گزارش‌های جدید سازمان‌های بین‌المللی نظیر «دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد» نشان دهنده آن هستند که سوءمصرف مواد مخدر در یک دهه گذشته و در سطح جهانی، رشدی شتابان، جهشی و نگران کننده داشته است. اگر کشورهای جهان با کمک یکدیگر فکری برای مبارزه با این پدیده شوم نکنند، سوء مصرف مواد مخدر بسیار بیشتر از گذشته خواهد شد و جان‌های بسیار بیشتری را خواهد گرفت.

کوه یخی که ناپیدا بود

آخرین گزارش‌های منتشر شده از سوی مراجع رسمی و بین‌المللی، اخبار نگران کننده از تولید، توزیع و سوءمصرف مواد مخدر را منتشر می‌کنند. برآوردهای جدید نشان می‌دهد که میزان افرادی که در سطح جهان از سوءمصرف مواد مخدر رنج می‌برند، بسیار بیشتر از برآوردهای قبلی است و حدود ۳۵ میلیون نفر دچار اختلال‌های جدی ناشی از مصرف مواد مخدر هستند  و به خدمات درمانی نیاز دارند. برآوردهای جهانی نشان می‌دهند که در سال ۲۰۱۷ حدود ۲۷۱ میلیون نفر یا ۵.۵ درصد از جمعیت افراد مابین ۱۵ تا ۶۴ سال در جهان،  از مواد مخدر استفاده کرده‌اند. طبق بررسی‌ها این جمعیت ۳۰ درصد بیشتر از سال ۲۰۰۹ میلادی بوده است و بدین ترتیب می‌توان گفت که سوءمصرف مواد مخدر بیشتر از گذشته شده است.

در بین مواد مخدر، مصرف «حشیش» بیش از سایر مواد مخدر است

در بین مواد مخدر، مصرف «حشیش» بیش از سایر مواد  است و تخمین زده می‌شود که ۱۸۸ میلیون نفر در سطح جهان در سال ۲۰۱۷ از این ماده مخدر استفاده کرده باشند. برخلاف تصور عمومی، پیمایش‌های جدیدی که در قاره‌هایی همچون آسیا و افریقا انجام شده است نشان از افزایش افرادی دارد که از مواد مخدر استفاده کرده‌اند. در حالی که برآوردهای قبلی نشان از آن داشت که در آسیا ۱۳.۶ میلیون نفر و در آفریقا ۲.۲ میلیون نفر مواد مخدر مصرف می‌کنند،  گزارش جدید دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۹ تخمین زده است که تعداد مصرف کنندگان مواد مخدر در این دو قاره به ترتیب ۲۹.۵ میلیون و ۶.۱ میلیون نفر هستند. تخمینی که به مراتب بیشتر از برآوردهای قبلی است.

بر طبق برآوردها میزان شیوع مصرف مواد مخدر در سه منطقه خاورنزدیک، خاورمیانه و آسیای جنوب غربی، بیش از سایر مناطق دیگر در جهان است. هرچند که بیشترین مصرف کنندگان مواد مخدر در جهان، در منطقه آسیای جنوبی حضور دارند. طبق برآوردها ۳۵ درصد از مصرف کنندگان مشتقات تریاک و نیمی از مصرف کنندگان انواع مواد مخدر، در یکی از کشورهای جنوب آسیا (افغانستان، بنگلادش، بوتان، سریلانکا، مالدیو، پاکستان، نپال و هند) ساکن هستند.

تولید مواد مخدر در جهان، هر سال بیشتر از پارسال

سال ۲۰۱۷، سالی بود که تولید انواع مواد مخدر در جهان، به اوج رسید. طبق برآوردهای دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد تولید «کوکائین» در این سال به اوجی تاریخی رسید و حدود ۱۹۷۶ تن از این ماده مخدر در جهان، تولید شد. در همین سال، میزان زمین‌های زیرکشت خشخاش در جهان نیز رکورد شکنی کرد و به حدود ۴۱۴ هزار هکتار رسید. این رقم نشان از آن دارد که این میزان کشت تنها ظرف یک دهه دو برابر شده است.

نه تنها مصرف مواد مخدر حاصل از خشخاش که مصرف مواد مخدر صنعتی نیز بسیار بیشتر از گذشته شده است. در حالی که در جهان و در سال ۲۰۱۰ میلادی، تنها کشف ۱۰ کیلوگرم «ترامادول» اعلام شده بود، میزان کشفیات ترامادول در سال ۲۰۱۳ یعنی سه سال بعد، به ۹ تن رسید و در سال ۲۰۱۷ میزان کشفیات جهانی این ماده مخدر به رکورد ۱۲۵ تن رسیده است. قرص ترامادول اکنون در برخی کشورهای آفریقایی تبدیل به ماده مخدر دارای بیشترین سوءمصرف شده است و این احتمال می‌رود که در بسیاری از کشورهای جهان نیز مصرف این ماده رشدی شگفت انگیز داشته باشد.

آمار کشت خشخاش در مزاعر غیرقانونی در جهان به هکتار

وضعیت مصرف حشیش در جهان نیز همچنان نگران کننده است، هرچند به نظر می‌رسد تا حدی از میزان مصرف آن کاسته شده است. جالب آنجا است که در برخی از ایالات آمریکا و کانادا، مصرف غیرپزشکی حشیش قانونی شد تا به زعم مقامات این کشورها، میزان خرید و فروش غیرقانونی این ماده مخدر کاهش یابد، اما گرانی حشیش عرضه شده در بازارهای قانونی باعث شده است تا همچنان بسیاری از مصرف‌کنندگان این ماده مخدر، به سراغ بازارهای تهیه و توزیع غیرقانونی آن بروند و در نتیجه و طبق گزارش دفتر مقابله با جرم و مواد مخدر سازمان ملل متحد، تحقیقات سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهند که در برخی ایالت‌ها همچون ایالت کالیفرنیای آمریکا، طرح قانونی کردن خرید و فروش حشیش برای کاهش بازار غیرقانونی این ماده مخدر، عملاً «شکست» خورده و نتوانسته است تا خریداران را از این بازار غیرقانونی دور کند.

طرح قانونی کردن مصرف حشیش در کشورهای شمال آمریکا، عملا در رسیدن به اهداف تعیین شده، شکست خورده است.

آمار تولید و توزیع مواد روانگردان جدید نیز بسیار نگران کننده است و تولید این نوع از مواد بنا برگزارش‌های رسمی بین‌المللی به صورتی «بی‌سابقه» در حال «جهش» است. تنوع روانگردان‌های جدید نیز عجیب به نظر می‌رسد و در حالی که در سال ۲۰۰۹ یک ماده روانگردان جدید به بازار مواد مخدر معرفی شده بود، این عدد در سال ۲۰۱۵ به ۱۵ عدد و در سال ۲۰۱۷ به ۴۶ عدد رسید. هم اکنون طبق تحقیقات ۵۰۰ نوع ماده روانگردان مختلف در بازار مصرف روانگردان‌ها وجود دارند. جالب آن جا است که فضای اینترنت فرصت گسترده‌ای برای خرید و فروش مواد مخدر را فراهم آورده و امکان کنترل آن را دشوارتر ساخته است.

مواد مخدر و جان‌هایی که بیشتر گرفته می‌شوند

سوءمصرف مواد مخدر، در طی یک دهه گذشته، بسیار بیش از گذشته، با جان افراد بازی می‌کند. بطور مثال میزان مرگ و میر ناشی از بیش مصرفی مواد مخدر (اوردوز) در آمریکای شمالی از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷، دو برابر شده است و در کشور آمریکا در سال ۲۰۱۷، ۴۷ هزارنفر به همین دلیل جان خود را از دست داده‌اند که یک رکورد برای این کشور محسوب می‌شود و ۱۳ درصد بیشتر از سال قبل است. تعداد مرگ و میر ناشی از بیش مصرفی مواد مخدر در کشور کانادا نیز در همین سال به حدود ۴ هزار نفر رسیده است که رقمی معادل هزار نفر بیشتر از سال قبل در همین کشور است.

در سال ۲۰۱۷ حدود ۵۸۵ هزار نفر جان خود را به دلیل سوءمصرف مواد مخدر از دست داده‌اندهمچنین همین گزارش‌ها نشان می‌دهند که در سال ۲۰۱۷ حدود ۵۸۵ هزار نفر جان خود را به دلیل سوءمصرف مواد مخدر از دست داده‌اند. نه تنها سوءمصرف مواد مخدر که انتقال بیماری‌هایی ناشی از مصرف مواد مخدر همچون ایدز و هپاتیت سی مشکل دیگری است که بسیاری از معتادان به مواد مخدر در سطح جهانی درگیر آن هستند. در واقع بیش از نیمی از مرگ‌هایی که بر اثر سوءمصرف مواد مخدر به ثبت می‌رسد ناشی از آن است که این معتادان بر اثر بیماری سرطان یا سیروز کبدی به دلیل بیماری هپاتیت سی، جان خود را از دست داده‌اند  

یکی از خطرناکترین شیوه‌های مصرف مواد مخدر در جهان، تزریق این مواد است. برآوردها نشان می‌دهند که حدود ۱۱ میلیون نفر در جهان، به صورت تزریقی از مواد مخدر استفاده می‌کنند. سوءمصرف تزریقی مواد مخدر، زمینه را برای ابتلای افراد به بیماری‌هایی همچون ایدز و هپاتیت سی مهیا می‌کند. در نتیجه برآورد می‌شود که حدود ۵.۶ میلیون نفر از معتادان تزریقی در جهان دچار بیماری هپاتیت سی، ۱.۴ میلیون نفر دچار بیماری ایدز و حدود ۱.۲ میلیون نفر از نوع معتادان، به صورت توامان هم دچار بیماری ایدز هستند و هم دچار بیماری هپاتیت سی.

مبارزه با مواد مخدر، نیازمند عزمی جهانی

گزارش‌های مختلف نشان می‌دهد که برخلاف تصورات عمومی، نه تنها از تولید مواد مخدر در جهان کاسته نشده است، که میزان تولید انواع مواد مخدر در سطح جهان، بسیار افزایش یافته است. نه تنها کشت خشخاش، که تولید انواع روانگردان‌های جدید، کوکائین و حشیش نیز بسیار بیشتر از گذشته است. جالب آنجا است که این رشد تولید و مصرف مواد مخدر در حالی صورت پذیرفته است که کشورهایی نظیر آمریکا پس از حضور نظامی در افغانستان مدعی آن شده بودند که جلوی تولید و توزیع مواد مخدر را خواهند گرفت. این در حالی است که آخرین گزارش سازمان «سیگار» (بازرس کل ویژه برای بازسازی افغانستان) نشان می‌دهد که به رغم ادعای اختصاص بودجه‌ای بالغ بر ۸.۹ میلیارد دلار از سوی کشور آمریکا در افغانستان برای مبارزه با مواد مخدر، آمارها نشان می‌دهند که این بودجه‌ها، اثرات چندانی بر جلوگیری از بر تولید مواد مخدر در این کشور نداشته‌اند.

در کل جهان وضعیت به همین شکل است. تلاش‌ها برای قانونی کردن برخی از انواع مواد مخدر در کشورهای آمریکای شمالی، دستاورد جهانی در کاهش مصرف مواد مخدر و برچیده شدن بازار خرید و فروش غیرقانونی آن نداشته‌اند، به صورت مداوم انواع جدیدی از مواد مخدر و روانگردان‌ها در جهان تولید و توزیع می‌شوند، اراضی زیر کشت مواد مخدر به سرعت در حال افزایش هستند و اختلافات جدی میان برخی از کشورهای جهان و بروز بحران‌ها و بی‌ثباتی‌های سیاسی باعث شده تا مقامات کشورهای مختلف نتوانند تعاملات لازم برای مبارزه با مواد مخدر و باندهای قاچاق را صورت دهند.

در عین حال گسترش بیماری‌های مختلف ناشی از مصرف مواد مخدر و مرگ و میر ناشی از آن نیز در حال افزایش است. سوءمصرف مواد مخدر هر روز قربانیان بیشتری در جهان می‌گیرد و به نظر می‌رسد هر لحظه بر سرعت شیوع سوءمصرف مواد مخدر افزوده می‌شود. به ویژه آنکه تحقیقات جدید در برخی کشورهای پرجمعیت جهان که تاکنون بر روی میزان سوءمصرف مواد مخدر در آن‌ها تحقیقاتی جدی به عمل نیامده بود، نشان از آن دارد که کوه یخ سوءمصرف مواد مخدر، بسیار بزرگتر از چیزی است که تاکنون تصور می‌شد. مهمتر از همه آنکه گزارش‌های سازمان ملل متحد نشان می‌دهند که سوءمصرف داروهای مخدر تولید شده برای مقاصد پزشکی نیز بسیار گسترش یافته است و این خطر جدیدی است که جهان را تهدید می‌کند.

در نتیجه به نظر می‌رسد دولتمردان کشورهای مختلف جهان بایستی اهداف و مقاصد سیاسی خود را کنار بگذارند و به سراغ طراحی برنامه‌های عملی برای مبارزه با سوءمصرف مواد مخدر بروند، در غیر این صورت آتش خانمان‌سوز اعتیاد، هر روز بیش از روز قبل زندگی‌های بسیاری را خواهد سوزاند و در نهایت چیزی جز ویرانی، بیماری و مرگ برجای نخواهد ماند.

منابع

- Afghanistan opium survey ۲۰۱۸, UNDOC, ۲۰۱۹

- World drug report,۲۰۱۹, UNDOC

- Drug Treatment in Afghanistan, SIGAR, ۲۰۱۹

- دفتر برنامه کنترل مواد مخدر سازمان ملل متحد (UNDCP)، راهنمای پیشگیری از سوءمصرف مواد برای دست‌اندرکاران رسانه‌های گروهی