جهل بسیط موضوعی مواجه هستیم.

فهرست مطالب

پیشگفتار
فصل نخست: طرح تحقیق و تعاریف مفهومی
مبحث اول: طرح تحقیق
مقدمه
مبحث دوم: تعاریف مفهومی واژگان اصلی
گفتار اول: واژگان اصلی
بند اول: اشتباه
بند دوم: قتل
الف: مفهوم لغوی قتل
ب: مفهوم اصطلاحی قتل
بند سوم: تعریف عمد
گفتار دوم: رابطه بین واژاگان اصلی و واژگان مرتبط
بند اول: رابطه اشتباه با جهل
الف: تعریف جهل
ب: انواع جهل
1- جهل بسیط
2- جهل مرکب یا اشتباه
بند دوم:رابطه اشتباه با شبهه
بند سوم: رابطه اشتباه با خطا
الف: تعریف خطا
ب: اقسام خطا
ج: هم گرایی یا واگرایی اشتباه با خطا
بند چهارم: رابطه اشتباه با اتفاق
گفتار سوم: انواع اشتباه
بند اول: اشتباه حکمی
الف: اشتباه در حکم جزایی
ب: اشتباه در حکم غیر جزایی
بند دوم: اشتباه موضوعی
الف: اشتباه در کیفیات مشدده جرم
ب: اشتباه در موضوع جرم
فصل دوم: اشتباه قابل قبول و مؤثر در قصاص
مبحث اول: مهدورالدم در حقوق ایران
گفتار اول: قبل از پیروزی انقلاب اسلامی
گفتار دوم: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی
بند اول: قانون مجازات اسلامی سال 1370
بند دوم: قانون مجازات اسلامی مصوب 1392
مبحث دوم: ارتکاب قتل به اعتقاد مهدورالدم بودن مقتول
گفتار اول: نظریه رفع قصاص
گفتار دوم: نظریه اعمال قصاص
فصل سوم: اشتباه قابل قبول یا مؤثر در مسئولیت قاتل عمد در حقوق ایران
مبحث اول: اشتباه در مهدورالدم بودن مقتول
گفتار اول: اشتباه در هویت یا شخصیت
گفتار دوم: اشتباه در هویت و شخصیت در حقوق بین الملل
مبحث دوم: اشتباه در قتل ناشی از امر آمر قانونی
گفتار اول: اشتباه آمر و مامور در مجاز بودن قتل
مسئولیت مدنی با کیست؟
گفتار دوم: در صورت علم آمر و جهل مامور به غیر قانونی بودن دستور
بند اول: نظریه مسئولیت مامور
بند دوم: نظریه رعایت ظواهر قانونی
مبحث سوم: اشتباه در شرایط عینی عوامل موجهه دیگر
الف: شرح ماوقع
ب: رأی دادگاه
ج: تحلیل رأی
گفتار اول: دیدگاه‌های عینی گرا و غیر قابل قبول بودن اشتباه در دفاع ظاهری
گفتار دوم: دیدگاه‌های ذهنی گرا و قابل قبول بودن اشتباه در دفاع مشروع ظاهری
فصل چهارم: اشتباه مؤثر در مسئولیت کیفری و قصاص در قانون مجازات اسلامی سال 1392
مبحث اول: اشتباه در هویت موثر در قصاص
گفتار اول: سابقه قانون گذاری
گفتار دوم: بررسی ماده 303 و مقایسه آن با سوابق قانونی
مبحث دوم: ایرادات وارده بر رویکرد جدید قانون گذار (تحلیل مواد 302 و 303)
گفتار اول: عدم تضمین کافی نسبت به تکلیف مثبت دولت‌ها در حمایت از شهروندان
گفتار دوم: عدم رویکرد افتراقی قانون گذار نسبت به مرتکبان اشتباه در قتل
نتیجه گیری
نتیجه‌گیری
پیشنهادات
فهرست منابع
الف) کتب عربی مرجع
ب) کتب فارسی
ج) رساله‌های کارشناسی ارشد و دکتری و مقالات
د) فرهنگ‌های لغت