نوآوری اجتماعی و کارکردهای آن در گفت‌وگو با جامعه‌شناسان(۱)

فرشته جهانی
 
نوآوری اجتماعی به ایده‌های جدیدی در حوزه محصولات، خدمات و الگوها می‌پردازد و به دلیل نوع نگاهی که به مسائل و مشکلات جامعه دارد در رفع محرومیت و فقرزدایی هم می‌تواند به کارآید.

نوآوری اجتماعی را می‌توان مسیری دانست که مشکلات جامعه در آن بهتر از شیوه‌های موجود برطرف می‌شود. نوآوری اجتماعی راهکارهای جدید برای برطرف کردن مشکلات در حوزه‌های گوناگون از جمله اجتماعی ارائه می‌دهد. این راهکارها، پاسخ‌هایی پایدارتر، اثربخش‌تر و بهینه‌تر از راهکارهای موجود برای مشکلات اجتماعی است.  

در این پیوند، پژوهشگر ایرنا در گفت‌وگو با دکتر «رضا صفری شالی» جامعه‌شناس، صاحب‌نظر حوزه رفاه اجتماعی و دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی و دکتر «علیرضا شریفی‌ یزدی» جامعه‌شناس و روانشناس اجتماعی به نقش نوآوری اجتماعی در رفع محرومیت‌زدایی، ارتقای آموزش عالی و سلامت می‌پردازد و پس از آن راهکارهای گوناگون برای تاثیر بیشتر نوآوری اجتماعی بر ارتقای موارد ذکر شده را برمی‌شمرد. در ادامه بخشی از این گفت‌وگوها را می‌خوانیم:

نوآوری اجتماعی به چه کاری می‌آید؟

صفری‌ شالی در خصوص اینکه چگونه نوآوری اجتماعی می‌تواند به رفع محرومیت و فقرزدایی منجر شود، می‌گوید: نوآوری اجتماعی به ایده‌های جدیدی از جمله محصولات، خدمات، الگوها یا مدل‌هایی می‌پردازد که می‌تواند نیازهای عمومی جامعه را برآورده سازد و باعث تقویت روابط یا همکاری‌های اجتماعی شود. یکی از موضوعات بسیار مهم در نوآوری اجتماعی تولید و سرمایه اجتماعی است. وقتی سرمایه اجتماعی ایجاد می‌شود مردم نسبت به همدیگر احساس مسئولیت بیشتری دارند و در واقع یکی از کلیدواژگان اصلی در نوآوری اجتماعی احساس مسئولیت نسبت به سایر همنوعان است.

وی می‌افزاید: از جمله الگوهای نوآوری اجتماعی می‌توانیم به طرح‌های اجتماع‌محور اشاره کنیم؛ طرح‌هایی که با مشارکت خود مردم در سطح محلات ایجاد می‌شوند. در قالب طرح‌های اجتماع محور می‌توان محرومیت و فقر را در سطح محلات که پایین‌ترین سطح است، شناسایی کرد و در جهت رفع آن از طریق نهادهای عمومی، نهادهای دولتی و مشارکت‌های مردمی گام برداشت. مشارکت مردمی می‌تواند در قالب تشکل‌ها و نهادها یا می‌تواند به صورت سازمان‌نایافته باشد.

  رضا صفری شالی جامعه‌شناس و استاد گروه جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی
شریفی یزدی در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا در خصوص تاثیر و نقش‌آفرینی نوآوری اجتماعی در رفع محرومیت‌ها اظهار می‌دارد: مفهوم نوآوری اجتماعی یک مفهوم به نسبت جدیدی است که در دنیای امروز ایجاد شده است. هدف از آن هم این است که بتوانیم یک سری استراتژی، مفاهیم، ایده و سازمان‌های جدید را برای تامین نیازهای اجتماعی در نظر بگیریم. بنابراین نوآوری اجتماعی به دلیل نوع نگاهی که به مسائل و مشکلات جامعه دارد می‌تواند در رفع محرومیت و فقرزدایی دهک‌های پایین جامعه و قشر فرودست جامعه نقش‌آفرین باشد.

به گفته این جامعه‌شناس، نوآوری اجتماعی بر سه اصل بنیان گذاشته شده است؛ یکی این است که به جای اینکه ترکیب جدیدی از بحث‌های قدیمی بسازد یک ترکیب ۲ وجهی را با عناصر موجود به وجود می‌آورد. اصل دوم این است که ملزومات به کارگیری مشارکت همه‌جانبه در کل آن مجموعه، سازمان، شرکت و جامعه شکل می‌گیرد. اصل سوم هم ایجاد رابطه مناسب میان افراد، گروه‌ها، سازمان‌ها و اقشار یک جامعه است که در گذشته از هم جدا بودند. در نتیجه وقتی که این سه اصل در نظر بگیریم و از طرف دیگر به مفهوم اصلی نوآوری اجتماعی دقت کنیم که هدفش این است که کیفیت خدمات اجتماعی را افزایش دهد، پایداری را در خدمات بالا ببرد و کاراتر کند، به طبع می‌تواند در فقر زدایی هم نقش آفرین باشد.

شریفی یزدی: نوآوری اجتماعی به دلیل نوع نگاهی که به مسائل و مشکلات جامعه دارد می‌تواند در رفع محرومیت و فقرزدایی دهک‌های پایین جامعه و قشر فرودست جامعه نقش‌آفرین باشد

نوآوری اجتماعی در قالب یک فرایند پویا صورت می‌گیرد

صفری شالی معتقد است نوآوری اجتماعی در قالب یک فرایند پویا صورت می‌گیرد که این فرایند پویا می‌تواند در حوزه‌های مختلف سیاست اجتماعی مورد استفاده قرار بگیرد. بنابراین از این منظر نوآوری اجتماعی دارای فرایندهای است که معمولاً از شناخت مساله شروع می‌شود، به تولید ایده می‌پردازد و بعد از این که ایده را تولید کرد به ارزیابی و پیاده‌سازی آن می‌پردازد و در نهایت به محصول می‌انجامد.

به گفته این استاد دانشگاه، نوآوری اجتماعی به مساله‌شناسی، شناخت علل، ریشه‌ها و بسترهای که باعث به وجود آمدن یک مشکل شده است می‌پردازد و اگر با رویکرد توسعه‌ای عجیبن شود شناسایی بسترها، علل‌ها و زمینه‌هایی را که می‌تواند باعث توسعه و بهبود در آن فرایند شود در دستور کار قرار می‌دهد.

  علیرضا شریفی یزدی؛ جامعه‌شناس
نوآوری اجتماعی به مثابه فرصتی برای ارتقای آموزش عالی

صفری شالی: نوآوری اجتماعی از ابزارها و تکنیک‌های مختلفی در زمینه آموزش، سلامت و سبک زندگی استفاده می‌کند از جمله می‌توان به استفاده آن از رسانه‌های مدرن برای آموزش اشاره کرد

صفری شالی در خصوص نقش نوآوری اجتماعی در ارتقای آموزش عالی بیان می‌دارد: نوآوری اجتماعی از ابزارها و تکنیک‌های مختلفی در زمینه آموزش، سلامت و سبک زندگی استفاده می‌کند از جمله می‌توان به استفاده آن از رسانه‌های مدرن برای آموزش اشاره کرد. برای نمونه در دوره کرونا کلاس دانشگاه و مدارس از حالت حضوری به صورت غیرحضوری و آنلاین تبدیل شد. در واقع یک نوع نوآوری اجتماعی در حوزه آموزش صورت گرفت و دیدیم که به چه شکل می‌توانیم از امکانات و ابزارهایی که در حوزه رسانه وجود دارد، در جهت آموزش رسمی و آکادمیک استفاده کرد. این یک شکلی از کارکرد نوآوری اجتماعی است.

شریفی یزدی به نقش بی‌بدیل نوآوری اجتماعی در ارتقای آموزش اشاره می‌کند و می‌گوید: نوآوری اجتماعی با وجود محدودیت نیروی انسانی چه به لحاظ کمی و چه به لحاظ کیفی همیشه دنبال راهکارهای جدیدی است و دیدگاهش بیشتر از آنکه یک دیدگاه منفعت‌جو و در حقیقت سودخواهانه باشد دیدگاه خدمات‌رسانی به توده است. برای نمونه در زمینه آموزش به طور کامل روشن شد که آموزش از راه دور در این زمینه میان مردم گسترده شد و این یک نوع نوآوری اجتماعی است.

نقش نوآوری اجتماعی در تسهیل سلامت عمومی

صفری شالی در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا ضمن اشاره به نقش مهم سلامت و بهداشت در زندگی بشر می‌گوید: معمولا گفته می‌شود معیشت، آموزش، سلامت، مسکن و اشتغال جز حوزه‌های اصلی زندگی بشر است؛ اتفاقاتی که در حوزه سلامت در دنیای مدرن اتفاق می‌افتد و این تغییر، تحولات و تکنولوژی‌ها جدیدی که در حوزه سلامت به وجود می‌آید و قابلیت‌هایی جدیدی که شکل می‌گیرند همگی در ارتقای سلامت و در سبک زندگی است.

سبک زندگی با نوآوری اجتماعی در آینده به یک سبک زندگی شفاف‌تر تبدیل می‌شود

صفری شالی بر این باور است که نوآوری اجتماعی یک نوع آگاهی اجتماعی را به وجود آورده است. این آگاهی اجتماعی به افراد یاد می‌دهد که چگونه از امکانات و شرایط موجود بهترین استفاده را داشته باشند. برای نمونه امروزه سبک زندگی بسیار متنوع شده است در خیلی از موارد افراد یاد گرفته‌اند زندگی واقعی خود را داشته باشند و تحت تاثیر برخی از فرایندها که می‌تواند هزینه‌های زیادی برای آنها ایجاد کند، قرار نگیرند.

این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: در مجموع نوآوری اجتماعی در آینده کمک می‌کند که آدم‌ها از برخی از مسائلی که برای آن‌ها هزینه ایجاد می‌کند و وقت و انرژی زیادی می‌گیرد، پرهیز کنند و سبک زندگی به یک حالت واقعی‌تری جریان پیدا کند. این موضوع در چند سال آینده اتفاق خواهد افتاد.

شریفی یزدی در مورد نقش نوآوری اجتماعی در ارتقای سبک زندگی با دکتر صفری شالی هم عقیده است و در این خصوص می‌گوید: طبیعتا نوآوری اجتماعی به دلیل اینکه باعث می‌شود بخش زیادی از وقت صرفه‌جویی شود افراد زمان بیشتری را برای اصلاح سبک زندگی ناسالم پیدا می‌کنند.  

به باور صفری شالی سبک زندگی در آینده به یک سبک زندگی شفاف‌تر تبدیل می‌شود دیگر آدم‌ها برای خودشان زندگی می‌کنند در حال حاضر در خیلی از مواقع می‌بینیم که افراد هزینه‌های زیادی دارند و این هزینه‌ها در جهت آرامش زندگی خودشان نیست و گاه در جهت مصرف نمایشی است. این مصرف نمایشی با توجه به آگاهی اجتماعی که در آینده ایجاد خواهد شد، کاهش پیدا می کند. / ایرنا

(ادامه دارد)