ماه خدا با برکت، رحمت ومغفرت الهی به بندگان خدا روی می آورد و همگان را به مهمانی خدافرامی خواند; ماهی که روزهایش بهترین روزها، شبهایش بهترین شبها و ساعتهایش بهترساعتهاست; (1) ماهی که در لحظه لحظه اش خدا جاری است و هرآنش سرمایه ای است که باید چون جان پاسش داشت و آن را براحتی از کف نداد.

مگر می توان غیر از ماه مبارک رمضان، ماهی را پیدا کرد که یک شب از شبهای آن ارزشی فزونتر ازهزار ماه داشته باشد؟ (2)

مگر می توان غیر از این ماه،ماهی را سراغ گرفت که در سرتاسرآن درهای بهشت بر روی مردمان گشوده و درهای دوزخ بر روی آنان بسته باشد؟ (3)

مگر می توان ماه دیگری را نشان داد که در آن نفس کشیدن حکم تسبیح و خوابیدن حکم عبادت داشته باشد؟ (4)

پس بیایید قدر این ماه را بیشتربدانیم و پیش از آنکه لحظه های ارزشمندش سپری شود ازچشمه سار جوشان آن خود راسیراب کنیم.

رمضان، بهار قرآن و بهار دعا ومناجات به درگاه پروردگار بی نیازاست. در هیچ ماهی به اندازه ماه مبارک رمضان دعا، مناجات، ذکر ونمازهای مستحبی وارد نشده است.هر روز آن، دعایی خاص و هر شبش نماز و ذکری ویژه خود دارد.

اما رمضان، بهار انتظار نیزهست; چرا که در دعاها و مناجاتهای این ماه به همان اندازه که روح بندگی و تضرع به درگاه خداوند و طلب آمرزش و رستگاری از او موج می زند; روح انتظار و امید فرارسیدن دولت کریمه اهل بیت، علیهم السلام، نیز جاری است.

با بررسی اجمالی اعمال ماه مبارک رمضان روشن می شود که علاوه بر تضرع و بندگی در پیشگاه خالق هستی دو موضوع دیگر نیز درمجموع این اعمال مورد توجه جدی قرار گرفته است; که عبارتند از:1- نقش امام و حجت الهی در جهان هستی; 2- انتظار و آمادگی برای ظهور دولت کریمه اهل بیت،علیهم السلام.

در اینجا برای روشنتر شدن موضوع به برخی از دعاها ومناجاتهایی که این دو موضوع درآنها تجلی یافته است، اشاره می کنیم.

1. نقش امام و حجت الهی در جهان هستی
در اعتقاد شیعه امامت تنها به امور شرعی و اعتقادی مردم و یاحتی امور اجتماعی و سیاسی محدود نمی شود، بلکه امام به عنوان حجت خدا در عالم تکوین نیز نقش داشته و واسطه فیض الهی به بندگان است. به عبارت دیگر آنچه که خداوند در عالم هستی مقدر فرموده از مجرای امام و حجت عصر برمردم جاری و ساری می شود. و ازاین رو است که در زیارت جامعه کبیره، که از امام هادی، علیه السلام،نقل شده خطاب به ائمه معصومین، علیهم السلام، عرض می کنیم:

... بکم فتح الله و بک یختم، وبکم ینزل الغیث و بکم یمسک السماء ان تقع علی الارض الاباذنه و بکم ینفس الهم و یکشف الضر و... (5)

... خداوند، [هستی را] به وسیله شما آغاز کرد و به وسیله شما [نیز]به انجام می رساند. او به وسیله شماباران را نازل می کند و به وسیله شما،تا زمانی که خود اراده کند، آسمان رااز اینکه بر زمین فروافتد، نگاه می داردو هم به وسیله شما غم و اندوه رابرمی دارد و سختیها را برطرف می سازد.

و یا در زیارت مطلقه حضرت اباعبدالله، حسین بن علی،علیهماالسلام، که از امام صادق،علیه السلام، نقل شده، خطاب به آن وجود مقدس و دیگر ائمه هدی،علیهم السلام، می گوییم:

... ارادة الرب فی مقادیر اموره تهبط الیکم و تصدر من بیوتکم. (6)

اراده پروردگار در همه آنچه اومقدر داشته به شما محول شده و ازخانه های شما صادر می شود.

با توجه به این بینش و این اعتقادنسبت به امامان معصوم و حجتهای الهی، علیهم السلام، است که شب قدرمفهوم می یابد; شبی که فرشتگان وروح به اذن پرودگار خویش «کل امر» یا برنامه یک ساله جهان هستی را بر کسی که از سوی خداوند به ولایت برگزیده شده عرضه می دارند. چنانکه در روایتی که ازپیامبر اکرم، صلی الله علیه واله، نقل شده آمده است:

امنوا بلیلة القدر، فانه ینزل فیها امرالسنة و ان لذلک ولاة من بعدی علی بن ابی طالب و احدعشر من ولده. (7)

به شب قدر ایمان بیاورید همانا دراین شب امور یک سال (همه آنچه دریک سال واقع می شود) نازل می گردد وبرای این موضوع پس از من پیشوایانی وجود دارند که عبارتند از:علی بن ابی طالب و یازده تن از نوادگان او.

بنابراین، ماه مبارک رمضان که شب مقدس قدر را در خود جای داده است فرصت مناسبی است برای توجه دادن مردمان به جایگاه برجسته حجتهای الهی،علیهم السلام، به طور عام، و امام عصر و حجت زمان، علیهم السلام،به طور خاص، در عالم هستی ویادآوری وظیفه ای که آنان نسبت به این واسطه های فیض خداوندی دارند.

مرحوم مجلسی، قدس سره، دربیان اعمال ماه مبارک رمضان می گوید:

از جمله وظایفی که در هر شب (ماه رمضان) مقرر شده این است که بنده در آغاز هر دعای نیکو و در پایان هرعمل پسندیده آن کس را که جانشین خداوند، جل جلاله، در میان بندگان وسرزمینهای او می داند، یاد کند; زیراآن جانشین عهده دار همه نیازمندیهای روزه دار است; از خوراکی وآشامیدنی او گرفته تا همه آنچه که اودر نظر دارد; یعنی همه اسباب ووسایلی که در اختیار جانشین پروردگار بزرگ (رب الارباب) است.همچنین هر روزه دار وظیفه دارد که آن جانشین خدا را، به آنچه که شایسته مانند اوست، دعا کند; ومعتقد باشد که خداوند، جل جلاله، وجانشین او بر او منت گذاشته اند که چنین جایگاه و منزلتی را به اوبخشیده اند. (8)

مرحوم مجلسی پس از این عبارت روایتی را از «ابن ابی قره » نقل می کند که در آن به نقل از صالحین،علیهم السلام، چنین آمده است:

در شب بیست و سوم ماه رمضان،ایستاده و نشسته و در هر حالی که هستی، و همچنین در تمام این ماه و به هر صورت ممکن، بلکه در تمام مدت روزگارت، پس از بزرگداشت نام خدای تعالی و درود و صلوات برپیامبر و خاندان او بگو:

اللهم کن لولیک القائم بامرک،محمدبن الحسن المهدی علیه وعلی آبائه افضل الصلاة والسلام، فی هذه الساعة و فی کل ساعة، ولیا و حافظا و قائدا وناصرا و دلیلا و مؤیدا حتی تسکنه ارضک طوعا و تمتعه فیهاطولا و عرضا....

خداوندا، ولی و برپاکننده امرت،محمد، زاده حسن، مهدی را، که برترین درودها و سلامها بر او و پدرانش باد،در این ساعت و درهمه ساعتها،سرپرست، نگهدار، راهبر، یاور،راهنما و پشتیبان باش تا او را [نه ازسر زور بلکه] به اختیار [مردم] درزمین جایگاه بخشی و او را در درازا وپهنای زمین بهره ور و کامران سازی. (9)

با توجه به آنچه که گذشت برهمه ما لازم است که در فرصت به دست آمده در ماه مبارک رمضان ازیک سو به نقش و جایگاهی که حضرت بقیة الله الاعظم، ارواحنافداه،به عنوان حجت خدا و امام عصر درسراسر جهان هستی و در زندگی همه انسانها دارند، توجه کنیم و آن را بدرستی بشناسیم; و از سویی دیگر به وظیفه و تکلیفی که در برابرآن و جود مقدس که ولی نعمت همه ما و واسطه همه فیوضات الهی هستند بخوبی واقف شویم و بدانیم که همه نعمتها و برکتهای الهی به سبب وجود ایشان بر ما جاری شده و بنابراین بی توجهی و غفلت نسبت به آن حضرت، ناسپاسی وقدرناشناسی بزرگی است که خداوند بسادگی از آن نخواهدگذشت.

2. انتظار و آمادگی برای ظهوردولت کریمه اهل بیت، علیهم السلام
در تعدادی از دعاهایی که در ماه مبارک رمضان وارده شده موضوع انتظار و آمادگی برای ظهور موردتوجه قرار گرفته که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم:

1-2 دعای افتتاح
یکی ازدعاهایی که خواندن آن در هر شب ماه رمضان سفارش شده، دعای افتتاح است. نکته قابل توجه در مورددعای مذکور این است که بیش از یک سوم آن به دعا برای گشایش وپیروزی قائم ال محمد، علیه السلام;درخواست ظهور دولت کریمه اهل بیت، علیهم السلام; و نجوای عاشقانه در فراغ ولی زمان و شکایت از غیبت و دوری او، اختصاص دارد.

در قسمتی از دعای افتتاح چنین می خوانیم:

اللهم و صل علی ولی امرک القائم المؤمل والعدل المنتظر وحفه بملائکتک المقربین و ایده بروح القدس یا رب العالمین;اللهم اجعله الداعی الی کتابک والقائم بدینک استخلفه فی الارض کما استخلفت الذین من قبله...

خدایا! بر ولی امرت، آن قیام کننده مورد آرزو و آن عدالت مورد انتظاردرود فرست و او را با فرشتگان مقربت در برگیر و با روح القدس یاری کن; ای پروردگار جهانیان. خدایا، او رافراخواننده به سوی کتابت وبرپاکننده دینت قرار ده و او را برروی زمین جانشین قرار ده، چنانکه کسانی را که پیش از او بودند جانشین قرار دادی...

و باز در همین دعا می خوانیم:

اللهم انا نرغب الیک فی دولة کریمة تعزبها الاسلام و اهله وتذل بها النفاق و اهله و تجعلنافیها من الدعاة الی طاعتک و القادة الی سبیلک و ترزقنا بها کرامة الدنیا و الاخرة... (10)

خدایا ما براستی آرزو داریم از تودولت بزرگمنشی را که به واسطه آن اسلام و اهل آن را عزیز گردانی و نفاق و اهل آن را خوار و ذلیل گردانی. و درآن دولت ما را از جمله کسانی قراردهی که به سوی طاعت تو فرامی خوانند و به راه تو راهبری می کنند. به واسطه آن دولت کرامت و بزرگواری را در دنیا و آخرت روزی ما قرار ده...

گفتنی است که این بخش از دعای افتتاح در دعای مفصلی که از امام صادق، علیه السلام، در هنگام دخول ماه مبارک رمضان وارد شده نیزآمده است. (11)

2-2 دعای حج
یکی دیگر از دعاهای ماه مبارک رمضان که مضمون انتظار وآمادگی برای ظهور در آن موج می زند دعایی است که مرحوم شیخ عباس قمی، قدس سره، در «مفاتیح الجنان » از آن به عنوان «دعای حج »یاد کرده است.

مرحوم کلینی، قدس سره، این دعا را از امام جعفر صادق،علیه السلام، نقل کرده و خواندن آن در همه ایام مبارک رمضان توصیه نموده است. در بخشی از این دعاچنین می خوانیم:

و اسئلک ان تجعل وفاتی قتلافی سبیلک تحت رایة نبیک مع اولیائک و اسئلک ان تقتل بی اعدائک و اعداء رسولک ... (12)

و از تو می خواهم که مرگ مراکشته شدن در راه خودت، زیر پرچم پیامبرت و همراه با بندگان خاص خود، قرار دهی، و از تو می خواهم که دشمنانت و دشمنان پیامبرت را به دست من نابود سازی...

چنانکه برخی مفسران کتاب «الکافی » گفته اند مراد از پرچم پیامبر، صلی الله علیه واله، در این دعاهمان پرچمی است که در حال حاضر در اختیار حضرت قائم،علیه السلام، است. این احتمال هم وجود دارد که چون پرچم پیامبر وپرچم قائم هر دو در حق بودن مشترکند از پرچم قائم به عنوان پرچم پیامبر یاد شده است. (13)

دعاهای دیگری نیز در این ماه وجود دارد که در آنها به نوعی به موضوع انتظار و آرزوی برپایی دولت کریمه اهل بیت، علیهم السلام،اشاره شده است. دولتی که در پناه آن همه فقرا بی نیاز می گردند، همه گرسنگان سیر می شوند; همه برهنگان پوشیده می شوند; همه بدهکاریها ادا می گردد; از همه گرفتاران رفع گرفتاری می شود وبالاخره همه امور مسلمانان اصلاح می گردد. امیدواریم که در فرصت دیگری بتوانیم با تفصیل بیشتری به بررسی این دعاها بپردازیم.

در پایان یادآوری می کنیم که یکی از نشانه های اصلی ظهور; یعنی ندای آسمانی نیز در ماه رمضان رخ می دهد. چنانکه در روایتی که از امام باقر، علیه السلام، نقل شده آمده است:

آن ندای آسمانی برنخواهد خاست مگر در ماه رمضان که ماه خداست. آن ندا از جبرییل است که خطاب به مردم سرداده می شود و نام قائم را در همه جا طنین انداز می سازد، تا آنجا که همه ساکنان زمین از شرق تا به غرب، آن ندا را خواهند شنید. از وحشت شنیدن آن ندا هرکس که در خواب فرورفته بیدار می شود و هر کس برپا ایستاده ناچار به نشستن می شود و هرکس برزمین نشسته، بناگاه از جای برمی خیزد. پس رحمت الهی برکسی باد که این ندا را بشنود و به آن پاسخ گوید. (14)

امید که خداوند به همه ما توفیق دهد که آن ندای آسمانی را درک کنیم و آن را چنانکه شایسته است پاسخ گوییم و در خیل یاران حضرت مهدی، علیه السلام، درآییم.ان شاءالله

پی نوشتها:

1. برگرفته از خطبه شعبانیه رسول اکرم،صلی الله علیه واله، ر.ک: المجلسی،محمدباقر، بحارالانوار، ج 93، ص 356. به نقل از: الصدوق، محمدبن علی بن الحسین،عیون احبارالرضا، علیه السلام، ج 1، ص 295.

2. ر.ک: سوره قدر (97)، آیه 3.

3 و 4. برگرفته از خطبه شعبانیه رسول اکرم، صلی الله علیه واله، ر.ک: المجلسی،محمدباقر، همان، ص 356 - 357.

5. ر.ک: قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان،زیارت جامعه کبیره، به نقل از: الصدوق،محمدبن علی بن الحسین، همان.

6. ر.ک: قمی،شیخ عباس، همان، زیارت مطلقه امام حسین، علیه السلام، زیارت اول،به نقل از: الکلینی، محمدبن یعقوب، الکافی.

7. الکلینی، محمدبن یعقوب، همان، ج 1، ص 533، ح 12; المنیر، محمدبن محمدبن النعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 345 - 346.

8. المجلسی، محمدباقر، همان، ج 94، ص 348- 349، به نقل از: ابن طاووس، السیدعلی،اقبال الاعمال، ص 86.

9. همان، ص 349; همچنین ر.ک: الکلینی،محمدبن یعقوب، همان، ج 4، کتاب الصیام،باب فی لیلة القدر، ص 162، ج 4. مرحوم کلینی این روایت را به نقل از محمدبن عیسی و او نیز با اسناد خود از صالحین،علیهم السلام، نقل کرده است. در این روایت دعای مزبور به این صورت آمده است:«اللهم کن لولیک فلان بن فلان فی هذه الساعة و فی کل ساعة ولیا و حافظا وناصرا و دلیلا و قاعدا و عونا [عینا] حتی تسکنه ارضک طوعا و تمتعه فیها طویلا».

10. قمی، شیخ عباس، همان.

11. ر.ک: المجلسی، محمدباقر، همان، ج 94،ص 332

12. الکلینی، محمدبن یعقوب، همان، ج 4،کتاب الصیام، باب مایقال فی مستقبل شهررمضان، ص 74، ح 6; همچنین ر.ک: قمی،شیخ عباس، مفاتیح الجنان.

13. ر.ک: همان

14. النعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص 245.

 

منبع : مجله  موعود  آذر و دی 1378، شماره 17 / نویسنده : ابراهیم شفیعی سروستانی