در سال ۱۹۹۲ و در بیست و یکمین دستور جلسه کنفرانس محیط زیست و توسعه سازمان ملل (UNCED) که در شهر ریودوژانیرو برزیل برگزار شد، موضوع روز جهانی آب رسما مطرح شد. در این کنفرانس از کلیه کشورها خواسته شد تا در راستای اجرای بیانیه شماره ۲۱ سازمان ملل، این روز را به عنوان روز ترویج و آگاه ‌سازی مردم در مورد آب اختصاص داده و از طریق پخش و انتشار کتب، اشاعه نشریات و بروشورهای ترویجی، برگزاری همایش ها، کارگاههای آموزشی و نمایشگاه ‌ها در گرامیداشت آن بکوشند.

 علاوه بر کشورهای عضو سازمان ملل، بسیاری از سازمان‌های غیردولتی (NGO) مسایلی از قبیل چگونگی دستیابی بیش از یک میلیارد نفر به آب شرب سالم و یا نقش زن و مرد در خانواده برای دستیابی به آب سالم را پررنگ تر می‌کند. از سال۱۹۹۳ هر سال یک شعار جدید درباره مسایل حیاتی و حساس آن زمان برگزیده می‌شود تا فعالیت‌ های جامعه بر پایه آن شعار شکل گیرد. شعار امسال روز جهانی آب، در روز ۲ فروردین ۱۴۰۰  ارزشگذاری آب نامیده شده است. چون آب دارای ۳ ارزش حیاتی، فرهنگی و اقتصادی است. امسال بدلیل شیوع کرونا در سرتاسر جهان مصرف آب برای شستشو های مداوم بسیار بالا رفته است ارزشگذاری آب، نقطه تمرکز آموزش های آبی انتخاب شده است. اولین بعد ارزش آب، ارزش حیاتی آن است. آب برای کلیه موجودات زنده اعم از انسانها، گیاهان، جانوران و کل اکوسیستم کره زمین نقش کلیدی و انکارناپذیری دارد. بیش از دو سوم وزن بدن ما و اغلب جانداران را آب تشکیل داده و اساس تمدن و شهرهای ما بر آب بنا گذاشته شده است. دومین ارزش آب، ارزش فرهنگی این مایع حیات بخش است. در طول تاریخ، فرهنگ ایرانی و بعدتر فرهنگ اسلامی، برای آب ارزش و جایگاه ویژه ای قایل بوده و اسطوره ها، داستان ها و باورهایی را در مورد آب، شکل داده است. اما در کنار مسایل، ارزش اقتصادی آب این روزها اهمیت ویژه‌ای در جهان یافته است. در زندگی روزانه ما ایرانی‌ها شاید ارزش اقتصادی آب و بهایی که حاضریم براش بپردازیم، قیمت بالایی نداشته باشد اما در جهان امروز مقوله آب و ارزش اقتصادی آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در واقع شعار امسال در مورد معنای آب برای مردم، ارزش واقعی آن و چگونگی محافظت بهتر از این منبع حیاتی است. آب برای افراد مختلف معنای مختلفی دارد. معنای آب برای افراد مختلف چیست؟ چگونه و چقدر آب برای خانه و زندگی خانوادگی، معیشت شما، اقدامات فرهنگی شما، رفاه و محیط زیست شما مهم است؟

 جایگاه آب در قرآن مجید 

قرآن کریم توجه ویژه ای به طبیعت و عناصر آن دارد. در سوره های بقره، انعام، انفال و رعد بر واژه آب اشاره شده است. در سوره رعد ماء به معنی آب است. قرآن کریم ۶۳ بار به این مفهوم پرداخته است. آب به عنوان برکت خداوندی است که حیات می بخشد. در قرآن کریم آب رزق الهی است. خداوند بزرگ انسان را به تفکر در باره آب و شکرگزاری آن یادآوری کرده است. "خدایی که آب را از آسمان فرو فرستاد که از آن بیاشامید و درختان پرورش دهید تا از میوه آن بهره مند شوید  به برگ آن حیوانات خود را بچرانید" (نحل آیه ۱۰).  بدون شک منافع آب صرفا نوشیدن انسان و روییدن درختان و گیاهان و مصرف چهار پایان نیست ، بلکه بنیان حیات بر آب نهاده شده است.  در آیه ای دیگر آمده است :"و او خدایی است که آسمان و زمین را در فاصله شش روز آفرید و عرش با عظمت او بر آب قرار یافت" (هود آیه ۷).     
در آیات یاد شده خداوند تبارک و تعالی ضمن بیان فواید آب ، ارزش والا و اهمیت آن را به انسانها بفهماند.  ودر آیه دیگری حق تعالی دنیا را به آب تشبیه کرده است:" (ای رسول ما برای امت) زندگی دنیا را برای آنها به آبی تشبیه کن که از آسمان فرو می فرستیم" (کهف آیه ۴۵).          
 

چگونی وضعیت آب در ایران   

ایران در یک اقلیم خشک و نیمه خشک قرار دارد و این محدودیت باعث شده که گذشتگان این سرزمین نیز قدر و ارزش آب را به ویژه در مناطق کویری کشور دانسته و راهکارهای متفاوتی برای زیست و کنار آمدن با کم آبی از طریق صرفه‌جویی و بهره وری بیشتر آب، توجه داشته اند. ایران جز کشورهای کم آب و خشک، و دارای منابع آب محدود است. میانگین بارندگی سالانه در جهان ۸۶۰ میلیمتر است، این در حالی است که میانگین بارندگی سالانه در ایران ۲۵۰ میلیمترمی‌باشد. در منازل و آپارتمانهای اکثر ما ایرانیان، آب این مایه حیات و محدود به صورت بی رحمانه ای هر چند به ظاهر مصرف می شود اما در حقیقت به سادگی هر چه تمام اسراف می شود؛ اسراف آب در جامعه به اندازه ای است که تصور چنین است که گویا  فقط ما مجاز به استفاده از این منبع محدود هستیم و بعد از ما هیچ موجود زنده ای نخواهد بود و وجود نخواهد داشت پس تا می توانیم از این ذخایر استفاده کنیم. اگر مصرف آب به درستی صورت نگیرد و همچنان هدر رود، به طور قطع، جامعه با مشکلات زیادی در تامین مایه حیات مواجه می شود. مصرف درست و بهینه آب به طور مسلم جوامع بشری را از بحران یا کمبود مایه حیات در امان نگه می دارد و نسل بعدی را از غم نبود این مایه ارزشمند رها می سازد. بحران یا کمبود آب برابر با محرومیت و فقدان دسترسی خیلی از مردم به ویژه نسل آینده به آب سالم و کافی است و با توجه به فرهنگ غنی در ایران، ایرانیان به چنین موضوعی هرگز راضی نخواهند شد.          
روز جهانی آب هر سال در ایران امسال و هر سال مصادف با تعطیلات نوروزی است، این در حالی است که با مراجعه به تاریخ معلوم می شود که ایرانیان در گذشته روز سیزدهم اسفند هر سال را که «نوروز آب ها» نام داشته به کنار چشمه ها و رودها می رفتند و با برپا کردن مراسم خاصی، عطر و گلاب در آبها می افشاندند، بر همین اساس سیزدهم اسفند ماه روز ملی آب در ایران نامگذاری شده است. اما همین روز بزرگداشت را هم به سادگی از کنار آن عبور می کنیم و گویی یک روز عادی است. نه خبری از بزرگداشت و نه خبری از فرهنگ سازی در گرامیداشت این ماده حیاتی لا اقل بین کودکان و نوجوانان کشورمان که آینده ساز این کشور خواهند بود هستیم. رشد فزاینده جمعیت و افزایش مصرف آب در بخشهای شهری، صنعتی و به ویژه کشاورزی، بیابان زایی و قطع بی رویه درختان جنگلها و تغییر اکوسیستم طبیعت، رشد شهرسازی و افزایش صنایع آلوده کننده آب، شیوه های نامناسب و سنتی روشهای آبیاری در کشاورزی، احداث سدهای مخزنی بزرگ که مخزن آنها دارای تبخیر فراوان آب می باشند و تغییرات اقلیمی همگی از عوامل نابودی چرخه منظم آب در سطح کشور ما و صد البته در جهان است که نوعی تهدید جدی برای جامعه بشریت محسوب می شوند. ایران کشوری با اقلیم کم آب و خشک و دارای منابع آب محدود است. از طرف دیگر کلیه آبهای موجود درایران قابل استفاده نیست و درصد بالایی را آبهای شور تشکیل می دهند، که روزبه روز برمیزان آنها افزوده می شود.

روش های جبران کمبود آب در کشور

برداشت بی رویه آبهای زیرزمینی شیرین از طریق چاه های عمیق و نیمه عمیق باعث کاهش میزان آب شیرین و افزایش آبهای شور می شود. تبدیل آب های شور به شیرین و همچنین انتقال آب بین حوضه ای به دلیل هزینه زیاد، مقرون به صرفه نیست، بنابراین با استمرار صرفه جویی عمومی، برنامه ریزی دقیق و مدیریت کلان، استفاده بهینه از آب و جلوگیری از هدر رفتن منابع موجود، باید کمبود آب را جبران کرد و تحقق این مساله در وهله اول نیاز به اشاعه فرهنگ مصرف بهینه از این مایه حیات دارد.  اصلاح الگوی مصرف در بخش کشاورزی، صنایع و آب آشامیدنی از اقدام های موثر در رفع چالش کم آبی در کشور ما می باشد و باید به معنی واقعی درکشور نهادینه شود. افزایش نرخ بهره وری آب در بخش کشاورزی، از طریق استفاده از سامانه های نوین کشت مثل کشاورزی حفاظتی و کشت روی بسترهای بلند، استفاده از سامانه های نوین آبیاری در اراضی کشاورزی، باید به صورت اصولی مدیریت شود. در بخش صنعت باید طرح بازچرخانی در بخش فاضلاب اجرایی شود و از این آب برای آبیاری فضای سبز نواحی و شهرک های صنعتی مناطق مختلف کشوراستفاده شود. در بخش آب آشامیدنی علاوه بر جدا سازی آب شرب از آب بهداشتی جهت شستشو در منازل مسکونی و واحدهای تجاری باید طرح های بازچرخانی به معنای واقعی در کشور اجرا شود. بحران کمبود آب در بخش صنعت، معدن و کشاورزی کشور جدی است و مسوولان با همدلی برای رفع این چالش اقدام کنند. رونق اقتصادی و کاهش آمار بیکاری در کشور در گرو تامین آب پایدار است. در استان گلستان که قطب کشاورزی کشور محسوب می گردد حدود ۳۰ سال پیش، در شرایطی که کشاورزان با حفر ۲۰ الی ۳۰ متر از عمق زمین به آب دسترسی داشتند اما امروز باید ۳۰۰ متر برای رسیدن به آب چاه حفر کنند و این زنگ خطر و هشداری بزرگ برای منطقه محسوب می‌شود. سرانه مصرف آب به صورت روزانه در کشور ۲۵۰ لیتر در شبانه روز است. کشوری مثل آلمان در قلب اروپا با اینکه دارای میزان سالیانه بارش ۷۰۰ میلیمتر می باشد اما سرانه مصرف آب در این کشور ۱۳۰ لیتر در شبانه روز می باشد. یکی از موارد مدیریت بهینه مصرف آب این است که استاندارد مصرف آب در کشور ایران به ۱۵۰ لیتر در شبانه روز کاهش یابد.  منابع آبی موجود کشور را باید با مصرف اصولی مدیریت کرد، مساله کاهش تدریجی منابع زیرزمینی و سطحی آب در استانها را باید به مردم گوشزد شود. اکنون کم آبی در بخش خانگی غالب استانهای کشور به عنوان یک چالش مطرح نیست اما برای صرفه جویی باید رویکرد اصلاح الگوی مصرف همواره به مردم یادآوری شود. شاخص و مدیریت بهره وری را جایگزین استخراج بی رویه آب کنیم. کاهش میزان برداشت از آب های زیرزمینی نیازمند فرهنگ سازی، زمینه سازی قانونی و فنی است. اکنون در کشور آب بهره وری نمی شود بلکه استخراج می شود و این دو اصل باید جایگزین هم شوند تا به تعادل مطلوبی در حفظ منابع آبی برسیم. اهتمام به سواد اکولوژیک در تمامی رده های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی از نیازهای جدی است و باید در اولویت قرار گیرد.

گزارش از :دکتر محمد اسماعیل اسدی؛ پژوهشگر بین المللی آب