از عید خون تا عید خدا

عید خون همان «عید اضحی»، به معنی قربانی کردن است. در سرزمین مِنی با قربانی گوسفند، «مَنْ» به «ما» تبدیل می شود؛ زیرا فلسفه عمل حج گذار و قربانی کننده این است که او با تمسک به حقیقت «ورع» گلوی دیوِ طمع را می برد و آنچه از قربانی به خدای سبحان می رسد، گوشت و خون نیست، بلکه روح کردار و جان عمل (تقوا) است و حاجی وارث ابراهیم خلیل الرحمن علیه السلام است که اسماعیل نفسش را به قربانگاه می برد و آن را ذبح می کند و به لقاء الله می رسد

«عید سعید قربان، عیدی است که انسانهای آگاه را به یاد قربانگاه ابراهیمی می اندازد. قربانگاهی که درس فداکاری و جهاد در راه خدای بزرگ را به فرزندانِ آدم و اصفیاء و اولیاء می دهد.»(1)

قربانی در مِنی مقدمه رسیدن به غدیر است؛ چرا که اگر هوای نفس در مِنی قربانی نشود، در غدیرخم تسلیم حق شدن مشکل است و حضرت ابراهیم علیه السلام با ذبح اسماعیل مسلمانان را بیمه کرد که به جای فرزندانشان، گوسفند قربانی کنند و حضرت محمد صلی الله علیه و آله بشریت را بیمه کرد که به جای پیروی از ناحق از حق که همان علی است،(2) تبعیت کنند. و این چنین از پیوند قربان با غدیر، دین کامل شد.

و در فضیلت این ایام همین بس که امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام فرموده است:

«إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ زُفَّتْ أَرْبَعَةُ أَیَّامٍ إِلَی اللَّهِ کَمَا تُزَفُّ الْعَرُوسُ إِلَی خِدْرِهَا قیلَ ما هذِهِ الاْیّامُ قالَ: یَوْمُ الاْءَضْحَی وَ یَوْمُ الْفِطْرِ وَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ وَ یَوْمُ الْغَدِیرِ وَ إِنَّ یَوْمَ الْغَدِیرِ بَیْنَ الاَْضْحی وَ الْفِطْرِ وَ الْجُمُعَةِ کَالْقَمَرِ بَیْنَ الْکَوَاکِبِ وَ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی نَجَافِیهِ اِبْرَاهِیمُ الْخَلِیلُ مِنَ النَّارِ فَصَامَهُ شُکْرا للَّهِ وَ هُوَ الْیَومُ الَّذِی اَکْمَلَ اللَّهُ بِهِ الدِّینَ فِی اِقَامَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عَلِیّا اَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ عَلَما وَ اَبَانَ فَضِیلَتَهُ وَ وَصَاءَتَهُ فَصَامَ ذَلِکَ الْیَوْمَ وَ اِنَّهُ لَیَوْمُ الْکَمَالِ وَ یَوْمُ مَرغَمَةِ الشَّیْطَانِ وَ یَوْمُ تَقَبُّلِ اَعْمَالِ الشِّیعَةِ وَ مُحِبِّی آلِ مُحَمَّدٍ؛(3)

در هنگام قیامت، چهار روز را آرایش کرده نزد خدای سبحان می آورند؛ چنان که عروس را [در شب زفاف] به حجله می برند. از حضرت پرسیده شد: این ایام کدام اند؟ فرمود: روز قربان، روز فطر، روز جمعه و روز غدیر است. و روز «غدیر» بین روزِ فطر و روز جمعه مثل ماه است در میان ستارگان. آن روزی است که حضرت ابراهیم خلیل علیه السلام از آتش نجات پیدا کرد و روزه گرفت و از خدا تشکر کرد. روز غدیر روزی است که خداوند به وسیله آن دین را کامل کرد و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله علی علیه السلام را به عنوان امیرالمؤمنین معرفی کرد و فضائل وی را برشمرد و جانشین بودن وی را [از طرف خدای سبحان به همگان] اعلام کرد و به میمنت این روز، روزه گرفت؛ چرا که روز کمال است و روز ناامیدی شیطان و روز قبولی اعمال شیعیان و دوستداران آل محمد صلی الله علیه و آله است.»

جلوه های ویژه عید غدیر از منظر
امام رضا علیه السلام

در فرهنگ غنی اسلامی، عید غدیر از ویژگی خاصی برخوردار است و از ایام الله شمرده شده است. در این روز، نعمت ولایت بر بشریت ارزانی داشته شد. بنابراین، به میمنت این روز فرخنده و مبارک، دستور عبادات و انجام مراسم مخصوص از ناحیه معصومین علیهم السلام صادر شده است.

در اینجا یکی از برنامه هایی را که توسط حضرت رضا علیه السلام اجرا شده است، بیان می کنیم:

«فیاض بن محمد گفته است: در سال 256 (ه .ق) در روز غدیر خدمت امام رضا علیه السلام رسیدم. جمعی از خواص شیعیان منزل آقا بودند. حضرت آنان را برای افطار نگه داشت. سپس دستور داد تا غذا، گندم، صِلِه (پول)، لباس، کفش و حتی انگشتر برای خانواده های آنان ببرند. با ارسال هدیه و کادو شادی را به خانه های آنها برد و اوضاع و احوال آنان را تغییر داد و با این بذل و بخششها، آنها را خوشحال کرد تا آنان وسائل کهنه را کنار بگذارند و یادآوری کرد که اینها به میمنت فرا رسیدن روز غدیر است.»(4)

آداب و اعمال مربوط به عید غدیر

از جمله آداب و اعمال و جلوه های ویژه در روز غدیر چنین است:

1. غسل؛

2. روزه؛

3. نماز؛

4. زیارت؛

5. احسان و نیکی به مؤمنین؛

6. اظهار شادی و سرور؛

7. عقد اُخوّت.

روزه

از جمله عباداتی که در شمار مستحبات مؤکد قرار دارد، روزه عید غدیر است. در این خصوص امام صادق علیه السلام فرموده است:

«ثواب روزه این روز، معادل روزه شصت ماه است.»(5)

«روزه عید غدیرخم در نزد خدای سبحان، معادل یکصد حج و یکصد عمره پذیرفته شده است.»(6)

«همه انبیاء به جانشینان خود سفارش می کردند که روز تعیین جانشین را روزه بدارند.»(7)

«روزه روز غدیرخم، کفاره شصت سال است.»(8)

نماز

امام صادق علیه السلام فرموده است:

«کسی که نیم ساعت قبل از ظهر، [در روز عید] دو رکعت نماز شکر بگذارد و در هر رکعت ده مرتبه سوره حمد، ده بار سوره قل هو الله احد، ده بار سوره انا انزلناه فی لیلة القدر و ده بار آیة الکرسی بخواند، نمازش نزد خدای متعال برابر است با هزار حج و عمره و هر حاجتی چه دنیوی و چه اخروی از خداوند بخواهد، به آسانی و در کمال سلامتی بر آورده اش خواهد کرد.»(9)

زیارت

یکی از جلوه های ویژه در عید غدیر زیارت بارگاه شریف حضرت علی علیه السلام است. ثامن الحجج علی بن موسی الرضا علیه السلام اهمیت زیارت مرقد مطهر امام علی علیه السلام و بزرگداشت روز غدیر و اظهار شادی و سرور این روز را چنین توصیف فرموده است:

«هر کجا که هستی سعی کن روز غدیر در کنار قبر مطهر حضرت علی علیه السلام حاضر شوی؛ زیرا در این روز خداوند سبحان گناهان شصت ساله اهل ایمان را می بخشد.

این روز، روز پوشیدن لباسهای نو و روز بیرون آوردن لباسهای کهنه از بدن است. این روز، روز زینت است. هر که خود را به مناسبت فرا رسیدن روز غدیر مهیا کند و تزیین کند؛ خداوند گناهان کوچک و بزرگ او را می بخشد و فرشته ای را مأموریت می دهد تا سال آینده برای او حسنه بنویسد و مقام و منزلت او را بالا ببرد و اگر در طول این مدت بمیرد، شهید محسوب می شود و اگر زنده بماند، سعادتمند است.

این روز، روز تبسم با مردم با ایمان است. هرکه در روز غدیر لبخند بر لبانش داشته باشد، خدا در روز قیامت با رحمت واسعه اش به او نگاه می کند و حاجات او را برآورده می سازد و برای او در بهشت قصری از دُرّ سفید بنا می کند و چهره اش را مسرور و شاداب می گرداند.»(10)

زیارت امین الله

این زیارت از جمله زیارات مطلقه است؛ به این معنی که برای زیارت همه ائمه علیهم السلام این زیارت را می شود خواند. و مفصّل آن در مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی آمده است.

احسان و نیکی

یکی دیگر از جلوه های ویژه روز عید غدیر، احسان و نیکی به دیگران، از جمله به خانواده و برادران دینی است. در این خصوص، امیر بیان حضرت علی علیه السلام چنین سفارش کرده است:

«معاش خانواده تان را توسعه دهید! به برادرانتان نیکی کنید! شکر گزار نعمتهای الهی باشید! با خوشحالی و چهره شاداب همدیگر را ملاقات کنید! انفاق یک درهم در این روز، مساوی است با دویست هزار درهم. هر که در این روز مؤمنی را افطاری دهد، مانند کسی است که ده «فئام» را افطار داده باشد.

شخصی از امیرالمؤمنین پرسید «فئام» چیست؟ حضرت فرمود:

هر فئام عبارت است از دویست هزار نبی، صدیق و شهید. پس اگر فردی چند نفر از اهل ایمان را افطار دهد، چه پاداشی خواهد داشت! برای چنین فردی من از جانب خدا ضامن می شوم که دُچار فقر و کفر نشود.»(11)

دعا در شب عید غدیر

یکی از آداب شب عید غدیر، دعا خواندن است و دعا وسیله ارتباط مخلوق با خالق است و سبب توجه و عنایت خدای مهربان با بنده خاضع و محتاج خود می شود؛ چرا که خودش فرموده است:

«قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُم»؛(12)

«[ای پیامبر!] بگو اگر دعا و درخواست شما نباشد، خدا به شما توجه نخواهد کرد... .»

در فرازی کوتاه از دعای شب عید غدیر چنین می خوانیم: «اَللَّهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ رَسُولِکَ وَ عَلِیٍّ وَلِیِّکَ وَ الْاَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ حُجَجِکَ فَاَثْبِتْ قَلْبِی عَلَی دِینِکَ وَ مُولاةِ اَوْلِیَائِکَ وَ مُعَادَاةِ اَعْدَائِکَ مَعَ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ الْاَخِرَةِ تَجْمَعُهُمَا لی وَ لِاَهْلِی وَ وُلْدِی وَ اِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنینَ اِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَی ءٍ قَدِیرٌ؛(13) خدایا! به حق محمد رسولت و به حق علی ولیّت و امامان بعد از او که حجت تو هستند، قلبم را بر دین خود و دوستی دوستانت و دشمنی دشمنانت ثابت بفرما! و خیر دنیا و آخرت را به من و خانواده ام و فرزندان و برادران با ایمانم عطا بفرما! که تو بر هر چیز توانایی.»

دعای روز عید غدیر

برای روز عید غدیر دو دعای مفصل نقل شده است که فرازی از یکی از دعاها را در اینجا می آوریم:

«...اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا أَمَرُوا بِطَاعَتِکَ وَ نَهَوْا عَنْ مَعْصِیَتِکَ وَ دَلُّوا عِبَادَکَ عَلَی وَحْدَانِیَّتِکَ.

اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ نَبِیِّکَ وَ نَجِیبِکَ وَ صِفْوَتِکَ وَ أَمِینِکَ وَ رَسُولِکَ إِلَی خَلْقِکَ وَ بِحَقِّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَعْسُوبِ الدِّینِ وَ قَائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ الْوَصِیِّ الْوَفِیِّ وَ الصِّدِّیقِ الاْءَکْبَرِ وَ الْفَارُوقِ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ الشَّاهِدِ لَکَ وَ الدَّالِّ عَلَیْکَ وَ الصَّادِعِ بِأَمْرِکَ وَ الْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِکَ لَمْ تَأْخُذْهُ فِیکَ لَوْمَةُ لَائِمٍ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَنِی فِی هَذَا الْیَوْمِ الَّذِی عَقَدْتَ فِیهِ لِوَلِیِّکَ الْعَهْدَ فِی أَعْنَاقِ خَلْقِکَ وَ أَکْمَلْتَ لَهُمُ الدِّینَ مِنَ الْعَارِفِینَ بِحُرْمَتِهِ وَ الْمُقِرِّینَ بِفَضْلِهِ مِنْ عُتَقَائِکَ وَ طُلَقَائِکَ مِنَ النَّار... .

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَرَّفَنَا فَضْلَ هَذَا الْیَوْمِ وَ بَصَّرَنَا حُرْمَتَهُ وَ کَرَّمَنَا بِهِ وَ شَرَّفَنَا بِمَعْرِفَتِهِ وَ هَدَانَا بِنُورِهِ. یَا رَسُولَ اللَّهِ، یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْکُمَا وَ عَلَی عِتْرَتِکُمَا وَ عَلَی مُحِبِّیکُمَا مِنِّی أَفْضَلُ السَّلَامِ مَا بَقِیَ اللَّیْلُ وَ النَّهَار...؛(14)

معاش خانواده تان را توسعه دهید! به برادرانتان نیکی کنید! شکر گزار نعمتهای الهی باشید! با خوشحالی و چهره شاداب همدیگر را ملاقات کنید! انفاق یک درهم در این روز، مساوی است با دویست هزار درهم. هر که در این روز مؤمنی را افطاری دهد، مانند کسی است که ده «فئام» را افطار داده باشد.

...خدایا! درود بفرست بر محمد و آل محمد! چنان که آنان به طاعت تو امر کردند و از معصیت تو باز داشتند و بندگانت را به یگانگی تو راهنمایی کردند.

خدایا! به حق محمد، پیامبرت و بنده یگانه و برگزیده و امینت و فرستاده تو به سوی خلقت و به حق امیرالمؤمنین، پیشوای دین و رهبر سفیدرویانِ مشهور، وصی، وفادار، راستگوی بزرگ، جداکننده، حق از باطل، گواه تو، راهنمای به سوی تو ـ آن که با صدای بلند فرمان تو را اعلام و در راه تو جهاد کرد و در مورد توبه سرزنشِ ملامت گران توجه نکرد ـ از تو می خواهم بر محمد و آل محمد درود بفرستی و در این روزی که پیمانِ امامت ولی خود را بر گردن مردم نهادی و دین را برایشان کامل کردی، مرا از کسانی قرار دهی که حرمت او را شناخته و به فضل و برتری اش اعتراف دارند؛ آنان که از آتش رهایشان کردی... .

سپاس خدایی را که ارزش این روز را به ما شناساند و نسبت به حرمت آن بصیرت به ما داد و به وسیله آن ما را گرامی داشت و با شناخت آن شرافتمان بخشید و با نور آن راه را به ما نشان داد. ای رسول خدا! ای امیرمؤمنان! تا شب و روز باقی است، برترین سلام من بر شما و خاندان شما و دوستداران شما باد!»

1. صحیفه نور، ج 18، ص 87.

2. رسول اکرم صلی الله علیه و آله : «عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ؛ علی با حق است و حق باعلی.»

3. مسند الامام الرضا علیه السلام ، ج 2، صص 17 ـ 18.

4. الغدیر، ج 1، ص 287.

5. همان، ص 285.

6. همان، ص 286.

7. همان.

8. اقبال الاعمال، ابن طاووس، ص 466.

9. همان، ص 476.

10. همان، ص 464.

11. همان، ص 443.

12. فرقان/77.