هنگامی که ۲ جنگ جهانی و خانمان سوز در فاصله تنها ۲۱ سال به وقوع پیوست، دنیا به این فکر افتاد تا برای پیشگیری از این گونه رویدادهای خونین چاره‌ای بیاندیشد. این چاره‌اندیشی در قالب منشوری متبلور شد که اساس آن بر محفوظ داشتن نسل‌های آینده از بلای جنگ، ایمان به حقوق اساسی بشر، به حیثیت و ارزش شخصیت انسانی و به تساوی حقوق مرد و زن و ایجاد شرایط لازم برای حفظ عدالت و حرمت انسانی بنا شده بود و اهداف این منشور نیز رفق، مداراجویی و زیستن در حال صلح با یکدیگر و متحد ساختن قوای خود برای نگهداری صلح و امنیت بین‌المللی عنوان شد. کشورهای امضاکننده این پیمان همچنین توافق کردند که اصول و روش‌هایی ایجاد کنند تا عدم‌استفاده از نیروهای مسلح را جز در راه منافع مشترک تضمین کند و برای پیشبرد ترقی اقتصادی و اجتماعی تمام ملل به وسایل و مجاری بین‌المللی متوسل شوند. به این ترتیب نهادی با عنوان سازمان ملل متحد متولد شد.

تشکیل سازمان ملل متحد

اصطلاح ملل متحد را نخستین بار فرانکلین روزولت رییس جمهوری آمریکا در جریان جنگ جهانی دوم برای اشاره به متفقین به کار برد. نخستین کاربرد رسمی این اصطلاح در بیانیه یکم ژانویه ۱۹۴۲ میلادی سازمان ملل متحد بود که در آن متفقین از مفاد منشور آتلانتیک پشتیبانی کرده بودند و از متفقین خواسته شد تا از صلح جداگانه با نیروهای محور خودداری کنند. در این زمان سندی با عنوان اعلامیه‌ ملل متحد ایجاد شد که ۲۶ کشور جهان از جمله ایران آن را امضا کردند و آمادگی خود را علیه جنگ اعلام کردند.

مطابق این سند در کنفرانس‌های مسکو، قاهره و تهران در ۱۹۴۳ میلادی اندیشه تشکیل سازمان ملل متحد جدی‌تر شد. از اوت تا اکتبر ۱۹۴۴ میلادی نمایندگان کشورهای آمریکا، شوروی، انگلیس، فرانسه و جمهوری چین در کنفرانس دامبارتن اوکس در ایالت واشنگتن دی. سی، برروی برنامه‌های تشکیل سازمان ملل متحد مطالعه کردند. بیشتر مباحث این کنفرانس درباره نقش اعضای سازمان و شرایط دعوت از آنها بود. سپس در آوریل ۱۹۴۵ در کنفرانس سان فرانسیسکو، تکلیف حق وتو برای پنج عضو شورای امنیت تعیین شد. سرانجام در ۲۴ اکتبر ۱۹۴۵ میلادی منشور ملل متحد به امضای۵۰ کشور رسید و سازمان ملل متحد به طور رسمی تشکیل شد.

شروع فعالیت و نخستین جلسه سازمان

این سازمان فعالیت خود را در ۱۹۴۶میلادی آغاز کرد. در ابتدا نشست‌های سازمان در لندن و ژنو برگزار می‌شد تا اینکه در ۱۹۵۱ میلادی مقر اصلی سازمان ملل متحد در نیویورک مستقر شد.

همچنین نخستین جلسه‌ مجمع عمومی سازمان ملل متحد با حضور ۵۱ عضو برگزار شد و نخستین جلسه‌ شورای امنیت در ۱۷ ژانویه ۱۹۴۶ میلادی در کلیسای وست مینستر لندن برگزار شد. مجمع عمومی، نیویورک سیتی را به عنوان میزبان مقر سازمان ملل انتخاب کرد. اماکن مرتبط با سازمان ملل از جمله ساختمان‌های مقر سازمان ملل در ژنو، وین و نایروبی به عنوان قلمروهای بین‌المللی در نظر گرفته می‌شوند. همچنین تریگوه لی وزیر امور خارجه نروژ به عنوان نخستین دبیرکل این سازمان انتخاب شد.

وظایف و اهداف سازمان

نخستین و مهم‌ترین هدف سازمان ملل متحد، حفظ صلح و امنیت بین‌المللی بوده است. در عین‌حال اهداف دیگری از جمله توسعه‌ روابط دوستانه براساس احترام به اصل برابری حقوق دولت‌ها در تعیین سرنوشت، تحقق بخشیدن به توسعه‌ همکاری بین‌المللی از طریق حل مشکلات اقتصادی، اجتماعی، علمی و انسانی، احترام به حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین و همچنین تبدیل شدن به مرکزی جهت هماهنگی ملل مختلف برای نیل به اهداف مشترک را دنبال می‌کند. در همین ارتباط سازمان ملل جهت دستیابی به اهداف خود، سازمان‌های جدیدی را ایجاد کرد و از سیستم ملل متحد استفاده کرد که برپایه ماده‌ هفتم منشور ملل متحد سازمان ملل دارای ۶ رکن اصلی است.

ارکان سازمان ملل متحد

مجمع عمومی: یکی از ۶ رکن اصلی سازمان و تنها مجموعه‌ای است که همه کشورهای عضو نیز در آن شرکت دارند و جلسه های سالیانه به ریاست یکی از اعضای منتخب، برگزار می‌شود. اصولاً تصمیم های مجمع سازمان ملل جنبه پیشنهاد دارند.

شورای امنیت: یکی از ارکان سازمان محسوب می‌شود که وظیفه پاسداری از امنیت بین‌المللی را برعهده دارد. براساس منشور سازمان ملل متحد حیطه قدرت شورای امنیت شامل اعزام نیروهای پاسدار صلح، تصویب تحریم های بین المللی و اعطای اجازه استفاده از نیروی نظامی برضد کشورهای متخاصم است.

شورای اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل: یکی از ارکان اصلی سازمان به شمار می آید که مسوولیت توجه و رسیدگی به امور اجتماعی، اقتصادی و امور بشردوستانه را برعهده دارد. این شورا هر سال تعدادی جلسه سازمانی برای برنامه‌ریزی دستور کار و یک نشست محتوایی یک ماهه در ماه ژوئیه برای بررسی مسایل در دستور کارش قرار می‌دهد. تعداد اعضای این شورا ۵۴ تن است که از میان پنج منطقه جغرافیایی سازمان ملل برای یک دوره سه ساله به وسیله مجمع عمومی انتخاب می‌شوند.

دبیرخانه: یکی از ۶ رکن اصلی سازمان ملل متحد است که تحت نظر دبیرکل سازمان فعالیت می‌کند و اطلاعات و امکانات لازم را برای جلسه‌های اعضای سازمان فراهم می‌کند. دبیرکل موظف به اجرای تکالیف است که مجمع عمومی شورای امنیت یا دیگر نهادهای سازمان ملل بر عهده او می‌گذارند.

دیوان بین‌المللی دادگستری: رکن اصلی قضایی سازمان ملل متحد محسوب می شود. این دیوان ۱۵ قاضی دارد که آنها را مجمع عمومی و شورای امنیت به طور مشترک برای مدت ۹ سال انتخاب می کنند.

ارکان فرعی سازمان

ارکان فرعی سازمان ملل مستقل از این نهاد نیستند و از لحاظ اداری و بودجه، کاملاً به آن وابسته هستند و مقررات مربوط به نحوه‌ کار و وظایف و تشکیلات ارکان فرعی به وسیله سازمان مشخص می‌شوند که از مهمترین این ارکان فرعی می توان به کمیته‌ کارشناسان، محاکم بین‌المللی، ارکان بین‌المللی مانند یونیسف، برنامه‌ ملل متحد برای توسعه یا برنامه‌ عمران ملل متحد اشاره کرد.

اقداماتی برای حفظ صلح در دنیا

این سازمان با تاسیس خود، امید بزرگی در دل های انسان ها برانگیخت. انسان ها به دنبال صدها سال جنگ و خونریزی از تاسیس سازمان ملل متحد شادمان شدند و به امید دنیایی که امن تر و شادتر از قبل باشد، نشستند چرا که سازمان ملل برای جلوگیری از تداوم مظالم موجود در صحنه بین المللی تاسیس شد. مأموریت سازمان ملل در حفظ صلح جهانی در همان دهه‌های نخست تاسیس آن با وقوع جنگ سرد میان آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی و متحدانشان با مشکلاتی مواجه شد که پس از پایان جنگ سرد، این سازمان اقدام های مهمی در حفظ صلح در سراسر دنیا انجام داد اما در سال های گذشته آمریکا به این بهانه که به تنهایی حدود ۲۳ درصد از بودجه سازمان ملل را تامین می کند و این سازمان نیز در خاک این کشور قرار دارد، تلاش دارد تا خط مشی های این سازمان را تعیین و در این ارتباط نقش زیادی ایفا کند و طبیعتاً از آنجا که این کشور با یکجانبه گرایی و بی توجهی به منشور، منافع خود را در گستره جهانی تعریف کرده است در بسیاری موارد در تعقیب منافع خود مانع، نقش آفرینی مثبت سازمان ملل می شود یا این سازمان با توجه به وابستگی مالی خود در موارد انفعال و بی میلی آمریکا نتوانسته است اقدام موثری در زمان مناسب اتخاذ کند.