آخرین روز ذی‌القعده مصادف با سالروز شهادت امام محمدتقی(ع)، ‌نهمین امام شیعیان است؛‌ جواد الائمه(ع) الگویی شایسته‌ از بخشندگی و بردباری را برای پیروانش به تصویر کشید و با وجود مشکلات فراوان جامعه مسلمانان، نقش شایسته‌ای در راه گسترش دانش و فرهنگ حیات بخش اسلام ایفا کرد.

امامان معصوم(ع) هر کدام در سنین مختلف به مقام رفیع امامت نایل آمدند اما از آنجا که آنان از علم و دانش الهی سرشار و از مقام عصمت برخوردار بودند با توجه به شرایط زمان خویش با بهترین شیوه شیعیان را هدایت می کردند. دین اسلام نیز وجود چنین هدایت گری را پس از حضرت محمد (ص) ضروری دانسته و آنها را به امت اسلامی معرفی کرد تا مردم را به صراط مستقیم هدایت کنند. امام محمدتقی(ع) نهمین امام شیعیان که از طرف پیامبر(ص)، معرفی شده بود با وجود سن کم، پس از پدر بزرگوارش عهده دار هدایت و ارشاد امت اسلام شد. ایشان در  دوره ای مسوولیت سنگین امامت را بر عهده گرفت که جامعه مسلمانان در عرصه های سیاسی و اجتماعی گرفتار چالش های عمیق عقیدتی و درگیری های مختلف بود. آن حضرت(ع) با همه شبهه ها و ایرادهایی که دشمنان به دلیل کودکی وی درباره امامت او مطرح می کردند با علم و دانش خدادادی در دوران ۲ حاکم جبار و مستبد عباسی، مأمون و معتصم توانست بر دسیسه های آنان فائق آید و شیعیان و پیروانش را به خوبی رهبری و هدایت کند.

نام این امام(ع) بزرگوار محمد، کنیه اش ابوجعفر و مشهورترین القابش جواد و تقی بود. یکی از نگرانی های شیعیان بر اثر ایرادهایی که دشمنان به امام هشتم(ع) می گرفتند، فرزند نداشتن امام رضا(ع) بود اما ایشان با بشارت تولد فرزندشان امام جواد (ع) که پس از وی، امامت امت را به عهده خواهد گرفت، شیعیان را مژده میلاد امام و ولی را داد.

از این رو امام رضا(ع) از حضرت جواد(ع) به عنوان مولودی پربرکت برای شیعیان یاد می کرد زیرا با تولد وی و رهبری شیعیان پس از امام هشتم(ع)، تمام توطئه های دشمنان خنثی شد. جوادالائمه(ع) در ۲۲۰ هجری در ۲۵ سالگی به دستور معتصم عباسی مسموم و به شهادت رسید. پیکر مطهر نهمین پیشوای شیعیان در کاظمین عراق به خاک سپرده شد.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز شهادت امام محمدتقی(ع) با «علیرضا داوری» پژوهشگر و استاد تاریخ اسلام به گفت وگو پرداخته است.

گرفتن زمام امامت جواد الائمه(ع) در دوران پیش از بلوغ

علیرضا داوری با بیان این موضوع که از جمله مسایل کلامی که مربوط به امامت در جامعه آن روز مطرح شد، این بود که آیا ممکن است که فردی پیش از بلوغ، امامت و رهبری جامعه را به عهده بگیرد، گفت: تاریخ امامان شیعه(ع) گواه آن است که برای نخستین بار، شخصی در خردسالی به مقام امامت می رسید و این امر با اساسی ترین مسأله مورد اختلاف میان امامت با دستگاه خلافت بود. امام محمد تقی(ع) با توجه به اینکه سن کمی داشت، شرایط سیاسی و فرهنگی جامعه را درک کرد و فعالیت های خویش را در جهت هدایت شیعیان و نقش بر آب کردن توطئه های دشمنان در محورهای مختلف به کار بست. از این رو، برخی از شیعیان برای یافتن حقیقت، راهی مدینه شدند تا از نزدیک با امام خویش آشنا شوند و از نگرانی بیرون آیند. آنان با طرح پرسش های متعدد و پاسخ صحیح از امام جواد(ع) به امامت ایشان یقین پیدا کردند. امام(ع) در رویارویی با مردم حتی مخالفان با صراحت، خود را پیشوای امت و حجت خدا در زمین می دانست. یکی از ویژگی های امامت، علم و دانش امام(ع) بود. امام محمدتقی(ع) با توجه به سن خود لازم بود، قطره ای از دریای بی کران علم الهی خود را برای مردم آشکار سازد تا مردم به امامتش یقین کنند. از این رو، پس از شهادت پدر در مسجد پیامبر(ص) بر فراز منبر رفت و فرمود: من محمد بن علی الرضا و جواد هستم.

پاسخگویی آن حضرت(ع) به مسایل فراوان و فزونی پرسش های گوناگون برای امتحان ایشان در یک مجلس بیانگر احاطه علمی آن بزرگوار بر موضوعات مختلف بود.

این پژوهشگر دینی یکی دیگر از راه‌های هدایت جامعه و ابهام‌زدایی از اذهان توسط امامان شیعه را ابراز کرامات از طرف آنان دانست و اظهار داشت:‌ از امام جواد(ع) کرامات فراوانی نقل شده که بیشتر آنها برای تحکیم عقاید مردم بود؛ چون انجام کار خارق‌العاده و کرامت از نشانه های امامت و جانشینی پس از رسول خدا(ص) به شمار می رفت. کرامات آن حضرت(ع) بیشتر برای نجات دوستان و شیعیان از چنگ ظالمان و آزاد کردن آنها از زندان بود. امام جواد(ع) از ابراز حقایق ترس و واهمه ای نداشت و به تبیین آموزه های خویش و آشکار کردن دانش الهی خود که ویژه رهبران الهی است و اتخاذ موضع منفی در برابر دستگاه خلافت و ناخشنودی از حضور دربار خلیفه می پرداخت تا سیاست خویش را برای پیروان امامت بیان کرده باشد. ابراز سیاست امام(ع) در مخالفت با دستگاه جور در سخنان حکیمانه و گاهی در رفتارش تجلی می یافت.

 رهبری شیعیان

این استاد تاریخ اسلام با بیان اینکه، امام جواد(ع) در حفظ انسجام و رهبری شیعیان نقش بسیار عمده و تاثیرگذاری داشت، بیان کرد: ایشان هنگامی که به اجبار در بغداد بود و چه در دورانی که در مدینه حضور داشت در حفظ انسجام و رهبری شیعیان بسیار کوشید، آن حضرت(ع) از طریق وکیلان خود با مردم سخن می گفت و به ارشاد و راهنمایی آنان می پرداخت و در مبارزه با جریان ها و مسلک های انحرافی نقش بی‌بدیلی داشت. در دوران امام جواد(ع) آن حضرت با فرقه های منحرف از خط امامت برخورد کرده و شیعیان را در اتخاذ موضع مناسب در رویارویی با آنان، راهنمایی و هدایت می کرد. امام(ع) به تربیت افراد متعدد پرداخت تا آنان مشکلات مردم را حل کنند و مردم توسط آنان از ارشادها و هدایت های امام برخوردار شوند. امام جواد(ع) نیز مانند جدش امام صادق(ع) یاران و شاگردانش را در همه جا حتی در مناصب بالا و وزارت نفوذ می داد. امام(ع) به وسیله وکلای خود شبکه گسترده ای را در مناطق دور رهبری و هدایت می کرد و این شبکه وکالت که زمینه ساز هدایت سیاسی و فرهنگی و آمادگی شیعه در عصر غیبت بود، توسط امامان بعدی گسترده تر شد و به وسیله نواب چهارگانه امام زمان(عج) نظم خاصی یافت.

تبعیت از سیره و گفتار امامان معصوم(ع)

علیرضا داوری در پایان با تاکید بر اینکه رمز سعادت انسان، تبعیت از سیره و گفتار امامان(ع)، گفت: از جمله فعالیت‌های امام جواد(ع) عمق بخشی به مسایل اعتقادی و علمی با اثبات حقانیت امیرالمومنین(ع) بود با ایشان مناظرات بسیاری در این خصوص برگزار می‌شد که این نیز برای امروز جامعه که افرادی در تلاش هستند با القای شبهات و سم پراکنی اعتقادات مردم را خدشه‌دار کنند، الگویی مناسب است. صبر، بردباری و سعه صدر، ایثار و از خودگذشتگی، تلاش در مسیر کسب علم و عمل به آموزه های الهی از جمله درس هایی است که همه مسلمانان باید از سبک زندگی امام جواد(ع) فرا بگیرند و با تأسی به آن، زمینه هر چه نورانی تر شدن زندگی خود را فراهم آورند. فعالیت‌های امام جواد(ع) یک الگو و یک سبک صحیح برخورد با گروه‌هایی است که می‌کوشند در اذهان عمومی و اعتقادات مردم شک ایجاد کنند. سبک مناظرات امام به این شکل بود که ایشان از قرآن که وجوه مشترک همه مذاهب بود، استفاده و بعضی از فضائل ساختگی خلفا را نقد می‌کرد و شبهات را از طریق قرآن پاسخ می‌داد به همین خاطر، فضایل اخلاقی و علم حضرت(ع) مورد توجه و محبت‌های جامعه آن روز قرار گرفت و فعالیت‌های گسترده امام جواد(ع) باعث شد که ایشان به چهره درخشان در آن روز تبدیل شد. از این رو معتصم عباسی در نخستین سال خلافتش، امام(ع) را به شهادت رساند. امروز مجامع علمی نیاز به علم، عرفان، اخلاق، گذشت و مسایل عملی و کاربردی در تبعیت از قرآن دارد و همه اینها در سیره امام محمدتقی(ع) بسیار به چشم می‌خورد.