یک جامعه‌شناس معتقد است آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه که مسئولیت تعلیم و تربیت نوجوانان و جوانان را برعهده دارند، به جای تمرکز صرف مثلا بر خواندن و نوشتن دانش‌آموزان، قدری روی مهارت‌ها و نحوه استفاده درست از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی تمرکز کنند.

نشست تخصصی با عنوان «خانواده محوری و آسیب‌های نوپدید» به همت موسسه «خانواده اسلامی و تربیت معنوی خاتم» روز سه‌شنبه ۲۴ اسفند برگزار شد. در این نشست «سیده معصومه طباطبایی» مدرس حوزه و دانشگاه و کارشناس رسانه ملی، «رضا دهقان نژاد»، پژوهشگر و فعال حقوق زنان و خانواده و «مهراب صادق نیا» پژوهشگر جامعه شناس دین حضور داشتند و «مریم ارشدی» بنیانگذار شبکه اقتصادی زنان جهان اسلام، دبیر نشست بود.

هر امری که به خانواده آسیب می‌زند، باید مدیریت شود

 طباطبایی، نخستین سخنران نشست گفت: در حال حاضر گسترش فضای مجازی و فناوری اطلاعات و ارتباطات به شکلی است که همه خانواده‌ها به طریقی، ناگزیر به استفاده از این فضا هستند. همان طور که این فضا آورده‌های خوبی دارد و تبادلات اطلاعات را آسان‌تر کرده‌ است، اما یادگیری مهارت‌ها در تعامل خانواده ضرورت دارد تا از این طریق خانواده بتواند تعاملات مثبت و موثر را در فضای خانواده کسب کند.

وی افزود: هر امری که می‌تواند به خانواده آسیب بزند، باید به موقع مدیریت شود تا از بحران دامن‌گیر آن جلوگیری شودهر امری که می‌تواند به خانواده آسیب بزند، باید به موقع مدیریت شود تا از بحران دامن‌گیر آن جلوگیری شود. به عبارتی ضروری است اعضای خانواده به خصوص زوج‌های جوان و والدین، آگاهی‌های لازم را هنگام ورود این امور کسب کنند.

وی ادامه داد: یک گذار از زندگی سنتی به مدرنیته باعث برخی مسایل شده‌ است. در واقع، ما با یک سرعت بسیار زیاد از روش زندگی سنتی به یک روش زندگی جدید و مدرن عبور کرده‌ایم که متاسفانه این ابزار قبل از حضور در زندگی خانوادگی، آموزش لازم را به همراه نداشت و نتیجه آن بروز بحران‌های دامن‌گیر بوده‌ است. بنابراین، مهمترین مساله مهم، نبود آموزش صحیح و نبود فرهنگ‌سازی است.

طباطبایی افزود: برای مدیریت بحران، لازم است در کنار رشد روزافزون این فضا، آموزش لازم را برای خانواده داشته باشیم. فضای مجازی در کنار همه محسنات، آسیب‌های جدی هم دارد که خانواده باید آنها را بشناسد و نسبت به آنها اقدام کند و راهبری مناسبی را در خصوص فرزندان اعمال کند. این در حالی است که اگر از این فضا استفاده درست و مناسبی نشود، بحران‌های غیرقابل جبرانی به خانواده وارد می‌شود. ای بسا، گسست‌های عاطفی بین نسل‌ها سبب شده اعضای خانواده در کنار هم باشند، اما مراوده‌ای با یکدیگر نداشته باشند و باوجود حضور کنار هم، هرکس در دنیای خود سیر کند.

ایرانیان به طور میانگین روزانه ۵ الی ۹ ساعت در فضای مجازی به سر می‌برند که در دنیا این رقم، ۱۶ ساعت است

متاسفانه همین باعث شده‌ وقتی فرزندان در فضای جامعه ظاهر می‌شوند، حضور درستی نداشته باشند. زیرا این امر را به خوبی فرا نگرفته‌اند. مراحل دوست‌یابی و مهارت ارتباطی تحت تاثیر فضای مجازی که بعضی اوقات هم اغواکننده بوده، قرار گرفته‌ است.

استفاده نکردن درست از فضای مجازی سبب بروز نوعی تأخر فرهنگی شده‌ است

صادق‌نیا، دومین سخنران نشست گفت: تهدیدهای فضای مجازی، موضوع بسیار مهمی است. امروزه، یکی از نهادهایی که به شدت متاثر از این فضا قرار گرفته‌، نهاد خانواده است و مهمترین آسیب‌ها و تهدیدها هم از جانب مدیریت خانواده و اصل و بقای آن است.  

وی افزود: مدیریت خانواده، در جوامع سنتی به دلیل شرایط حاکم، قدری ساده‌تر بود. اما در جوامع کنونی به علت خصلتی که شبکه‌های اجتماعی دارند و روابط گسترده‌ای که از پس آنها ایجاد شده‌، این مدیریت دوام و قوام خود را از دست داده‌ است. در واقع، بعد کنترلی و نظارتی خانواده به دلیل شبکه‌های مجازی با چالش‌های بسیاری روبرو شده‌ است.

این سخنران ادامه داد: ما در دنیایی به سر می‌بریم که زندگی در آن نیازمند مهارت‌هایی است. یکی از این مهارت‌ها، مهارت استفاده از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی است. اما متاسفانه آنچه روی داده این است که در هیچ کجا نحوه استفاده از این فضا آموزش داده نمی‌شود و این سبب شده‌است که در فرایند اجتماعی شدن دچار یک تاخر و «عقب ماندگی فرهنگی» شویم.

یکی از مهارت‌های لازم امروز، مهارت استفاده از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی است. اما متاسفانه در هیچ کجا نحوه استفاده از این فضا آموزش داده نمی‌شود و این سبب شده‌ در فرایند اجتماعی شدن دچار یک تأخر و «عقب ماندگی فرهنگی» شویماز این رو، ضروری است آموزش و پرورش به جای تمرکز بر روی خواندن و نوشتن دانش‌آموزان، قدری روی این مهارت‌ها و نحوه استفاده درست از این فضا و شبکه‌های اجتماعی تمرکز کند.

علاوه بر آموزش و پرورش، باید همه مراکز، دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه که مسئولیت تعلیم و تربیت نوجوانان و جوانان را برعهده دارند، نیز این مهم را انجام داده و تبعات، آسیب‌ها و پیامدهای ناشی از استفاده نادرست از این فضا را کاهش دهند.

همچنین مدیریت فضای رسانه باید جزء اولویت‌ها باشد. محتواهایی باید تولید شوند که ضمن مفید بودن، برای مخاطب جذاب‌ هم باشند. همچنین یکی از راه‌هایی که می‌تواند به دوام خانواده و کاهش آسیب‌های ناشی از فضای مجازی کمک کند، کم کردن میزان ساعات استفاده از این فضا و نه ایجاد رعب و هراس در مخاطبین است.

۷ نکته که باید در استفاده از فضای مجازی رعایت کرد

دهقان نژاد، آخرین سخنران نشست گفت: فضای مجازی به عضو جدایی‌ناپذیر خانواده‌های ایرانی تبدیل شده‌ و از این رو لازم است در رسانه‌های ملی و محلی در مورد آن صحبت شود.

وی گفت: ایرانیان به طور میانگین روزانه ۵ الی ۹ ساعت در فضای مجازی به سر می‌برند که در دنیا این رقم، ۱۶ ساعت است. هر چند استفاده از اینترنت باتوجه به کارکردهای مثبت آن از حقوق مسلم همه افراد شناخته می‌شود، اما با این حال نوعی فضای تکلیف را نیز به همراه می‌آورد. 

دهقان‌نژاد ادامه داد: احترام به دیدگاه‌های یکدیگر و عدم آبروریزی افراد، رعایت صداقت و راستی در انتشار مطالب، دعوت به خوبی‌ها، احترام به امنیت روانی کاربران، دنبال نکردن صفحات غیرمفید، هدف‌گذاری در فضای مجازی و مدیریت زمان در استفاده از آن از جمله نکات بسیار مهم در استفاده از این فضا هستند.

وی در نهایت گفت: باید پیامدهای مثبت و منفی فضای مجازی در محیط خانواده، مورد بررسی و کارشناسی علمی قرار بگیرد شود تا از این طریق، بتوان احترام به امنیت روحی و روانی کاربران را تامین نمود.

همچنین باید پیامدهای مثبت و منفی فضای مجازی در محیط خانواده، مورد بررسی و کارشناسی علمی قرار بگیرد شود تا از این طریق، بتوان احترام به امنیت روحی و روانی کاربران را تامین نمودهیچ کس حق ندارد حرفی بزند یا کاری کند که این امنیت آسیب ببیند.

استفاده درست، به جای منع

مریم ارشدی در انتهای نشست به جمع‌بندی نکات مطرح شده از سوی سخنرانان پرداخت و گفت: آنچه روزی به عنوان عیب تلقی می‌شد، امروزه در فضای مجازی نه تنها قبح آن ریخته شده‌است، بلکه حتی تبدیل به ارزش هم شده‌است.

وی گفت: امروز ما می‌توانیم از طرق فضای مجازی با وجود برنامه مناسب و با کمک اعضای خانواده و مدیریت زنان، آنچه را که می‌خواهیم تبدیل به عرف شود، جریان‌سازی کنیم. در فضای مجازی به گونه‌ای می‌توان برنامه داد که بعضی از مباحث ما به مطالبه عمومی تبدیل شوند. 

وی ادامه داد: باید به جای منع، به دنبال جایگزین بود. در استفاده از فضای مجازی باید متعهد بود و وجدان داشت. در مجموع فرهنگ‌سازی متعهدانه کاربران در عرصه فضای مجازی باعث می‌شود سلامت حریم خصوصی افراد حفظ شود و از هجمه نامناسب آن جلوگیری شود و آبرو وحیثیت افراد خدشه دار نشود.

وی در نهایت گفت: استفاده درست و مناسب از این فضا و فرهنگ سازی مناسب، سبب می‌شود بسیاری از مشکلات خانوادگی نظیر شکاف‌ها و گسست‌های نسلی و جنسیتی حل شود و از تبعات و پیامدهای منفی این فضا کاسته شود. در این فضا باید به صورت برنامه محور وارد شد و برای آن جایگزین تعریف کرد.