حسین عباسی‌نسب 
کارشناسان «موسسه بین‌المللی مطالعات راهبردی» اگرچه برای سال ۲۰۲۲ در بیشتر مناطق جهان تعمیق چالش‌های پیشین را پیش بینی می‌کنند اما اعتقاد دارند در خاورمیانه موضوع احیای برجام و تداوم روند تنش‌زدایی ۲۰۲۱ نقش حیاتی را دارند.

از نگاه تحلیلگران مسائل بین‌المللی موضوع‌های مختلفی وجود دارد که در اولویت رسیدگی در سال ۲۰۲۲ قرار دارند. کارشناسان اندیشکده آمریکایی «موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک» بر این باورند در سال جدید، خروج از شرایط رکود اقتصادی ناشی از همه‌گیری کرونا یک اولویت برای همه دولت‌های جهان خواهد بود. با این‌حال در بسیاری از مناطق، سایه اختلاف‌های قدیمی بر امور استراتژیک جهان سایه می‌افکند.

بحران داخلی دلیل تضعیف ظرفیت جهانی آمریکا
چالش مهم در آمریکای شمالی، بحران داخلی ایالات متحده‌ است که ظرفیت این کشور برای رهبری جهانی را تهدید می‌کند. یک سال پس از شورش ۶ ژانویه(۱۶ دی‌) کنگره، ایالات متحده همچنان با اصلی‌ترین تهدید علیه دموکراسی خود از زمان جنگ داخلی تاکنون مواجه‌ است.
اگرچه این بحرانی است که از قطبی‌سازی سیاسی دهه‌های اخیر سرچشمه می‌گیرد اما اکنون بسیار جدی‌تر شده‌؛ تحولات شرایط را برای بازاندیشی ظرفیت آمریکا در رهبری یک سیستم بین‌المللی تک قطبی و تبدیل آن به ساختاری دو یا چند قطبی ایجاد کرده‌است.

چالش مهم در آمریکای شمالی، بحران داخلی ایالات متحده‌است که ظرفیت این کشور برای رهبری جهانی را تهدید می‌کند.

اندکی پس از ۶ ژانویه ۲۰۲۱، به نظر می‌رسید رهبران حزب جمهوریخواه بخواهند فردی را که حمله اوباش به کنگره را تحریک کرده بود، کنار بگذارند اما ترامپ همچنان در میان اعضای جمهوریخواه محبوبیت خود را حفظ کرده و بسیاری از چهره‌های حزب، سخنان ترامپ در مورد دزدیده شدن انتخابات را تکرار می‌کنند. از اکنون این دروغ‌ها برای انتخابات ۲۰۲۴ توسط مجالس جمهوریخواه در ایالت‌های کلیدی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

کرونا و موضوع واکسن، بهبودی اقتصادی و بیکاری و افزایش ناگهانی تورم همگی از مسائلی هستند که کاخ سفید را آزار می‌دهند. همزمان محبوبیت «جو بایدن» رئیس جمهورd آمریکا هم از تابستان گذشته به شدت کاهش یافته‌است. ۳۴ ماه پیش از انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ زمان کافی برای تغییر اوضاع وجود دارد اما در حال حاضر به سختی می‌توان تصور کرد که دموکرات‌ها قادر به کنترل بحران باشند.

اهمیت احیای برجام برای منطقه خاورمیانه
با آغاز سال ۲۰۲۲، همه نگاه‌ها به مذاکرات هسته‌ای برای احیای توافق ۲۰۱۵ بین ایران و قدرت‌های بزرگ معطوف است. خروج دولت ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸ ضربه مهلکی را به این توافق وارد کرد. در مقابل، ایران با افزایش درصد غنی‌سازی و افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده و همچنین تغییر نوع همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بازی متقابلی را با دولت «جو بایدن» به راه انداخت.

منطقه باید با این موضوع کنار بیاید که شاید بازگرداندن برجام به مسیر اصلی خیلی دیر و سخت شده باشد؛ مسائلی همچون  ایران با قابلیت هسته‌ای یا یک درگیری نظامی بین ایران و ایالات متحده یا اسرائیل دورنمای منطقه را تیره می‌کند. در این میان، فعالیت‌های منطقه‌ای، موشکی و پهپادی ایران، نیز برای واشنگتن دارای اهمیت است.

موضوع توافق میان ایران و آمریکا برای خاورمیانه اهمیت فوق العاده‌ای دارد؛ اگر قدرت‌های منطقه‌ای تنش‌زدایی سال ۲۰۲۱ را پیگیری کنند، می‌توان به سمت حل مناقشه‌ها در سال ۲۰۲۲ امید داشت.در منطقه نقاط پرتنش دیگری نیز وجود دارد. با وجود تنش‌زدایی در سال ۲۰۲۱، روند سیاسی لیبی هنوز شکننده‌است؛ نشانه‌ای از فروکش جنگ در یمن وجود ندارد و اگرچه درگیری سوریه متوقف شده‌ اما ویژگی ژئوپلیتیکی خود را حفظ می‌کند. از طرف دیگر عراق با تنش‌های داخلی مواجه و لبنان نیز در آستانه بحران قرار گرفته‌است. انتقال قدرت در سودان نیز به خطر افتاده‌؛ گذشته از مشکلات داخلی، ترکیه با رقبای زیادی در مدیترانه شرقی رودرروست و مراکش و الجزایر نیز بدترین بحران خود را در سال‌های اخیر پشت سر می‌گذارند.

منطقه همچنین شاهد تأثیر پیامدهای تسلط طالبان بر افغانستان است. تنها در صورتی که قدرت‌های منطقه‌ای تصمیم سال ۲۰۲۱ برای کاهش تنش را پیگیری کنند، می‌توان به سمت حل مناقشه در سال ۲۰۲۲ حرکت کرد.

تداوم نابرابری و فقر در آمریکای لاتین
در حوزه آمریکای لاتین نیز مهمترین موضوع سال جدید، سطوح بالای نابرابری و فقر است که امنیت منطقه را تضعیف می‌کند.
سال ۲۰۲۲ نیز با وجود ادامه رشد اقتصادی و پیشرفت قابل توجه در تولید واکسن، سال چالش برانگیز دیگری برای آمریکای لاتین خواهد بود. پیش‌بینی می‌شود رشد اقتصادی در سال ۲۰۲۲ تا سطح ۳ درصد کاهش یابد؛ این سطح برای بهبود تولید ناخالص داخلی منطقه و رساندن آن به سطوح پیش از همه‌گیری در میان‌مدت کافی نخواهد بود.

بی‌سابقه‌ترین سطح نابرابری و فقر، همراه با تضعیف حاکمیت قانون، همچنان به خشونت بیشتر و غیرقابل کنترل شدن جریان‌ مهاجرت منجر می‌شود و در عین حال قدرت و نقش گروه‌های جنایتکار شبه‌دولتی را تقویت می‌کند . این امور پیامدهای منفی برای امنیت داخلی و منطقه‌ای به همراه خواهد داشت و همزمان بر روابط بین دولتی نیز تاثرگذار می‌شود.

آمریکای لاتین همچنین با کمبود نقدینگی، سرمایه‌گذاری و تامین مالی دست‌وپنجه نرم می‌کند و بنابراین برای تامین نیازهای زیرساختی خود به چین اتکا دارد. واقعیت‌های اقتصادی، گرایش ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک منطقه‌ را به سوی پکن متمایل می‌سازد. اقدامات دیپلماتیک و راهبردهای دولت بایدن باید بر این موضوع متمرکز باشد.

مفاهیم دفاعی امنیتی نوین برای اروپا
در سال ۲۰۲۲، مهمترین چالش‌های اروپا، همه‌گیری و مهاجرت است که با چالش‌های تازه در بافت‌هایی جدید ادغام خواهند شد. اتحادیه اروپا با ریاست فرانسه، به تدوین یک مدل اقتصادی پس از همه‌گیری می‌پردازد و بررسی مجدد قوانین مالی اتحادیه اروپا و ظرفیت مالی آن، از جمله مسائل مورد توجه خواهند بود. کمیسیون اروپا تلاش می‌کند یک واکنش محکم‌تر اما همچنان یکپارچه را به جنبه‌های رقابت سیستمی خود با چین در پیش بگیرد. این تصمیم به دنبال واکنش شدید چین به افتتاح سفارت تایوان در لیتوانی در سال گذشته صورت گرفت.

در حالی که آلمان، به عنوان آخرین رئیس گروه G۷، برای تقویت انعطاف‌پذیری دموکراتیک تلاش می‌کند، حاکمیت قانون اتحادیه اروپا در مجارستان و انتخابات احتمالی در لهستان با چالش روبرو خواهد شد.

«چارلز میشل» رئیس شورای اروپا پیشنهاد کرده‌ سال ۲۰۲۲ «سال دفاع اروپا» باشد. برای این منظور مجموعه‌ای از فعالیت‌ها شامل تصویب راهبرد اتحادیه اروپا در ماه مارس و تعیین مفهوم استراتژیک جدید ناتو در ماه ژوئن مورد توجه قرار دارد. از آنجایی که «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه، گزینه‌هایی را در مورد حاکمیت و امنیت اوکراین بررسی می‌کند، اروپا باید نگاهی به ساختارهای امنیتی خود داشته باشد.

بی‌ثباتی ناگهانی می‌تواند حتی یک حکومت در ظاهر امن پس از شوروی همچون قزاقستان را هم تحت تأثیر قرار دهد.تنش‌های چندوجهی برای روسیه و اوراسیا 
با آغاز سال ۲۰۲۲، تنش‌های شدید در روابط روسیه و غرب ادامه دارد. روسیه بیش از ۱۰۰ هزار سرباز خود را در نزدیکی مرز اوکراین مستقر کرده‌ تا ایالات متحده و ناتو را تحت فشار قرار دهد و در نظم امنیتی اروپا تجدیدنظر و با مسکو توافقی را امضا کنند. در بدترین حالت، حمله دوباره روسیه به اوکراین می‌تواند منجر به شدیدترین درگیری بین ارتش‌های کلاسیک در اروپا از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون شود.

در قفقاز، تنش‌ها بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان پس از آتش بس در نوامبر ۲۰۲۰ که به جنگ دوم آنها پایان داد، ادامه دارد. آسیای مرکزی نیز با نگرانی‌هایی در مورد افغانستان و طالبان روبرو خواهد بود. همچنین ناآرامی‌های سراسری بی‌سابقه در قزاقستان پیامدهای منطقه‌ای گسترده‌تری را خواهد داشت. مداخله روسیه که به درخواست رئیس‌جمهوری قزاقستان صورت می‌گیرد ممکن است نظم امنیتی منطقه را به نفع مسکو تغییر دهد. این رویدادها همچنین نشان می‌دهد بی‌ثباتی ناگهانی می‌تواند حتی یک رژیم در ظاهر امن پس از شوروی را تحت تأثیر قرار دهد.

سال سرنوشت ساز برای چین و پینگ
در مورد چین موضوع‌های مهم، تقویت انعطاف‌پذیری اقتصاد داخلی و کنترل بیشتر «شی جین پینگ» بر قدرت هستند.

روابط چین و ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ بهتر نشد و در سال بعد نیز در همین شرایط اقی خواهد ماند...در هر صورت رقابت و کاهش وابستگی به زنجیره تامین چین در مناطق حیاتی همچنان موضوع‌های اصلی برای دو کشور باقی خواهند ماند.۲۰۲۲ از نظر سیاسی سال حساسی برای خط مشی‌های چین خواهد بود. حزب کمونیست چین با چالش‌های دیرپای داخلی و خارجی مواجه خواهد شد. روابط چین و ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ بهتر نشد و در سال آتی نیز در همین شرایط باقی خواهد ماند. باید دید که روابط تجاری دو طرف به کدام سو حرکت خواهد کرد اما در هر صورت رقابت و کاهش وابستگی به زنجیره تامین چین در مناطق حیاتی همچنان موضوعات اصلی باقی خواهند ماند.

برای پکن، مشکل بزرگ‌تر، شیوه ایجاد انعطاف‌پذیری اقتصادی در داخل از طریق مدل چرخش دوگانه (dual-circulation model) است. این کشور با محدودیت‌های فزاینده در دسترسی به فناوری و نوآوری خارجی نیز مواجه‌ است. کاهش رشد اقتصادی، نگرانی‌های اجتماعی-اقتصادی به‌ویژه موضوع مقابله با کرونا از نگرانی‌های مهم پکن هستند.

از طرف دیگر چالش بر سر تایوان نیز وجود دارد. اگرچه درگیری نظامی بعید به نظر می‌رسد اما چین همچنان به آموزش و تقویت ارتش آزادی‌بخش خلق ادامه می‌دهد.
برگزاری بیستمین کنگره حزب کمونیست در اواخر سال ۲۰۲۲ نیز اهمیت فوق العاده‌ای دارد زیرا احتمال انتخاب «شی جین پینگ» برای سومین دوره ریاست جمهوری مطرح است؛ بنابراین تغییرات سیاسی باعث افزایش تسلط وی بر حزب و کشور می‌شود.

در دیگر مناطق جهان نیز همچنان چالش‌های پیشین ادامه دارد و حتی گسترش می‌یابد. تداوم و افزایش سطح درگیری‌های مسلحانه در جنوب صحرای آفریقا موجب فرسایش دموکراسی می‌شود. جنگ و ناامنی چندین کشور در غرب آفریقا و ساحل را در بر می‌گیرد ضمن آنکه خطر سرایت بیشتر به کشورهای دیگر هم وجود دارد.

برای جنوب آسیا، مدیریت روابط دوجانبه یک اولویت برای پایتخت‌های منطقه‌ است. مقابله با گسترش ایدئولوژی افراطی و تروریسم ناشی از افغانستان، مدیریت تشدید تنش‌های دوجانبه میان افغانستان، پاکستان، هند و چین، و کاهش تاثیر اقتصادی موج سوم کووید-۱۹، چالش‌های کلیدی برای جنوب آسیا خواهند بود./ ایرنا