وجود آدمی‌ بدون مواجهه با سختی ها و رنج ها به کمال غـایی خـویش‌ دست نخواهد یافت زیرا مصائب و سختی ها صیقل دهـنده روح و جـان انسان است. با وجود این بدون‌ سلامت روان‌ این‌ مصائب‌ نه تنها عامل تعالی انسان نخواهد بود، بلکه بـه عـنوان‌ عـاملی‌ مخرب‌، تعادل روح و جان انسان را نیز برهم می‌زند و او را با تنش های فراوانی‌ مـواجه می‌سازد به گونه‌ای‌ که‌ این‌ تنش ها گاه زندگی آدمی را تهدید می‌کند. بارزترین تـجلی عـزت نـفس‌ در مصائب‌ و سختی ها در واقعه عاشورا تبلور یافته‌ است؛ واقعه‌ای که بنا بر فرمایش امام صادق (ع) سـوگناک‌ترین‌روزهاست‌. نهضت حضرت سید الشهدا(ع) یک حماسه بزرگ اسلامی بود که‌ عزت و کرامت انسانی را در میان مسلمانان زنده ساخت. با وجود این، تبلور عزت نفس در سپاه به ظاهر مغلوب امام‌ حسین‌(ع) و بـازماندگان‌ ایشان، آنها را به فاتحان همیشه تاریخ مبدل ساخت. بدون شک، عقیله بنی‌هاشم حضرت زینب‌ کبری‌(س) از جمله تأثیرگذارترین شخصیت های این واقعه است که با عزت و اقتدار، رسالت شهدای‌ کربلا را به سر منزل مقصود رساند.

حضرت زینب(س) پس از شهادت پدر بزرگوار خویش، همراه و همیار امام حسـن مـجتـبی(ع) شد و در دوره ۱۰ ساله امامت آن بزرگوار، همواره به پشتیبانی از ایشان پرداخت و پس از به امامت رسیدن امام حسین(ع)، همراه سومین پیشوا در مسیر رسالت الهی شد و در تمام لحظه ها یار و یاور ایشان بود و پس از شهادت سیدالشهدا(ع)، حضرت زینب(س) رهبری کاروان خاندان نبوت را بر عهده گرفت و از امام سجاد(ع) برادر زاده خویش حمایت کرد. پس از واقعه کربلا، ایشان برای رساندن پیام قیام امام حسین(ع) به همراه امام زین العابدین(ع) خطبه هایی را ایراد کرد و این گونه جنایت ‌های بنی امیه را آشکار ساخت و با تدبیر به همگان نشان داد که یزید با اسلامی که به نام آن بر تخت حکومت تکیه زده است، هیچ همگونی ندارد. حضرت زینب(س) روایت گر حماسه عاشورا، سرانجام در ۱۵ رجب ۶۳ قمری دیده از جهان فروبست و اینک آرامگاه ایشان در سوریه زیارتگاه دوستداران خاندان نبی(ص) است.

زندگی آگاهانه مبتنی بر شناخت

با اینکه حضرت‌ زینب‌(س)به عنوان پرورش یافته خانه امامت در دامان مادرش زهرا (س) و با تربیت‌ علوی، عزت و کرامت را در درون‌ خویش‌ پرورانده بود اما حضور آگاهانه‌اش در جریان قیام کربلا و عملکرد مدبرانه امام حسین(ع) در آماده‌سازی ایشان برای مواجهه با مصائب یکی از علل رفتارهای مدیریت شده و مدبرانه ایشان محسوب‌ می‌شود. صیانت‌ از بازماندگان شهدای کربلا یکی از وظایف زینب کبری(س) بود. از این رو، در راستای حمایت از آنها، خـود را سـپر تـازیانه‌های دشمن می‌کند. همچنین مسوولیت‌ پاسداری‌ از جان امام سجاد(ع) نیز بر عـهده زیـنب(س)اسـت اما بزرگ ترین رسالت این بانوی بزرگ پیام‌رسانی نهضت‌ عاشورا بود که تداوم این قیام در گرو این‌ پیام رسانی قرار داشت. پذیرش این‌ مـسوولیت‌های‌ خـطیر از یـک طرف، حاکی از عزت‌ نفس‌ بالای‌ حضرت زینب(س) است و از سوی دیگر بـر اقـتدار و هیبت او می‌افزاید. از همین رو است که وی مقتدرانه اعمال و گفتار خود و دیگران‌ را در راستای تحقق‌ اهداف نـهضت‌ مدیریت‌ می‌کند.

حضرت زینب(س) که پرورش یافته مکتب‌ علوی است، هدفی جز رضای‌ خدا و پاسداری از دیـن جـدش‌ نـدارد. این در حالی است که‌ عشق‌ به ولایت در قالب‌ عشق حضرت زینب(س) به برادرش امـام حـسین (ع) متجلی‌ شده است. بنابراین با عزمی‌ راسخ‌ در راستای تحقق هدف‌ مـتعالی‌ خـویش کـه همان یاری‌ امام‌ معصوم‌ زمان خویش است، آگـاهانه او را هـمراهی می کند و از هـمین‌رو اراده خویش را نیز تقویت می‌کند.

عملکرد عزت محور حضرت زینب(س)

حضرت زینب(س) به عنوان پیام‌رسان عاشورا، تنها زنی است که در یک مقطع زمانی به‌ عنوان‌ نایب امام معصوم(ع) انجام وظیفه کرده است. در اثبات الوصـیه مـسعودی آمده‌ است: «حسین (ع) به خواهرش زینب(س)وصیت کرد و زمان امام چهارم، علوم آل محمد از زبان زینب(س) دختر علی‌، نشر می‌شد؛ برای پرده‌پوشی بر امام چهارم و حفظ جان او.» انـجام ایـن وظایف خطیر نیازمند صلابت علی گونه‌ای بود که دوست و دشمن را مقهور خود می ساخت. همچنین در ناسخ‌ التواریخ‌ در احوالات حضرت زینب(س) آمده‌ است: «چنان خطبه‌ای را کـه فـصحای بلاغت آثار و بلغای فصاحت شـعار از اتـیان شطری بلکه‌ سطری عاجزند به آن تسلط و قدرت بیان فرمود و در ضمن‌ آن مراتب شهدا و مقامات‌ سید الشهدا را باز نمایاند و مرتکبین آن اعمال ناخجسته منوال را توبیخ و ملامت کرد.»

مهم‌ترین عوامل استوارکننده عزت و اقـتدار در وجود مقدس‌ حضرت‌ زیـنب‌(س) توکل و اتصال به سرچشمه عزت و اقتدار، صبر در مصائب، شجاعت، حق‌گرایی‌ و بی‌نیازی‌ جستن‌ از خلق بودند. حضرت زینب(س) عارفی وارسته بود که همه جهان را جلوه‌گاه‌ حق می‌دانست و از همین‌رو در اوج‌ مصائب جز زیبایی، چیزی‌ نمی‌بیند. بنابراین آن‌هنگام که ابن‌زیاد او را مورد خطاب قرار می‌دهد و می‌گوید: «نظرت در مـورد کار خدا با برادر و اهل ‌بیتت‌ چیست‌ مـی‌فرماید: «جـز زیبایی چیزی ندیدم‌.» از دیدگاه زینب‌(س)خدا برترین پشتیبان است. از این‌رو در حضور یزید بی‌اعتنا به شکوه و مقام ظاهری او، وی را مورد خطاب قرار مـی‌دهد و مـی‌فرماید: «مـن از تو به خدا شکایت‌ می‌کنم و به‌ او پناه‌ مـی‌برم...و خـدا بهترین پشتیبان‌ برای ماست.»

حضرت زینب(س) که رشد یافته مکتب عزت محور، امام حسین‌ (ع) اسـت در برخورد با ابن‌زیاد و یزید به‌گونه‌ای رفتار می‌کند که هیبت‌ دروغین‌ آنها درهم شکسته‌ می‌شود زیرا عزت و اقتدار عقیله بنی‌هاشم از حق‌گرایی او نشات گرفته است و انسان‌ حق‌طلب‌ از عزت و اقتدار بالایی برخوردار اسـت و عـزت نفس بـالا در رفتار و گفتار او متبلور می‌شود. در تواریخ نقل شده است که حضرت زینب‌(س) هـنگام‌ ایـراد خـطبه در کوفه به‌ مردم اشاره کرد که ساکت شـوند. هـمه ساکت شدند پس از پایان خطبه او، راوی‌ می‌گوید: «مردم کوفه‌ از استماع این کلمات در حیرت‌ شده‌ بودند و می‌گریستند و دست ها به دنـدان مـی‌گزیدند و پیـرمردی را همی دیدم که اشک از چشمش بر روی و موی می‌دوید.»

اقتدار و صلابت علی‌گونه حضرت زینب(س) طوری بود که حتی آن هنگام کـه در لبـاس یک‌ اسیر به ظاهر شکست خورده به ایراد خطبه می‌پردازد، دوست و دشمن در برابر عزت و اقتدار ایشان و خاندانش سـر تعظیم فرود می‌آورند. حماسه حسینی احیای کرامت‌ و عزت‌ انسانی است و سید الشهدا(ع) و یارانش‌ مظهر عزت و کرامت هستند زیرا در راستای زندگی شرافتمندانه از جان، مـال و عـزیزان خـویش گذشتند. حـضرت زیـنب(س) بـه عنوان قافله سالار این‌ کاروان‌، نـقش بسزایی در حفظ‌ عزت‌ و کرامت‌ اسراء داشت، عملکرد عزت‌مدار حضرت زینب(س)به‌گونه‌ای بود کـه نـه‌ تنها مردم کوچه و بازار را به تکریم شهدا و بازماندگان آنها وادار می‌سازد، بلکه‌ با عملکرد مقتدرانه خویش در بـرابر یـزید و ابن‌زیاد که‌ هیبت و شکوه ظاهری آنها، لرزه‌ بر اندام همگان می‌اندازد، اقتدار دروغـین آنـها را در هم می‌شکند و آنها را به‌ ذلت‌ و خـواری‌ مـی‌کشاند.

حضرت زینب(س) نِمود واقعی از گفتار و گفتمان علوی

یکی دیگر از ویژگی‌های مهم حضرت زینب(س)، الگوی مدیریتی آن حضرت است؛ با مطالعه تاریخ زندگی این بانوی پرهیزکار می‌بینم که ایشان تا پیش از واقعه عاشورا، فعالیت سیاسی مشهودی نداشته‌اند اما رفتارش در واقـعه عـاشورا و پس از آن، نشان از آگاهی او از زمانه و بصیرت و مدیریت این واقعه دارد زیرا حضرت زینب(س) با شناخت دقیق عصر امـیرمومنان(ع) و امام حسن(ع) توانست ضمن مدیریت اتفاقات و مصائب واقعه بر اهل بیت(ع) و امام حسین(ع)، دست به افشاگری حوادث پس از عاشورا بزند و اهداف قیام امام حسین(ع) را برای مردم روشن کند. بدیهی است برای شناخت واقعی و عمیق از حضرت زینب (س) باید سخنان ایشان در برهه های مختلف تاریخی مورد تحلیل و واکاوی قرار گیرد، لیکن خطبه های آتشین آن حضرت در کوفه و شام را باید از جمله شاخصه های کلیدی در مقام شامخ وی در صیانت از اسلام نبوی و سیره علوی مورد توجه قرار داد. آیت الله جوادی آملی در تبیین این مسأله می گوید: «اینگه می گویند حضرت زینب(س) همانند حضرت علی (ع) حرف می زند، نه تنها در فصاحت و بلاغت زبانی، بلکه محتوایش هم این است.»  

منابع:

۱. قرآن کریم،ترجمه مهدی الهـی قـشمه‌ای. قم: مرکز انتشارات‌ قرآن‌ کریم‌، ۱۳۸۲  خورشیدی.

۲. نهج البلاغه. ترجمه جعفر شهیدی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۰ خورشیدی.

۳. ابن النعمان بغدادی، ابو عبد اللّه‌(شیخ مفید). الإرشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد،تـرجمه رسـولی محلاّتی‌. تهران‌: اسلامیه، ۱۴۳۱ قمری.

۴. باقری، خسرو. نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. تهران: مدرسه، ۱۳۶۸ خورشیدی.

۵. مطهری، مرتضی. حماسه حسینی.ج ۱.تهران: انتشارات صدرا، ۱۳۷۸ خورشیدی.

۶ . نجفی، محمّد جواد. زندگانی حضرت امام حسین علیه السلام. تـهران: انـتشارات اسلامیه، ۱۳۶۴ خورشیدی.