یک فعال عرصه ترویج علم و منجم آماتور با تاکید بر اهمیت تشخیص مرز خرافه از علم گفت: نبود توجه به این مساله باعث می‌شود بسیاری مباحث علمی را با خرافه اشتباه کرده و خرافات را به عنوان حقایق علمی در نظر بگیرند. 

 تاثیر عمیق و محسوس دستاوردهای علوم مختلف در زندگی امروز از یک سو و سرریز چالش‌های متعدد؛ مانند تغییر اقلیم، خشکسالی و پیامدهای آن بر زندگی انسان‌ها ،آگاهی از آثار علم و توان تمایز قائل شدن بین علم، شبه‌علم و خرافه را به ضرورتی تبدیل کرده است.
علم در عام‌ترین معنا نوعی معرفت عمومی است و ترویج علم به عنوان مقوله‌ای فرارشته‌ای با هدف افزایش آگاهی عموم جامعه به علم مطرح و آسان‌ترین راهی است که امکان دسترسی و درک عامه مردم به نتایج علمی را میسر می‌سازد. معمولا اهداف مختلفی از ترویج علم بیان می‌شود؛ برانگیختن توجه انسان به علم، رواج تفکر علمی و خردگرایی، کمک به رشد و نهادینه شدن فرهنگ علمی و روحیه پژوهش در جامعه، شناساندن دستاوردهای علمی به مردم و به طور کلی ایجاد تمایز میان علم و خرافه‌گرایی از جمله مهم‌ترین اهداف است.

ترویج علم از راه های مختلف در جامعه ممکن است؛ ارتباط بیشتر شخصیت‌های علمی و پژوهشگران با مردم، بیان ساده موضوعات علمی در رسانه‌های مختلف، فراهم آوردن امکان ارتباط مردم با موضوعات و ابزار علمی از نزدیک در موزه های علم و فناوری، رصدخانه‌ها، آسمان‌نماها و گروه‌های ترویج علم و سفرهای علمی برای رصد ستاره‌ها یا مشاهده پدیده‌های مختلف جغرافیایی و بیان منشا علمی آنها از جمله آنها است.

رضا ماه‌منظر، دانش‌آموخته زیست‌شناسی سلولی‌مولکولی در مقطع کارشناسی ارشد واحد علوم‌تحقیقات دانشگاه آزاد و عضو انجمن ترویج علم دانشگاه تهران، دبیر علوم متوسطه اول و زیست‌شناسی و مروج علم در حوزه‌های زیست‌شناسی و نجوم تجربی در رویدادهای ترویج علم از سنین نوجوانی فعالیت کرده است.

وی در گفت وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا ترویج علم را از جمله فعالیت‌های ذهنیت‌ساز دانست و گفت: ترویج علم را رسالت اصلی خود می‌دانم، البته استعدادیابی و مبارزه با خرافات را هم در این فعالیت‌های ترویج علم دنبال می‌کنم.

ماه منظر مهم‌ترین مشکل در ترویج علم را به خصوص بین مردم عادی تشخیص مرز خرافه از علم دانست و گفت: همین امر باعث می‌شود بسیاری مباحث علمی را با خرافه اشتباه کرده و خرافات را به عنوان حقایق علمی در نظر بگیرند. 

ذهنیت مسموم در زمینه دانش مسبب بی‌علاقگی دانش‌آموزان به علوم پایه

این معلم مقطع متوسطه در مورد دلیل کاهش علاقه به رشته‌های علوم پایه در مدارس نیز اظهار کرد: ذهنیت مسموم و نابجایی که در زمینه آگاهی و دانش در کشور به وجود آمده مقصر اصلی این مساله است.

ماه منظر ادامه داد: وقتی فردی می‌خواهد در مقطع متوسطه انتخاب رشته کند، اولین معیار یا درامد، یا هم‌چشمی بین خانواده هاست.

این مروج علم ادامه داد: ضمن اینکه ما در مدارس شوق یادگیری به موضوع خاص در دانش اموزان ایجاد نکرده‌ایم. هیچ کشوری فقط به دکتر و مهندس نیاز ندارد. کشور ما هم مثل کشورهای دیگر به شاخه‌های متنوعی از دانش و دانش‌آموخته‌ها نیاز دارد که همه کاربردی هستند و اگر یک فرد بداند به چه چیزی علاقه دارد می‌تواند در زمینه علاقه خودش ادامه تحصیل بدهد.

وی گفت: چون درامد و هم‌چشمی مهم است همه فقط می‌خواهند پزشک شوند، ولی بسیاری دانش‌آموزان بعد از ورود به دانشگاه و طی کردن چند ترم متوجه می‌شوند به این رشته علاقه ندارند که دیگر دیر است. هم جای فرد دیگری را اشغال کرده و هم به علاقه خودش نرسیده، هم به اندازه پزشکان دیگر موفق نخواهد بود و رضایت شغلی و زندگی نخواهد داشت.

برخی برنامه‌ها فقط برای لایه خاصی از جامعه تعریف شده است

وی در مورد هدایت تحصیلی برای دانش‌آموزان به حضور در مناطق مختلف تهران همچنین شهرهای دیگراشاره کرد و توضیح داد: این نوع برنامه ها برای جهت دهی‌ها به دانش‌آموزان برای لایه خاصی از افراد تعریف شده، در حالیکه با هزینه بسیار ساده می‌توانیم دانش و طعم لذت بردن از آن را به دانش‌آموزان نشان دهیم.

ماه‌منظر با اشاره به برکت فضای مجازی برای ترویج علم در دوران کرونا گفت: در این دوران به جای اینکه یک میکروسکوپ را ببریم و فقط دو نفر چند نمونه را ببینند، این نمونه ها را همزمان و از طریق فضای مجازی به بیش از ۱۰ نفر نشان دادیم.

حمایت‌هایی از این فعالیت ها شد؛ مثلا در کانال شاد یا فضای مجازی با مروجان علم توافق کردند که کارهایی مانند رصد ماه را در این فضا برای دانش‌آموزان انجام دهند و در مجموع با شرایط فعلی، فضای مجازی بسیار می تواند مفید باشد.

از بسترهای فضای مجازی برای ترویج علم استفاده کنیم

وی تاکید کرد: آموزش و پرورش نباید بسترهای به وجود آمده در فضای مجازی را رها کند، چون حتی کودکان مناطق محروم هم می‌توانند از آموزش‌ها در این فضا استفاده کنند. اما چون آموزش سنتی در فکر مسئولان آموزشی کشور غالب شده تصور می‌کنند آموزش مجازی فقط برای دوران کرونا بود؛ در حالیکه مثلا کانال شاد با وجود همه نواقص و مشکلاتی که از جهت قطعی اینترنت یا ذخیره فایل‌ها داشت، برای کودکان خوب بود.

این منجم تجربی گفت: استفاده از فضای مجازی برای محیط‌های دانشگاهی هم خوب بود، مثلا ما کارگاهی با محوریت رصد خورشید با تلسکوپ اچ آلفا  را برای این رصد استفاده کردیم. در حالیکه تلسکوپ اچ آلفا (هیدورژن‌آلفا) تنها تلسکوپ متناسب برای رصد خورشید است و فقط یک تلسکوپ اچ آلفا مناسب و خیلی بزرگ در خاورمیانه وجود دارد، در این صورت اگر از فضای مجازی برای رصد خورشید استفاده کنیم فقط تعداد محدودی نمی‌توانند از آن استفاده کنند و تعداد بیشتر می‌شود.

امان از خرافه‌گرایی در جامعه

ماه منظر با تاکید بر افزایش خرافه‌گرایی در کشور گفت: متاسفانه خرافه گرایی در ایران زیاد شده و نهادی مثل آموزش و پرورش هم کاری نکرده است. امروز نسلی از دانش‌آموزان را داریم که برای مسائل و کارهای روزمره دنبال خرافه با اسامی جدید هستند ولی درونمایه آنها خرافات است. البته جامعه اینطور است و کودکان هم که بخشی از جامعه هستند به این سمت می‌روند اما کودکان بخش مهم و ریشه جامعه هستند.

وی ادامه داد: انها به صفحات زرد در اینستاگرام رو می‌آورند که خرافه را رواج می‌دهند ولی نشریاتی مثل نشریه نجوم که علمی هست رو به ورشکستگی دارد. مثلا یک فرد سنگ کوارتز می‌خرد و فکر می‌کند این سنگ انرژی مثبت دارد، در حالیکه اصلا دلیل استفاده از سنگ کوارتز را نمی‌داند.

این مروج علم تاکید کرد: آموزش و پرورش باید مرز خرافه، علم و اعتقاد مذهبی را برای دانش اموزان مشخص کند. زیرا عده ای افراد سودجو با آمیختن خرافه و اعتقادات مذهبی به بدنه فرهنگ علمی یک جامعه ضربه می‌کنند.