نتایج یک مطالعه بزرگ ملی توسط جمعی از محققان علم پزشکی کشور، حاکی از شیوع ۹ درصدی کم خونی در بین جمعیت بزرگسال (افراد ۳۵ سال و بالاتر) کشور است و استان هرمزگان در صدر «شیوع کم خونی » قرار دارد.

نتایج این مطالعه تحت عنوان «Anemia among Iranian population aged ≥۳۵ years Persian Cohort» که توسط جمعی از محققان علوم پزشکی کشور به سرپرستی دکتر رضا ملک زاده، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده، در مجله معتبر بین المللی PLOS ONE  منتشر شده است.

مطالعه اپیدمیولوژیک حاضر، بر اساس داده‌های مطالعه ملی کوهورت پرشین (مطالعه اپیدمیولوژیک آینده‌نگر در زمینه بیماری‌های مزمن غیرواگیر) انجام شده و میزان شیوع کم خونی را بر اساس تفاوت‌های جغرافیایی، در ۱۶ استان اردبیل، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، فارس، گیلان، هرمزگان، کرمان، کرمانشاه، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، کردستان، مازندران، خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان و یزد و بر روی جمعیتی بالغ بر ۱۶۱ هزار فرد بزرگسال ۳۵ سال و بالاتر (۴۵ درصد مردان و ۵۵ درصد زنان) با میانگین سنی ۴۹ سال بررسی کرده است.

۹۱ درصد افراد مورد مطالعه متاهل  و ۷۶ درصد جمعیت شهری بودند. غلظت هموگلوبین  (Hb) طبیعی در نظر گرفته شده برای بررسی شیوع کم خونی در افراد مورد مطالعه، بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، کمتر از ۱۳ گرم در دسی لیتر برای مردان و کمتر از ۱۲ گرم در دسی لیتر برای زنان در نظر گرفته شده است.

ملک زاده گفت: برخی مطالعات انجام شده در کشور، میزان شیوع کم خونی در جمعیت عمومی بزرگسال را بین ۱۰ تا ۳۰ درصد  گزارش کرده اند. یافته های مطالعه ما که جامع ترین مطالعه شیوع کم خونی با تعداد بسیار بیشتر مشارکت کنندگان  (افراد ۳۵ سال و بالاتر)  از بین نژادهای مختلف ایرانی همراه با بررسی بار بیماری و عوامل خطر آن است، نشان داد میزان شیوع کلی کم خونی در جمعیت بزرگسال کشور، ۹ درصد است که بر اساس طبقه بندی سازمان جهانی بهداشت در سطح «شیوع متوسط» کم خونی قرار دارد.

چند درصد جمعیت ایران مبتلا به کم خونی هستند؟

به گزارش پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، محقق ارشد این مطالعه درباره میزان شیوع کم خونی «شدید»، «متوسط»  و «خفیف» در بین افراد بزرگسال گفت:  ۶۹ درصد جمعیت (هر دوجنس) مورد بررسی در مطالعه، به کم خونی «خفیف»،  ۲۹ درصد به کم خونی «متوسط» و ۲ درصد نیز به کم خونی «شدید» مبتلا هستند.

ملک زاده افزود: شایعترین نوع کم خونی در هر دو جنس مورد بررسی در مطالعه، «هیپوکرومیک میکروسیتیک» با شیوع ۶۵ درصدی است. کمبود آهن در بزرگسالان کشور، محتمل ترین علت این میزان شیوع کم خونی است. همچنین بیماری های مزمن یا تالاسمی به عنوان دیگر علل احتمالی این نوع کم خونی مطرح هستند. کم خونی نوع «نورموکرومیک نورموسیتیک» با ۲۳ درصد شیوع نیز، در رتبه بعدی شایعترین نوع کم خونی در بزرگسالان هر دو جنس کشور قرار دارد.

وی با بیان اینکه طبق این یافته ها، شیوع کم خونی در سراسر کشور وجود دارد، بیشترین میزان شیوع استاندارد شده سنی کم خونی در استان های مورد بررسی را در استان هرمزگان و کمترین را در استان کردستان اعلام کرد.

ملک زاده تصریح کرد: بر اساس نتایج به دست آمده، استان هرمزگان (۳۷.۴۱ درصد)، گیلان ( ۱۳.۳۰ درصد)، مازندران (۱۳ درصد)، خوزستان (۱۰.۴۸)، خراسان رضوی (۹.۶۷ درصد)، کرمانشاه (۹.۴۶ )، کرمان (۹.۲۵ درصد)، فارس (۸.۱۸ درصد)، یزد (۷.۹۸ درصد)، سیستان و بلوچستان (۶.۴۸ درصد) ، کهگیلویه و بویراحمد (۶.۹ درصد)، اردبیل (۵.۸۹ درصد)، چهار محال و بختیاری (۵.۴۸ درصد)، آذربایجان غربی ( ۵.۲۳ درصد )، آذربایجان شرقی (۴.۹۵ درصد) و کردستان (۴.۵۷ درصد) به ترتیب در بالاترین و پایین ترین رتبه شیوع کم خونی در افراد بالای ۳۵ سال هر دو جنس در جمع ۱۶ استان مورد بررسی، قرار دارند.

وی درباره علت شیوع بالای کم خونی در استان هرمزگان نیز گفت: یکی از دلایل احتمالی می تواند شیوع قابل توجه بتا تالاسمی در این استان باشد. در مجموع، تالاسمی با شیوع ۱۰ درصدی در چند استان ایران، یکی از شایع ترین علل کم خونی است؛ هر چند ایران با اجرای برنامه ملی پیشگیری از تالاسمی پیشرفت زیادی در این زمینه داشته است.

چه گروه هایی بیشتر در معرض خطر کم خونی قرار دارند؟

دکتر محمد زمانی، پزشک و نویسنده اول مطالعه درباره دیگر یافته های این مطالعه گفت: طبق نتایج مطالعه حاضر، جنس مونث، محل زندگی روستایی، خانه دار بودن، بازنشسته بودن، کم وزنی، مصرف مواد، خواب ناکافی، فعالیت بدنی کم، و ابتلا به بیماری هایی همچون دیابت، نارسایی کلیه و سرطان، با افزایش خطر کم خونی مرتبط هستند. در مقابل، افراد دارای چاقی شکمی در مقایسه با کسانی که چاقی شکمی نداشتند، با کم خونی کمتری مواجه بودند.

نویسنده اول مطالعه افزود: یافته های این پژوهش همچنین حاکی از آن بود که سطح تحصیلات بالاتر و وضعیت اقتصادی بهتر با خطر بیشتر کم خونی همراه است که این امر نیازمند بررسی علل این ارتباط است.

شیوع کم خونی در زنان ایران به میزان قابل توجهی بالاتر از مردان است

وی درباره میزان کم خونی در بین زنان و مردان نیز گفت: میانگین غلظت هموگلوبین در مشارکت کنندگان زن (۱.۵ ± ۱۳.۵ گرم/دسی لیتر)، به شکل معناداری کمتر از مردان  (۱.۵± ۱۵.۵ گرم/دسی لیتر) است. همچنین شیوع کم خونی در  تمام گروه های سنی زنان (۱۲.۵ درصد) به طور قابل توجهی بیشتر از مردان (۴.۵ درصد) است که از جمله علل اصلی آن می توان به کم خونی فقر آهن ناشی از قاعدگی یا بارداری اشاره کرد.

نویسنده اول مطالعه افزود: درحالی که شیوع کم خونی در زنان با روند افزایشی متفاوتی (افزایش جزیی از ۳۵ تا ۳۹ سال، اوج گیری در سنین ۴۵ تا ۴۹ سال، کاهش در سنین ۵۰ تا ۵۹ سال و افزایش دوباره پس از این سنین) همراه است، شیوع کم خونی در مردان، دارای روند افزایشی در تمام گروه های سنی است.

وی ادامه داد: بیشترین میزان شیوع کم خونی در بزرگسالان هر دو جنس کشور، مربوط به  گروه سنی ۴۰ تا ۴۹ سال ( ۱۰ درصد) است و پس از آن گروه های سنی ۵۰ تا ۵۹ سال، ۳۵ تا ۳۹ سال، و ۶۰ سال و بالاتر است. بر اساس این یافته ها، همین رتبه بندی گروه های سنی در شیوع کم خونی سطح «متوسط» نیز وجود دارد.

حدود ۲ میلیارد نفر در جهان تحت تاثیر بیماری کم خونی هستند

زمانی، همچنین درباره میزان شیوع بیماری کم خونی در جهان اظهار داشت: بر اساس تخمین های مطالعه جهانی بار جهانی بیماری ها، آسیب ها و عوامل خطر در سال ۲۰۱۳، حدود ۲ میلیارد نفر در سراسر جهان تحت تأثیر بیماری کم خونی قرار دارند. از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰، شیوع کم خونی اندکی کاهش، اما تعداد موارد ابتلا به کم خونی افزایش یافت. همچنین طی دو دهه گذشته شمار سال های از دست رفته عمر به علت ناتوانی ناشی از بیماری کم خونی از ۶۵.۵ میلیون سال به ۶۸.۴ میلیون رسیده است.

وی افزود: بر اساس نتایج این مطالعه جهانی، شیوع کم خونی در کشورهای در حال توسعه بیشتر است و در نتیجه این بیماری، با هزینه های درمان و مراقبت های بهداشتی بیشتری همراه خواهد بود.

به گفته محققان در مطالعه «شیوع کم خونی در بزرگسالان ایران» انجام مطالعات اپیدمیولوژیک آینده نگر برای کنترل بیماری کم خونی به ویژه در کشورهای درحال توسعه ضروری است و نتایج این مطالعات می تواند بر سیاستگذاری های بهتر در برنامه های بهداشت عمومی مقابله با شیوع کم خونی بسیار موثر باشد. مطالعه حاضر نیز به دلیل تعداد زیاد شرکت کنندگان که یک نقطه قوت محسوب می شود می تواند محققان و برنامه ریزان نظام سلامت کشور را به سمت تعیین اهداف دقیق تر برای کنترل شیوع کم خونی در بزرگسالان به ویژه در مناطقی با شیوع بالای این بیماری رهنمون باشد.

پژوهشگران این مطالعه امیدوارند، مطالعات بعدی با ارائه اطلاعات بیشتر و دقیق تر در خصوص برخی شاخص های تاثیرگذار مانند آهن، سطوح ویتامین، عفونت ها یا اختلالات ژنتیکی موثر در کاهش یا افزایش شیوع کم خونی، تفاسیر دقیق تری در زمینه علت کم خونی به ویژه در مناطقی با شیوع بالا ارائه دهد.