برجام به واسطه خروج آمریکا، بازگشت تحریم‌های یکجانبه علیه ایران و عدم توان اروپایی‌ها به منظور عمل به تعهداتشان در شرایطی نامتوازن‌ قرار دارد. در چنین شرایطی اروپایی‌ها هم با اعلام فعال کردن مکانیسم ماشه به تداوم مسیر وادادگی در برابر آمریکا ادامه می‌دهند و این اتفاق‌ها بر دشواری این توافق افزوده‌است.

پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام، ایران یک سال در برابر تروریسم اقتصادی آمریکا، راهبرد صبر استراتژیک را در پیش گرفت و بعد به صورت گام به گام برخی تعهدات خود را تعلیق کرد. اروپا فرصت داشت و از آن استفاده نکرد، اکنون نوبت ایران است. آن‌ها باید تلاش کنند تا ایران را راضی به حفظ تعهدات کنند و ایران هوشمندانه از دستاوردهای خود در برجام حراست کند. خواسته ایران نیز خواسته‌ای غیرمنطقی نیست بلکه می‌خواهد آنها به تعهدی که خود پای آن را امضا کرده‌اند، پایبند باشند. بررسی روزنامه‌ها، تارنماها و خبرگزاری‌های داخلی نشان می‌دهد که رسانه‌های داخلی به ابعاد داخلی و بین المللی این توافق و شرایط اکنون آن پرداخته اند.

رسانه‌های اصلاح طلب

مکانیسم ماشه پایان برجام نیست

خبرگزاری ایسنا در گفت و گو با نصرت اله تاجیک کارشناس مسائل بین‌الملل آورد: مکانیزم ماشه روشی مشخص و کوتاه تر برای حل اختلافات برجامی از منظر تکنیکی است و پایان برجام محسوب نمی‌شود. بیشتر اختلافات ایران و اروپا که با خروج ترامپ از برجام نیز آغاز شد، سیاسی است و نه تکنیکی و بعید است این مکانیزم به راحتی بتواند مشکلات موجود را حل کند زیرا پایبندی ایران به برجام طی چندین مرحله به تائید سازمان بین المللی انرژی اتمی رسیده است و فعال شدن این مکانیزم که قبلا نیز سابقه داشته و ایران از آن استفاده کرده است چیز جدید نیست و بیشتر برای مجاب کردن ایران به وفادار ماندن به برجام مطرح شده است.

این خبرگزاری در گفت و گو با علیرضا رحیمی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گزارش داد: ایران از منافع اقتصادی برجام بهره‌مند نشد ولی مسیر از برجام تا اینستکس و خروج آمریکا علاوه بر بی اعتباری آمریکا موجب افت اعتبار شرکای اروپایی در برجام شد. هنوز مکانیسم ماشه به کار گرفته نشده بلکه اقدام آنها درخواست ورود به مکانیسم حل اختلاف است که لزوما به معنای فعال کردن مکانیسم ماشه نیست، ولی اگر فعال شود دو طرفه است و با سرعت بیشتری ایران را به وضعیت قبل از برجام به لحاظ فناوری هسته‌ای می‌برد. کمیسیون حل اختلاف اختیار دارد همانجا حل و فصل کند یا پس از رسیدگی تفصیلی به شورای امنیت ارجاع دهد که البته مسیر زمانبری خواهد بود و براساس تشریفاتی که در برجام پیش‌بینی شده ایران در تمام مراحل حضور خواهد داشت و در آنجا دفاعیات ما مستوفی و قابل توجه خواهد بود.

خبرگزاری ایلنا در گفت و گو با ویلیام اسکات لوکاس استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه بیرمنگام آورد: فعال شدن مکانیزم حل اختلف در واقع به این معنی است که اروپا باید از آخرین فرصت خود برای گفت‌وگو با ایران و زنده نگه داشتن توافق با ایران و استفاده کند در صورتی که این مذاکرات موفق شود، هم تاثیر تحریم‌ها کاهش می‌یابد و هم توافق هسته‌ای نجات پیدا می‌کند. قابل توجه است که اروپایی‌ها تحریم‌های آمریکا را تأیید نکردند و تحریم‌های سازمان ملل را احیا نکردند در عوض تنها روال قانونی فعال کردن مکانیزم حل اختلاف را در پیش گرفتند. ایران اکنون شانس دیگری برای دنبال کردن مذاکرات با اعضای باقی مانده در برجام دارد. اگر این مذاکرات موفق باشد، می‌تواند شاهراهی برای اقتصاد آشفته ایران باشد و مانع از درگیری و نزاع‌های بیشتر شود.

اروپا به ترامپ باج داد

روزنامه آرمان ملی نوشت: یک هفته پیش از آنکه آلمان، فرانسه و انگلستان مشترکاً طی بیانیه‌ای از فعال‌سازی «مکانیسم حل اختلاف برجام» خبر دهند و ایران را به نقض توافق هسته‌ای متهم کنند، دولت ترامپ در پیامی محرمانه صراحتا اروپایی‌ها را در این زمینه تهدید کرد؛ اقدامی که تعجب دیپلمات‌های کشورهای E۳ را برانگیخت. به نوشته واشنگتن پست، طی تماسی تلفنی که از سوی کاخ سفید با مقامات اروپایی برقرار شده بود عنوان شده است که اگر اعضای اروپایی برجام از فعال‌سازی این مکانیسم علیه ایران امتناع ورزند، رئیس‌جمهور آمریکا تعرفه‌ای ۲۵درصدی علیه اتوموبیل‌های وارداتی از اروپا وضع خواهد کرد. کمتر از چند روز بعد، این تهدید کارگر افتاد و کشورهای اروپایی طی بیانیه‌ای که طبق اعلام آنها «با هماهنگی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا» نگاشته شده، از فعال‌سازی مکانیسمی برجامی خبر دادند که ممکن است در نهایت به بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران و فروپاشی یکی از آخرین بقایای «عصر اوباما» ختم شود. این اقدام آمریکا که به نوعی مصداق «باج‌گیری» یا «اخاذی» است، برای اروپایی‌ها سنگین بود، با این وجود آنها این تهدید را انکار نمی‌کنند.

این روزنامه همچنین در یادداشتی به قلم سیدجلال ساداتیان سفیر اسبق ایران در انگلستان می نویسد: اروپایی‌ها با تهدید ایالات متحده تصمیم گرفتند، مکانیسم حل اختلاف را علیه ایران فعال کنند و پرونده برجام را در مسیر خطرناکی قرار دهند. از طرفی نگاهی به مواضع و سیاست‌های جمهوری اسلامی نیز نشان می‌دهد که ایران قصد کوتاه آمدن ندارد. روز گذشته مقام معظم رهبری در نماز جمعه اعلام کردند که ما مخالف مذاکره نیستیم و تنها با آمریکا مذاکره نمی‌کنیم اما خطابشان به اروپایی‌ها و بیان مسأله ترسشان از آمریکا، مشخص کرد که ایشان تمایل چندانی به مذاکره به اروپا نیز ندارند. کلام ایشان به این معنا بود که اگر اروپا حاضر به عقب نشینی باشد، آنگاه ایران نیز ابایی از مذاکره با کشوری جز آمریکا ندارد. در این میان اروپایی‌ها نیز بعید است بتوانند تغییری جدی در مواضع خود ایجاد کنند چرا که وابسته به ایالات متحده هستند و این وابستگی دلایلی مشخص دارد. شرکت‌های بزرگ اروپایی پیشتر و در ماجرای تحریم‌ها خودشان را کنار کشیده بودند و اکنون نیز سیاست‌ خارجی اتحادیه با توجه به تهدیدی که علیه اتوموبیل‌ سازهای این قاره صورت گرفته، تغییر کرد. آلمان، ایتالیا، فرانسه و انگلستان بخش بزرگی از بازار اتوموبیل در آمریکا را در اختیار دارند و اعمال تعرفه علیه آنها می‌تواند این شرکت‌ها را دچار مشکلاتی جدی کند. همچنین رقبای آنها نیز فرصت پیشرفت خواهند داشت و همین امر کار را سخت‌تر می‌کند.

روزنامه ابتکار آورد: به نظر می‌رسد که با توجه به عدم اراده و توان کافی اروپا در مقابله با تحریم‌های آمریکا و نیز همسویی‌های معنادار اخیر سه کشور اروپایی با ایالات متحده در جهت فشار حداکثری بر روی ایران، ممکن است تا یک یا دو ماه آینده ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت منجر به بازگشت تحریم‌های بین‌المللی و نیز فروپاشی برجام شود. به همین دلیل اکنون اروپا به واسطه این موضوع در یک دو راهی جدی قرار دارد، زیرا ایران مواضع و سیاست خود را در قبال ادامه توافق هسته‌ای به صراحت و از اردیبهشت ماه سال جاری اعلام کرده و اکنون به نظر می‌رسد که توپ نجات برجام در زمین اروپا قرار دارد که یا برای حفظ توافق هسته‌ای تلاش عملی کند و یا اینکه تمامی دستاوردهای میراث دیپلماتیک اروپا در چند جانبه‌گرایی پس از ۵ سال به طور کامل از میان رفته و به پیچیده‌تر شدن معادلات جاری بیش از هر زمان دیگری دامن بزند.

روزنامه اعتماد در گزارشی با عنوان باج برجامی به ترامپ می نویسد: در حالی که دولت دونالد ترامپ، اقدام بحق ایران در کاهش تعهدات هسته‌ای را باج خواهی هسته‌ای خوانده بود، اکنون مشخص شده که اروپا شرافت خود را به باج‌خواهی امریکا فروخته است. تلاش برای نجات توافق هسته‌ای به جدال میان ایران و اروپا تبدیل شده است. امریکا به عنوان بازیگری که یک سال و نیم پیش راه خود را از روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان در برجام جدا کرد در این مدت از هیچ تلاشی برای اجماع‌سازی علیه تهران فروگذار نبود و همزمان با سیاست فشار حداکثری علیه ایران فشار حداکثری را هم بر متحدان خود در اروپا وارد کرد تا آنها را از توافق هسته‌ای با تهران دور کرده و به ایده دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا نزدیک‌تر کند. ایده‌ای که در آن برجام که دونالد ترامپ از آن با عنوان توافق باراک اوباما یاد می‌کند باید جای خود را به «توافق ترامپ» بدهد. توافقی که مختصات واحدی برای آن از سوی دولت ترامپ ارایه نشده است اما گفته می‌شود که دیگر یک توافق صرفا هسته‌ای نخواهد بود بلکه فعالیت‌های منطقه‌ای و آزمایش‌های موشکی ایران را هم شامل می‌شود. روز چهارشنبه سه کشور اروپایی حاضر در برجام در اعلامیه‌ای در اعتراض به توقف پایبندی ایران به محدودیت‌های فنی اعلام شده در برجام، مکانیسم حل و فصل اختلاف در توافق هسته‌ای را فعال کردند. اقدامی که با اعتراض شدید ایران و انتقادهای دو عضو دیگر برجام یعنی چین و روسیه روبه رو شد.

این روزنامه در یادداشتی به قلم عبدالرضا فرجی دانا نوشت: رویکرد اروپا نسبت به گذشته تا حدودی متفاوت شده است، البته این موضوع قابل پیش‌بینی بود. علت آن هم این بود که از اردیبهشت ماه ایران هر ۶۰ روز یک گام را در راستای کاهش تعهدات برجامی خود برمی‌داشت و گام پنجم ایران قدم بزرگی بود که کلیه محدودیت‌های ایران تحت برجام را از میان برداشت و طبیعتا باید اروپایی‌ها یک عکس‌العمل نسبت به این موضوع انجام می‌دادند. اما واقعیت دیگری وجود دارد که امریکایی‌ها پس از تحولات منطقه‌ای و چندین تنشی که پیش‌تر به وجود آمد و اکنون نیز وجود دارد، باید عکس‌العملی نسبت به این موضوع انجام می‌دادند تا ایران بیش از پیش تحت فشار قرار گیرد. در حال حاضر گزینه‌ای که پیش روی اروپایی‌ها باقی مانده، این است که در مذاکرات آتی میان ایران و اروپا، بخشی از اروپا تلاش می‌کند که بار دیگر ایران و امریکا وارد مذاکره شوند. طی روزهای اخیر نیز آقای لودریان، وزیر خارجه فرانسه بار دیگر این موضوع را مطرح کرده بود و عنوان کرد که تنها راه‌حل این بحران مذاکرات میان ایران و امریکاست. از همین‌رو اروپایی‌ها امیدوار هستند که در این مذاکرات کاری را انجام دهند که خط دیگری را دنبال کنند که به شورای امنیت ختم نشود و تلاش می‌کنند بار دیگر طرح آقای ماکرون رییس‌جمهور فرانسه دنبال شده و مذاکراتی شکل بگیرد تا مقداری مسائل ترمیم شود.

پایگاه خبری- تحیلی فرارو در گزارشی می نویسد: اروپایی‌ها می‌گویند روند کاهش تعهدات هسته‌ای ایران، چاره‌ای جز فعال سازی مکانیسم حل اختلاف برای آن‌ها باقی نگذاشته است. اما بعید است که اروپایی‌ها فقط به خاطر روند کاهش تعهدات، مکانیسم حل اختلاف را فعال کرده‌اند. اگر چنین بود، پس چرا اروپایی‌ها همزمان با فعال سازی مکانیسم مزبور، به جای تمرکز بر حل اختلافات مربوط به کاهش تعهدات ایران، بر امضای توافق جدید با ایران تاکید می‌کنند. فارغ از تعاملات پشت پرده اروپا و آمریکا، ظاهرا ایران در موقعیتی قرار گرفته که باید تصمیمات سختی بگیرد. آیا ایران مذاکره در شرایط تهدید به فعال سازی مکانیسم ماشه را قبول می‌کند؟ اگر قبول نکند، آیا ریسک بازگشت پرونده هسته‌ای به شورای امنیت را تحمل خواهد کرد؟ اساسا در ضرب الاجل دو ماهه اروپا به ایران، آیا امکان اجماع سازی داخلی درباره از سرگیری مذاکره با آمریکا و اروپا وجود دارد؟ ایران تاکنون به طور رسمی ایده توافق جدید اروپا را رد کرده است. اما باید دید در دو ماه آینده چه اقدامی برای مقابله با نزدیکی روزافزون اروپا به آمریکا انجام می‌دهد. برخی کارشناسان ایرانی می‌گویند تلاش اروپا برای تحمیل توافق جدید به ایران به جایی نخواهد رسید.

فرجام برجام نزدیک است

پایگاه خبری – تحلیلی فرارو در گفت و گو با مهدی مطهرنیا استاد دانشگاه می آورد: بر پایه مفروضاتی که وجود دارد مرگ برجام نزدیک است اما در این رابطه یک کورسوی امیدی وجود دارد مبنی بر اینکه یک شگفتی در این رابطه رخ دهد و ایران و آمریکا مذاکرات خود را با یکدیگر شروع کنند، در غیر این صورت نمی‌توان آینده روشنی را برای برجام درنظر گرفت. در شرایط فعلی کارشناسان کشورهای باقیمانده در برجام ۱۵ روز وقت دارند که شرایط را بررسی کنند و این مهلت برای ۱۵روز بعد نیز قابل تمدید است، بعد گزارش این کمیسیون به کمیته وزرای خارجه عضو برجام فرستاده می‌شود و اگر آن‌ها هم به نتیجه خاصی نرسیدند، آن زمان است که پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داده می‌شود. بازگشت ایران به شرایط قبل از برداشتن گام‌های کاهش تعهدات خود با پیچیدگی‌های بسیاری روبرو بوده، این در حالی است که اروپا نیز تاکنون به تعهدات خود در قبال برجام عمل نکرده است، بنابراین این انتظار که ایران در چنین شرایطی گام‌های خود را در نظر نگیرد، دور از واقعیت به نظر می‌رسد.

رسانه‌های اصولگرا

اروپا تکلیف خود را در برجام مشخص کرد

خبرگزاری مهر در گفت و گو با اردشیر سنایی کارشناس مسائل بین‌الملل آورد: ایران بعد از یک سال صبر استراتژیک بعد از آنکه آمریکا از برجام خارج شد و اروپا نیز به تعهدات خود عمل نکرد، شروع به برداشتن گام‌هایی برای کاستن از تعهدات خود ذیل توافق هسته‌ای کرد. تلاش ایران در این راستا بود که اولاً اروپایی‌ها را وادار کند به تعهدات خود عمل کنند، منافع اقتصادی ایران از برجام حاصل شود، مبادلات مالی به حالت عادی بازگشته و فروش نفت کشورمان مجدداً برقرار شود. به نظر بنده اروپایی‌ها بعد از آنکه نتوانستند ایالات متحده را مجبور به اجرای تعهدات خود کنند، میان ایران و آمریکا در حال انتخاب واشنگتن هستند و اصطلاحاً تکلیف خود را مشخص کرده‌اند. اروپا توان مقابله با آمریکا را نداشته و باید گفت در این مقطع، اروپایی‌ها دیگر چاره‌ای نداشتند.

سناریو سازی برای تحمیل شرایط به ایران

روزنامه سیاست روز در گزارشی می نویسد: در حالی اروپا با ادعای واهی پایبند نبودن ایران به تعهدات برجام مانیسم ماشه را فعال کرد که از طرفی زمزمه شروط و طرح آمریکا برای جایگزینی در برجام از سوی مقامات ۳کشور اروپایی به ویژه انگلیس شنیده می شود تا آنچه مد نظر برای به پای میز مذاکره کشاندن تهران و تحمیل شروط خود دارند، اجرا شود. وزرای خارجه آلمان، انگلیس، و فرانسه هفته گذشته در بیانیه‌ای با ادعای آنکه پایبند برجام خواهند بود، از فعال کردن این مکانیسم خبر دادند. ادعای سه کشور اروپایی در خصوص پایبند نبودن ایران به تعهدات برجامی در حالی مطرح شده است که آژانس بین المللی انرژی اتمی در ۱۰ خرداد گذشته اعلام کرده بود، ایران کاملا به مفاد برجام پایبند بوده و به بازرسان آژانس نیز اجازه دسترسی کامل داده است. از زمان امضای برجام در سال ۲۰۱۵، آژانس در تمام گزارشات خود پایبندی کامل ایران را به تواق نامه تایید کرده است. دولت ترامپ بعد از خروج از برجام در اردیبهشت‌ماه سال گذشته با در پیش گرفتن سیاستی موسوم به «کارزار فشار حداکثری» تلاش کرده ایران را برای مذاکره بر سر توافقی جدید تحت فشار قرار دهد. جمهوری اسلامی ایران با یادآوری اینکه طرف آمریکایی توافق هسته‌ای را نقض کرده و از آن خارج شده تصریح کرده وارد مذاکره‌ با آمریکا بر سر توافقی جدید نخواهد شد.

روزنامه جوان در گزارشی نوشت: جوزپ بورل، کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا، روز پنج شنبه ۲۶ دی برای اولین بار با محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در حاشیه نشست «رایسینا» در هند دیدار کرد و گفت که اتحادیه اروپا بر حفظ برجام اصرار دارد. گفت‌وگوی اول ظریف با بورل، ظاهراً گفت‌وگویی صریح بوده و وزیر خارجه ایران با برشمردن اشتباهات و بی‌عملی اروپایی‌ها در قبال تعهدات‌شان در برجام و همچنین فعال شدن مکانیسم حل اختلاف برجام، موسوم به ماشه، رویکرد اروپاییان را مردود خوانده و خواستار تصحیح رفتار آنان در قبال ایران و برجام شده است. ویدئویی از ملاقات ظریف با کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا منتشر شده که بخش‌هایی از صحبت‌های رد و بدل شده بین این دو را به تصویر می‌کشد. ظریف در پایان ملاقات، هنگام خداحافظی با بورل، ظاهراً به تبعیت اروپایی‌ها از امریکا اشاره می‌کند و خطاب به بورل می‌گوید: «هرگز از یک قلدر کسب اجازه نکنید.» سخنان ظریف همزمان شده با گزارش‌هایی که درباره تهدید امریکا علیه اتحادیه اروپا منتشر شده است، تهدیدی که روزنامه‌های امریکایی و بریتانیایی اولین بار آن را فاش کردند و البته وزیر خارجه آلمان هم آن را تأیید کرده است.

این روزنامه همچنین در گزارشی می نویسد: بازگشت تحریم‌های شورای امنیت به دلیل مکانیسم چیده شده در برجام نیازی به رأی‌گیری و اجماع ندارد و در صورت عدم قانع شدن یکی از شش کشور پرونده اتمی ایران برای رأی‌گیری مجدد در خصوص ادامه معافیت ایران از تحریم‌ها به شورای امنیت سازمان ملل متحد بازگردانده می‌شود. ایران اعلام کرده است که این اتفاق می‌تواند تبعات گسترده‌ای برای امنیت منطقه و حتی امنیت اروپا داشته باشد و شاید کشورهای اروپایی نیز با توجه به چالش‌های موجود تمایلی به این اقدام نداشته باشند. در کنار این تلاش امریکا برای مطرح کردن طرح ترامپ برای پرونده هسته‌ای ایران این فرضیه جدی را مطرح می‌کند که اساساً هدف از آغاز این ساز و کار قرار دادن تهران در یک فشار گسترده برای پذیرش مذاکره مجدد در برجام است. طبیعی است که مطرح کردن بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد در کنار فضاسازی‌های گسترده روانی می‌تواند تاثیری مهم در افکار عمومی و اراده ایران برای ایستادگی در مقابل فشار غرب داشته باشد، به خصوص آنکه هم اکنون اقتصاد ایران از کمند شوک‌های تحریمی رهایی یافته و دیگر امیدی به آن نیست که بتوان یک نابسامانی جدی در اقتصاد ایران داشت.

پایان برجام

رجانیوز در گزارشی آورد: بعد از اینکه اروپا نیز رسما به کمپین فشارحداکثری آمریکا پیوست و اقدام به عملیاتی کردن فرایند مکانیزم ماشه کرد مشخص شد که صبر غرب گرایان به امید اروپا هم همانگونه که پیش بینی میشد واهی بوده است. حالا وزیر امور خارجه توئیتی تند نوشته و خطاب به اروپایی ها گفته: شما هیچ موقعیت برتر اخلاقی و حقوقی ندارید! سه کشور اروپایی باقی‌مانده برجام را فروختند تا از تعرفه‌های جدید ترامپ رهایی پیدا کنند. ظریف در حالی انتظار داشته که غربی ها به اخلاق و حقوق پایبند باشند که حداقلی از تجربه در مذاکرات دوره اصلاحات با اروپایی ها همین موارد را ثابت کرده بود و نیازی به چنین هزینه های هنگفتی برای کشور نبود. حسن روحانی هم دیروز نتوانست خشم خود نسبت به بی عملی سابق و همراهی امروز اروپا با آمریکا را مخفی کند. روحانی اروپایی ها را ترسو معرفی کرد و از آنها خواست تا از ملت ایران عذرخواهی کنند. حالا میتوان پرسید آیا غرب گرایان که تشت رسوایی آنها خیلی وقت است افتاده بابت این همه نقض خطوط قرمز و تحمیل خسارت به کشور محاکمه خواهند شد؟ گفتنی است فرانسه، انگلیس و آلمان سه‌شنبه در یک بیانیه مشترک مکانیسم حل اختلاف در برجام، موسوم به «ماشه» را به دلیل آنچه «نقض توافق از سوی ایران» خواندند، فعال کردند.