رحیم رضازاده ملک به عنوان محقق و پژوهشگری سخت‌کوش محسوب می‌شد و با اینکه در رشته حسابداری و مدیریت تحصیل کرده بود به پژوهش در فرهنگ، تاریخ و ادب ایران همت گماشت و تالیفات ارزنده‌ای در این زمینه از خود به یادگار گذاشت.

رحیم رضا زاده ملک در ۱۷ مهر ۱۳۱۹ خورشیدی در مراغه از شهرستان های آذربایجان شرقی به دنیا آمد اما مدتی بعد به تهران رفت و تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در آنجا گذراند. وی دوره دبیرستان را در دهه‌ ۱۳۳۰ در تهران به پایان رساند و با استعدادی چشمگیر در ریاضیات، تحصیلات دانشگاهی خود را در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در امور مالی و حسابداری در دانشکده شرکت نفت در تهران و دانشگاه تهران سپری کرد تا اینکه در اوایل دهه‌ ۵۰ خورشیدی به آمریکا سفر کرد و بار دیگر در مقطع کارشناسی ارشد مدیریت مالی و دکتری در دانشگاه وست کاست به تحصیل پرداخت و دانش‌آموخته رشته‌ اقتصادسنجی شد.

فعالیت سیاسی

رضازاده ملک در دوران نوجوانی در آغاز دهه‌ ۳۰ خورشیدی به برخی از سازمان‌های سیاسی گرایش یافت و در دوران دانشجویی در کنار تحصیلات خود در دهه‌ ۴۰ خورشیدی به مطالعه و پژوهش در مسایل تاریخ معاصر، به ویژه انقلاب مشروطه و زبان و ادب پارسی روی آورد.

وی همواره به دلیل تمایلات سیاسی خود، صحنه تحولات سیاسی ایران را به دقت دنبال و دوستان خود را از میان نویسندگان و اهل کتاب انتخاب می کرد و در دوره مبارزه در دهه ۵۰ خورشیدی با گرایش‌های ملی و انسان‌دوستانه‌ای که داشت، به گذشته‌ فعالان سیاسی دهه‌های ۲۰ و ۳۰ خورشیدی انتقادهایی وارد می ساخت.

رضازاده ملک، تقاضای مستقیم و غیرمستقیم کانون نویسندگان ایران را برای عضویت نپذیرفت و از ورود به هر جریان سیاسی دوری کرد. وی در دهه‌های پس از انقلاب در عین حفظ آرمان‌های انسان‌دوستانه و برابری‌خواهانه‌اش، نیروی خود را هرچه بیشتر در امر پژوهش در فرهنگ، تاریخ و ادب ایران به کار بست.

حسابرس خبره و کارشناش اقتصادی

رضازاده ملک در مقام حسابرس خبره و کارشناس اقتصاد و امور مالیاتی، سال‌ها استاد مدرسه عالی بازرگانی تهران و دانشکده‌ها و مدارس عالی بود. از او مقاله‌های تحقیقی متعددی در مجله‌های تخصصی همچون «حسابرس خبره» انتشار یافته است، همچنین وی در مقام کارشناس رسمی دادگستری در امور حسابرسی و مالیاتی نیز فعال بود و کتاب «اصول حسابداری» او هنوز از کتاب‌های درسی دانشگاهی محسوب می‌شود.

ماهنامه‌ «اقتصاد ایران» در آخرین شماره؛ یعنی خرداد ۱۳۸۹ خورشیدی گفت‌وگویی با رحیم رضازاده ملک با عنوان «پاسخگویی مالیاتی یا پاسخ‌های نفتی» داشت که وی در این مصاحبه به ارزیابی الگوپذیری بین‌المللی پرداخت.

آثار و تالیفات

مجموعه‌ آثار رضازاده ملک دربرگیرنده‌ ۳۵ عنوان کتاب و ۸۰ مقاله در حوزه‌های تاریخ، متون، زبان و ادب فارسی، خیام‌شناسی و تقویم است که تا ۱۳۸۷ خورشیدی انتشار یافته و کتاب هایی هم در دست انتشار داشت. البته این فهرست شامل کتاب‌ها و مقاله‌ها و مصاحبه‌های وی در حوزه اقتصاد نمی‌شود.

رضازاده ملک به علوم عقلی در دوره‌های گذشته توجه داشت و آثاری در این عرصه پدید آورد که می‌توان از تحقیقات گسترده او درباره عمرخیام نام برد. وی رساله های علمی شاعر و ریاضی‌دان ایرانی را در چند کتاب معرفی کرد که دانشنامه خیامی، دو رساله فلسفی از عمرخیام، عمر خیام و قافله‌سالار دانش برخی از آن ها است. در همین حوزه باید از پژوهش‌های رحیم رضازاده ملک درباره نجوم، تقویم و گاهشماری نام برد.

او در رشته اقتصاد تحصیل کرده بود اما شهرت و اعتبارش به خاطر مطالعاتش در زمینه تاریخ معاصر و آثار تحقیقی وی در مسایل فرهنگی بود. رضازاده ملک کتاب ۵۰ صفحه‌ای «گفتاری درباره املای فارسی» را در ۲۶ سالگی در ۱۳۴۵ انتشار داد. در همین سال ۲ مقاله تحقیقی وی نیز با عنوان‌های واژه‌ روزنامه و واژه‌های نادرست را در مجله‌ «تحقیقات روزنامه‌نگاری» منتشر کرد.

«تاریخ روابط ایران و ممالک متحده آمریکا» در ۱۳۵۰ انتشار یافت که نویسنده به آغازه‌های مناسبات ۲ کشور پرداخته است. کتاب «حیدرخان عمواقلی، چکیده انقلاب» تحقیقی درباره شوریدگی یک انقلابی به قلم رضازاده ملک در ۱۳۵۲ توسط انتشارات دنیا منتشر شد. وی برای انتشار آن با اداره سانسور رژیم پهلوی مدت‌ها دست و پنجه نرم کرد. البته پرداختن به زندگی این انقلابی شورشی بی‌شک بی‌ارتباط با گرایش‌های سیاسی نویسنده‌ آن نبوده است.

کتاب «سوسمارالدوله» نیز در ۱۳۵۴ انتشار یافت. کتاب «هوپ هوپ، زبان بُرّای انقلاب» (۱۳۵۷) و مقاله‌ «نخستین تجلیات نهضت کارگری در ایران» در دفتر چهارم «نقد و تحقیق» در ۱۳۵۷ خورشیدی انتشار یافتند.

کتاب «ایران و ایرانیان» (خاطرات بنجامین، نخستین سفیر آمریکا در ایران به سال‌های ۱۸۸۳−۱۸۸۵) در ۱۳۶۳ خورشیدی و «انقلاب مشروطه ایران» (به روایت اسناد وزارت امور خارجه انگلیس − کتاب‌های آبی)، کتاب های دیگر رضازاده ملک بودند که در ۱۳۷۷ خورشیدی انتشار یافتند.

این محقق سخت کوش علاوه بر نگارش کتاب‌های یادشده دستی هم در تصحیح متون داشت که «توضیح و تحلیل زین‌آلاخبار و مزدکنامه» از جمله آنهاست. همچنین نوشتن ده‌ها مقاله در موضوعات مختلف فرهنگی و علمی از دیگر تلاش‌های این محقق و مورخ سخت کوش به شمار می‌رود.

پژوهش‌های زبان شناسی

رحیم رضازاده ملک به زبان‌های عربی، انگلیسی و آذری تسلط داشت و با زبان‌های باستانی پهلوی، آرامی (خط میخی)، سریانی و سغدی آشنا بود. وی بسیاری گویش‌های ایرانی را می‌شناخت در این زمینه تحقیق کرده بود.

وی به عنوان یک ترک‌زبان علاقه‌ای ویژه به این زبان داشت و پژوهش‌هایی در این زمینه از خود برجای گذارد. «گویش آذری(متن و ترجمه و واژه‌نامه رساله روحی انار جانی)» و «آذری (گویش دیرین مردم آذربایجان)» از جمله این آثار است، همچنین مقاله‌هایی چون «نمونه‌هایی از گویش کرمانی، سیمرغ و سیندخت، بلورکلام فرودسی، شمار ابیات فردوسی، اصلاح یا تغییر خط، دیباچه‌ شاهنامه ابومنصوری و اشعار نباتی قراداغی به گویش تاتی» را می‌توان در میان آثار این پژوهشگر ایرانی یافت.

توجه به پژوهش در تاریخ

هر کتابی که در حوزه فرهنگ ایران چاپ می شد، رضا زاده ملک به مطالعه آن می پرداخت. «یارتا یاران» پژوهشگر فرهنگ و تاریخ ایران در خصوص او گفته است: «من بارها و بارها شاهد بودم که اگر در حوزه فرهنگ ایران کتابی یا سندی منتشر می‌شد، او به دقت آن را می‌نگریست و اگر قابل‌اعتنا بود، خریداری و استفاده می‌کرد. ملک می‌گفت اگر تحمل رنج را ندارید، سراغ پژوهش تاریخی نروید. او می‌گفت که تحقیق تاریخی همچون دانش ریاضی نیست که به علوم قطعی منجر شود. تحقیق تاریخی بر مبنای اسناد و قراین قابل‌درک تاریخی است».

رضازاده ملک معتقد بود که گردآوری همه اسناد و مدارک از مراحل مهم هر پژوهش تاریخی به شمار می رود. گزینشی کردن سندها بلایی است که مستشرقان بر سر تاریخ ایران آورده‌اند. آنها به منظور رسیدن به اهدافشان، اسناد موردنظر خود را انتخاب کرده اند و سندهای دیگر را نادیده گرفته‌اند.

یکی از کارهایی که رضازاده ملک همواره بر آن تاکید داشت این بود که هر چه می‌خوانید، جلو آن یک علامت پرسش بگذارید و ساده از کنار آن عبور نکنید.

هر خواننده ای از مطالعه تعلیقات و شیوه تصحیح او در کتاب «زین‌الاخبار» شگفت‌زده می شود. افراد دیگری هم این کتاب را تصحیح کرده‌اند اما اثر آنها به پای تحقیق بزرگ رضازاده ملک نمی‌رسد.

درگذشت

سرانجام این پژوهشگر و محقق سخت کوش در ۲۲ تیر ۱۳۸۹ خورشیدی در تهران درگذشت و پیکرش در قطعه نام‌آوران در بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد.