سیره و نهضت سید و سالار شهیدان، صحنه‌ تقابل دو فرهنگ و ستیز عقل و جهل بود و نوعی نظام و مکتب فکری را ترسیم کرد تا مسلمانان، راه سعادت و تقرب الهی را با تاسی از آموزه‌های این امام همام(ع) بیابند.

امام حسین(ع) سومین پیشوای شیعیان برای تحقق اسلام راستین و حفظ ارزش ها و معارف آن و همچنین برملا ساختن ظلم و فساد حکومت وقت به مبارزه با یزید و سپاهیانش پرداخت و بنابر رسالت الهی خویش گام در مسیری پرخطر نهاد و با قیام و شهادتش مشعل فروزان هدایت را برای اهل یقین برافروخت. عزاداری ها و مراسم بزرگداشت شهیدان کربلا در روزهای محرم یادآور بزرگی قیام سیدوسالار شهیدان اباعبدالله الحسین(ع) است.

بزرگمردی که برای حفظ معارف حقیقی اسلامی به همراه ۷۲ تن از یاران باوفایش حماسه‌ای جاودان را خلق کرد که هرگز در محدوده زمانی و مکانی خاصی محصور نماند و برای حرکت ها و مبارزه های ظلم‌ستیزانه در تمام جهان و در طول سال ها و سده های متوالی الهام بخش و به الگویی بی نظیر بدل شد. عاشورا فرهنگی برخاسته از متن و آموزه های اسلام ناب به شمار می رود و نقشی اثرگذار در استحکام اندیشه ها و باورهای دینی دارد. آنچه در عاشورای ۶۱ هجری اتفاق افتاد اگرچه به ظاهر یک حادثه بود اما حماسه ای عظیم و تکان دهنده محسوب می شد که وجدان های خفته را بیدار کرد و خون رشادت و آگاهی را در رگ های امت اسلامی روان ساخت. در واقع عاشورا به مکتبی تبدیل شد که ستمدیدگان را بر ضد ظلم شورانید. از این رو ائمه اطهار(ع) همواره بر حادثه کربلا به عنوان برنامه ای تحول آفرین، احیاگر و بسیج کننده تاکید داشتند و همواره می کوشیدند تا آن را زنده و سازنده نگه دارند.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز واقعه عاشورا با حجت الاسلام «محسن بیاتی» استاد حوزه علمیه و پژوهشگر امور دینی به گفت وگو پرداخت.

عاشورا، بعثتی دوباره
سه واقعه اساسی بعثت، غدیر و عاشورا نقطه های عطف در تاریخ اسلام هستند، این سه واقعه اساسی، نقطه عطف‌ در تاریخ‌ اسلام و تشیع و محور بیشتر تحولات‌ ذهنی‌ و عینی جوامع اسلامی هستند. بعثت نبوی، آغاز عمومی اسلام بود و غدیر، امتداد اصیل دین محمدی‌(ص) تا پایان‌ تاریخ است. عاشورا را نیز باید تضمین سـلامت‌ و صـلابت‌ بـعثت و غدیر تا ظهور ولی عصر(عـج) دانست و بـر بقای فکری و آیینی آن پای فشرد. بدین رو محافظت و پاسداری‌ از نهضت‌ عاشورا، مرزبانی از همه حدود و کیان دین مبین اسلام‌ در همه ابعاد اعتقادی و اجرایی آن است. پیام عـاشورا تـرکیبی از عـمل دینی، معرفت الهی و ایمان قلبی است‌ زیرا در ساختار و اعـماق آن حـادثه بزرگ تاریخی، انبوهی از آموزه ‏های دینی و انسانی وجود دارد که مجموعه آنها یک پیام ترکیبی را تشکیل می ‏دهند.

عاشورا را بعثت‌ دوباره خوانده ‏اند زیرا به واقع بقاء و احیای دین و آیین را در پی داشت. یعنی‌ اسلام، اصل وجودش را وامدار پیامبر گرامی اسلام(ص) و بقای جـاودانه ‏اش را مـدیون‌ امام حـسین(ع) و نهضت خونینش است. بدین رو آنان که درد دین دارند و در سـر آرزوی پیشـرفت اسـلام را می ‏پرورانند، چاره ‏ای‌ جز پاسداری از مرزهای عقیدتی و تاریخی عاشورا ندارند. بنابراین باید بگوییم هرگونه توجه و اهتمام به نهضت سیدالشهداء(ع) از مصادیق دینداری و حمایت از مرزهای دین است.

ضرورت تجدید عهد با سید و سالار شهیدان‌

یادآوری وظایف و مسوولیت‏ های عاشوراییان، هرگز به معنای اعتراض به کوتاهی یا کم کاری ذاکران و متولیان ‌فرهنگ‌ حسینی نـیست؛ بلکه بیشتر به معنای ضرورت تجدید عهد با سید و سالار شهیدان‌ و انجام‌ تکلیف‏ هایی‌ است که در این راه دشوار پیش روی اهل علم و فضلای حوزه و دانشگاه است.

عاشورا با همه هیمنه و شکوهی که دارد، هماره در معرض آفات و آسـیب ‏های خـواسته و ناخواسته قرار دارد. سرنوشت عاشورا پس از دهم محرم ۶۱ هجری، بسیار عبرت ‏آموز و گاه تأثرانگیز است. اگر بگوییم آنچه برخی جاهلان و نااهلان بر سر فرهنگ و مـعارف نـهضت‌ حسینی‌ آوردند، غمبارتر از اصل حـادثه اسـت، سخن به گزاف نگفته ‏ایم. اگر فردی عاشورا را با همه ابعاد آن بشناسد، اصل مصیبت امام‌ حسین‌(ع) را فراموش می کند و برای عاشورای حسینی بـه ‌سوگ می نشیند.

نهضت کربلا، تجسم فرهنگ‌ و مرام‌ پیشوایان‌ دینی

نهضت کربلا تجسم فرهنگ و مرام پیشوایان دینی است، رفتار سیدالشهداء در آن روز شگفت، امضای سرخی در ذیل‌ کارنامه‌ عصمت است. روی خطاب و سخن عاشورا بـا هر انسانی است که عدالت و حقیقت را خواستار است‌ و راهی‌ به سوی آن می جوید. بدین رو همه بشر، مخاطبان امام حـسین(ع) ‏هستند و از این آمـوزگار آزادگی‌، درس صلابت و معرفت می آموزند. برای صیانت از این دریای‌ گوهر خیز، باید حقیقت آن را دید و برای نگاهبانی از گنجینه معارفش آمادگی‌ یافت‌.

شناخت مواضع آسیب‏ پذیر و رخنه ‏ها

 نهضت شکوهمند حسینی، همچون همه پدیده‏ های ارزشمند و مؤثر در معرض آفاتی است‌ که‌ مبارزه‌ با آنها چندان آسـان نیست. از این رو است که جز نخبگان و آشنایان با طریقت‌ وحی‌ و عصمت‌، قادر به محافظت از این ودیعه الهی نیستند. گام نخست، شناسایی حقیقت‌ هایی‌ است که هدف جهالت ‏ها و عداوت‏ ها بوده ‏اند. اگر قرآن و اسلام و هر حـقیقت والای دیگـر، گاهی دچار تحریف‏ های‌ معنوی‌ می شوند، چه عجب که با عاشورا نیز آن کنند که با قرآن‌ و اسلام‌ کرده ‏اند.

عاشورای شیعه باید همچون عاشورای حسین‌(ع) پاک‌ و منزه‌ باشد و از  هرگونه آلودگی مبرا شود. در این‌ میان‌، عـالمان و اهـل فضل و معرفت، مسوولیت سنگین ‏تری دارند. رسالت‌ عالمان‌ و ذاکران حسینی را باید در چهار عنوان‌ حقیقت یابی، آفت زدایی، گسترش پیوندهای‌ عمیق‌ عاطفی میان مردم و نهضت حسینی و پاسخگویی بـه شبهات و پرسش ‏های مهم و اساسی‌، خلاصه‌ کنیم. هـمچنین با روشنگری‌ و روشن بینی در مساله عاشورا و کربلا، می ‏توان در مقابل انحرافات ایستاد و از استفاده‏ های ابزاری از این‌ سرمایه بزرگ شیعه جلوگیری کرد.

آموزه ‏های عاشورا

نهضت خونین کربلا، عـبرت‏ ها و درس‏ های بسیاری در خود گنجانده است. بنابراین‌ هیچ گاه نمی توان درباره قیام‌ عـاشورا حـرف آخـر را زد و برای آیندگان چیزی باقی نگذاشت.  همه پیام‏ ها و درس‏ های تاریخی قیام حسینی(ع) برای همه عصرها و نـسل‏ ها اسـت و در همه آفاق‌ زندگی‌ جاری است اما باید پذیرفت‌ که پاره‏ ای از آموزه‏ های عاشورا بـرای بـرخی زمان‏ ها برجستگی خاصی می‏ یابد و باید به آن توجه ویژه کرد. در سال‏ های‌ نخست پس از حـادثه کربـلا، امامان معصوم(ع) به شیوه ‏های مختلف در ابلاغ پیام آن روز خونین کوشیدند و البته هر یک متناسب بـا نـیازها و مقتضیات عصر خود پیغامبر کربلا بـودند.

از مهم‏ترین حـقایقی که ذاکران حـسینی هرگز نباید از خاطر خود بزدایند، وجهه حماسی و شورانگیز عاشورا است. تراژدی بودن مـاجرای کربلا، نباید محققان و مبلغان را از شکوه حماسی آن غـافل کند. تاریخ‌ اسلام‌ و تشیع‌، گواهی‌ می دهد که هرگز نمی‏ توان‌ چراغ‌ درخشنده ‏ای را که عاشورا در کربلا برافروخت، خاموش کرد اما برخی با کشیدن دیوارهای بلندی از تحریف‌ و مرثیه ‏های‌ سبک و خرافی و دمیدن افراطی بر آتش تراژدی‌ آن‌ روز شگرف‌، عزم‌ آن‌ دارند که گرمای حماسی آن را سرد کنند. راستگوترین آیینـه در بـرابر نهضت حسینی(ع)، سخنانی است که از آن امام بزرگوار در ایام‌ نبرد جاودانه ‏اش باقی مانده‌ است‌. در همه این عبارات و کلمات، روح آزادگی و دلیری موج می زند، و هیچ اثری از افسردگی و غمبارگی نیست. بـرای درک بهتر و آگاهی از گستره فعالیت‏ های امام(ع)، کافی اسـت‌، نـگاهی‌ به‌ مقدمات قیام به ویژه فرمان حماقت بار یزید مبنی بر گرفتن بیعت اجباری از امـام‌ بـیندازیم‌ تا  دریابیم که آن امام همام(ع) چـه اندازه بر جلوگیری از جـنگ و خـونریزی اهتمام‌ داشتند.

مردم و عاشورا

حجت الاسلام بیاتی در پایان با اشاره به اینکه شاید نتوان‌ هیچ‌ حادثه‏ ای را در تاریخ اسلام نام برد که به اندازه عاشورا و حـادثه‌ کربـلا، مردمی، عمومی و موضوع روزانه جامعه شده باشد، تصریح کرد: نفوذ تاریخی و گستره جغرافیایی عـاشورا چـنان اسـت که آن‌ را به مهم‏ترین و مشهورترین واقعه اسلام بدل کرده است. به‌ دلیل‌ ماهیت و گرایش ‏های شـدید مـردم‌ به مساله عاشورا بر هـمه‌ مـحققان و دانشمندان لازم اسـت که در این مـوضوع و تـحلیل‏ های روزآمد از حادثه کربلا، هماره‌ آماده‌ و سـرشار از مـطالب گفتنی باشند. مردم‌ و مخاطبان‌ خاص و عام‌، عاشورا را به دیده یک موضوع‌ علمی و آکادمیک نـگاه نـمی کنند تا در مواقع لازم و مناسب، آماده شنیدن و خـواندن درباره آن باشند؛ بلکه‌ همیشه و در همه جا می ‏توان منبر سیدالشهداء‌(ع) را بـرافراشت‌ و قلم‌ را به روضه‌ خوانی‌ واداشت.