محمدمهدی سیدناصری | مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه حقوق بین‌الملل کودکان
 ایرنا-«شکاف دیجیتالی جنسیتی» به سرعت در حال تبدیل شدن به چهره‌ای جدید از نابرابری جنسیتی است و محیط‌های آنلاین برای دختران به عنوان کودک امن نیست، زیرا در فضای مجازی بسیاری از حقوقشان، نقض می‌شود.

با توجه به سرعت پیشرفت تکنولوژی‌های دیجیتال و نفوذ فضای مجازی در زندگی انسان‌ها، فرصت مقاومتِ جوامع در مقابل پدیده‌های جدید از بین رفته است و همه‌ جوامع در مدت کوتاهی در مسیر جریان قرار گرفته و آن را می‌پذیرند و این همان روند جهانی شدن است که اجتناب ‌ناپذیر به نظر می‌رسد. امروزه محیط دیجیتال چنان با زندگی انسان‌ها عجین شده است که در عرصه‌ فرهنگ و ارزش‌ها، خود را به عنوان مبنایی‌ترین پایه و ستون شکل‌گیری نظام اجتماعی نشان می‌دهد و می‌توان گفت تکنولوژی‌های مدرن از مرزهای جغرافیایی گذشته و به عمق مرزهای ارزشی، فرهنگی و نظام‌های اجتماعی نفوذ کرده، تأثیر گذاشته و آدمی در مقابل این امر پویا و رونده راه فراری ندارد.

اکنون که عصر انقلاب تکنولوژی زندگی نسل بشر را تحت‌الشعاع خود قرار داده است، زندگی کودکان نیز دچار دگرگونی‌های بی‌سابقه‌ای شده و سرگرمی‌های دیجیتال نقش مهمی در آن یافته است، که نمی‌توان از آن چشم پوشید. روشن است که محیط دیجیتال (اینترنت) امکانات فراوانی برای کاربرانش فراهم آورده است که دسترسی آزاد، سریع و آسان به اطلاعات و امکان به اشتراک‌گذاری داده‌ها ازجمله آنهاست.

شکاف دیجیتالی جنسیتی به سرعت در حال تبدیل شدن به چهره‌ای جدید از نابرابری جنسیتی است

دختران به عنوان کودک نیز بخشی از این کاربران هستند که به‌موجب سن کم و استفاده زیادشان از اینترنت آنان را بومیان دیجیتال نامیده‌اند. آنها اینترنت را به‌عنوان ابزاری برای یادگیری، برقراری ارتباط، به اشتراک‌گذاری اطلاعات و مشارکت در زندگی اجتماعی به کار می‌برند. در واقع استفاده از اینترنت و فضاهای آنلاین، ‌ زندگی کودکان را تحت تأثیرات بسیار قرار داده و در کنار فضایی که برای خودباوری و پیشرفت آنها ایجاد می‌کند، چالش‌های زیادی در حوزه‌های مختلف نیز ایجاد می‌کند. رابطه‌ پیچیده بین اشتراک‌گذاری داده‌های شخصی و حفظ حریم خصوصی در دنیای دیجیتال یکی از این موارد است. به‌رغم اینکه کودکان معمولاً در تجربه‌ ابزارهای جدید دیجیتال پیشگام ‌هستند و نسبت به بزرگسالان علاقه و انگیزه‌ بیشتری برای استفاده از ابزارهای دیجیتال دارند، تا به امروز حقوق آن‌ها در طراحی محیط‌های دیجیتال و قانون‌گذاری آن به ندرت مورد بررسی و توجه قرار گرفته است.

تفاوت میان زنان و مردان همچنان قابل‌توجه است

آنتونیوگوترش دبیر کل سازمان‌ ملل ‌متحد در بخشی از نشست سالیانه کمیسیون سازمان ملل متحد درباره وضعیت زنان به عنوان نخستین نهاد جهانی سازمان ملل متحد که برای دستیابی به برابری جنسیتی مبارزه می‌کند، در روز دوشنبه ۱۳ مارس (۲۰۲۳) طی گفت‌وگویی با رهبران زن جوامع مدنی و سازمان‌های غیردولتی که به صورت حضوری و مجازی در سالن مجمع عمومی سازمان ملل متحد برگزار شد، بر اقدام جدی و فوری برای ایمن‌تر کردن محیط دیجیتال (اینترنت) برای زنان علی‌الخصوص دختران تأکید کرد. طبق گزارش منتشر شده از سوی سازمان ملل متحد، امروزه در سراسر جهان حدود ۶۳ درصد از زنان به محیط دیجیتال (اینترنت) دسترسی دارند، در حالی که این رقم در مردان ۶۹ درصد است. در این گزارش آمده است که دختران در اینترنت بخش قابل توجهی از اطلاعات شخصی خود را در محیط‌هایی چون اتاق‌های گفت‌وگو در شبکه‌های اجتماعی، سایت‌های بازی آنلاین و موارد مشابه افشا می‌کنند که جمع‌آوری غیرقانونی آن‌ها تهدیدی جدی برای حریم خصوصی آنها به شمار می‌آید که می‌تواند زمینه‌ساز سرقت اطلاعات و پیامدهای منفی آن باشد، چرا که هرگز مشخص نیست این اطلاعات به دست چه کسانی می‌افتد و چگونه مورد استفاده قرار می‌گیرد. حتی چنین وضعیتی می‌تواند دختران را در معرض استفاده‌های تجاری از اطلاعات آن‌ها با هدف‌گیری تبلیغاتی قرار دهد.

آنتونیو گوترش همچنین در این نشست بیان کرد که شکاف دیجیتالی جنسیتی به سرعت در حال تبدیل شدن به چهره‌ای جدید از نابرابری جنسیتی است و محیط‌های آنلاین برای دختران امن نیست، زیرا در فضای مجازی بسیار از حقوقشان نقض می‌شود. او همچنین از کلیه‌ رهبران جهان خواست فوراً توصیه‌های سازمان ملل متحد را که آموزش مهارت‌های دیجیتالی برای زنان علی‌الخصوص دختران را ارتقا می‌دهد و همچنین الگوریتم‌هایی را که با حقوق بشر و برابری جنسیتی و سایر اقدامات همسو هستند، انجام دهند. او همچنین افزود که تفاوت میان زنان و مردان همچنان قابل‌توجه است و این امر سبب شده است که زنان در سرتاسر دنیا، از منابع و مزایای اقتصادی، تحصیلی، اجتماعی و بهداشتی فناوری‌های دیجیتال محروم بمانند.

هر تغییری از آموزش شروع می‌شود

زنان در سرتاسر دنیا، از منابع و مزایای اقتصادی، تحصیلی، اجتماعی و بهداشتی فناوری‌های دیجیتال محروم هستند

از مهم‌ترین تکالیف دولت‌ها و نهادهای اجتماعی توجه به مشکلات کودکان و پیش‌بینی آسیب‌های احتمالی است. در واقع اگر موانع و محدودیت‌های حقوقی و اجتماعی توسط سیاست‌گذاران و نهادهای ذی‌ربط برطرف شود و نقاط ضعف و چالش‌های قانونی بررسی شود و مورد توجه قرار بگیرد، بقیه‌ ارکان جامعه نیز می‌توانند در صیانت از حقوق دختران در این فضا موفق عمل کنند. در واقع در بسیاری موارد، عدم هماهنگی و کاستی در زمینه‌های مختلف جامعه و مغایرت قانونی و نبود ضمانت اجرای کافی و نبود فرهنگ‌سازی درست در زمینه‌ حقوق کودکان منجر به نقض این حقوق می‌شود. نکته‌ مهم این است که هر تغییری از آموزش شروع می‌شود و نقش آموزش به کودکان امروز بسیار مهم است. سازمان ملل متحد همچنین تخمین می‌زند که اگر شکاف دیجیتالی جنسیتی زنان در محیط دیجیتال پایان یابد، حدود یک تریلیون دلار می‌تواند به تولید ناخالص داخلی کشورها اضافه شود . تعهد دولت‌ها بر برابری آموزشی تعهدی است قانونی، که نقض آن موجب ایجاد مسئولیت بین‌المللی برای دولت‌ها می‌شود. این تعهدات ماهیت سلبی ندارد، بلکه در توازن با ماهیت ایجابی خود، رفتار دولت‌ها را هدایت و نظم می‌بخشد.

در واقع، این تعهدات نه تنها به موانعی که دختران در برخورداری از این حق مواجهند، می‌پردازد بلکه زمینه‌های تحقق آن را نیز مهیا می‌سازد و ضمن هویت بخشیدن به مسئله نابرابری جنسیتی، با آن مبارزه می‌کند و در تمام حوزه‌های تقنینی و اجرایی، دولت‌ها را متعهد به ایجاد چارچوب‌های تعریف شده برای رفع تبعیض و تضمین حقوق دختران در مسئله آموزش بخصوص‌آموزش مهارت‌های دیجیتالی می‌کند. صیانت از مصالح عالیه‌ کودکان، مهمترین مبنای حقوق کودک و ابدیت‌بخشیدن به حقِ دارا بودن از حق برای کودکان از مهمترین اهدافِ خاص نظام حقوق بین‌الملل کودکان در عصر انقلاب تکنولوژی است. در نتیجه می‌توان گفت؛ توجه به تکالیف دولت‌ها در حمایت و صیانت از حقوق دختران به عنوان کودک در سطح بین‌المللی و داخلی ضروری است.