انا انزلناه فی لیله القدر مبارکه انا کنا منزلین فیهایفرق کل امر حکیم » - (سوره دخان، آیات 3 و 4)

ما قرآن را در شبی مبارک فرستادیم، زیرا همواره هشدار دهنده وانذار کننده بوده ایم. در آن شب مبارک هر امری طبق حکمت خداوندتنظیم می شود.

مبارکه: مبارک از ماده برکت است. یعنی بسیار سودمند و جاویدان که از رحمت گسترده الهی برگرفته شده. برکت به معنای افزونی وفراخی و زیادی نعمت و روزی نیز گویند. در آیه می خوانیم: «ولو ان اهل القری آمنوا واتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماءوالارض » اگر مردم قریه ها (شهرها) ایمان آورده و تقوا پیشه خودمی ساختند، بی گمان، از آسمان و زمین بر آنها درهای برکت وافزونی می گشودیم.

شب قدر که در آن قرآن نازل شده، مبدا تمام خیرات و برکات وسرچشمه نیکی ها و خوبی ها است. شبی است که مقدرات جهان بشریت بانزول قرآن در آن استحکام می پذیرد و مشخص می گردد.

از کجا بدانیم که «لیله مبارکه » همان شب قدر است؟

در سوره بقره آیه 185 می خوانیم: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن » ماه رمضان که قرآن در آن نازل شد. و در سوره قدر نیزمی خوانیم: «انا انزلناه فی لیله القدر» ما آن را در شب قدرنازل کردیم. بنابراین قطعا شب قدر در ماه رمضان است و قطعاقرآن در این شب نازل شده است.

ولی شب قدر کدام شب از شبهای ماه مبارک رمضان است؟ از قرآن چنین چیزی مشخص نشده و در احادیث معصومین علیهم السلام نیز اشاره به سه مورد یا بیش از آن شده است، ولی ظن بیشتر این است که دردهه آخر ماه رمضان باشد و احتمال بیشتر همان سه شب نوزده وبیست و یکم و بیست وسوم ماه است. ولی به هر حال بهتر این است که انسان هر شب ماه مبارک را به احتمال این که شب قدر باشد، به عبادت و قرائت قرآن و دعا و نیایش بگذراند و این منحصر نباشد به احیای سه یا چهار شب هرچند اکتفای به آن نیزبسیار ارزنده است.

نزول قرآن:
آنچه از قرآن استفاده می شود، نزول قرآن بر دو گونه است: 1نزول دفعی و کلی 2 نزول تدریجی. نزول دفعی یعنی قرآن بطورکامل در شب قدر بر قلب رسول اکرم(ص) و نزول تدریجی عبارت ازنزول قرآن در مدت بیست وسه سال (دوران دعوت) به تدریج و به مناسبت ها و طبق رویدادها.

انا کنا منذرین: ما پیوسته انذار کننده بوده ایم. خداوندمی خواهد بفرماید که انذار و هشدار منحصر به قرآن و اسلام نمی باشد زیرا هشدارهای الهی در طول تاریخ بوده و این سنت جاوید پروردگار است که از طریق انبیا و رسل ادامه داشته وپیامبران، ملت ها و امت ها را از نافرمانی و عصیان پروردگاربرحذر داشته و انذار نموده اند.

یفرق: فرق یعنی جدا کردن و فصل چیزی از چیز دیگر تا متمایز ومشخص شوند و در مقابل آن «احکام » است. پس امر حکیم امری است که الفاظش از یکدیگر متمایز نباشند.

نزول و انزال: در آیاتی که بحث از نزول دفعی و جمعی قرآن درشب قدر یا در ماه رمضان است، عبارت «انزال » آمده و معنایش همان نزول دفعی و تفصیلی در یک جاست.

و در مواردی که بحث از نزول تدریجی به میان آمده، عبارت «تنزیل » ذکر شده است.

در تفسیر علی بن ابراهیم از امام کاظم(ع) نقل شده که در تفسیرآیه «انا انزلناه فی لیله مبارکه » فرمود:

«هی لیله القدر انزل الله عزوجل القرآن فیها الی البیت المعمور جمله واحده ثم نزل من البیت المعمور علی رسول الله فی طول عشرین سنه » لیله مبارکه همان شب قدر است که خداوند قرآن را در آن شب بر «بیت معمور» یک جا نازل کرد سپس از بیت معمور در طول بیست سال بر رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شد.

مقصود از بیت معمور چیست؟ مطالب زیادی ذکر شده که جای آن اینجا نیست، ممکن است جایی محاذی خانه خدا باشد یا مقصود خودکعبه باشد. به هر حال هر جا باشد، قطعا مد نظر حضرت بوده وپیامبر بدون شک در جریان امر قرار گرفته است.

ضمنا ملاحظه می شود که در این روایت برای نزول دفعی عبارت «انزل » آورده و در مورد تدریجی عبارت «نزل » به کار برده شده.

محمد بن مسلم از حمران روایت کرده که از امام باقر علیه السلام درباره این آیه می پرسد. امام می فرماید: «آری! منظور شب قدراست که هر سال در دهه آخر ماه رمضان تکرار می شود». در موردآیه فیها یفرق کل امر حکیم می فرماید: «در شب قدر از هر سال،تمام امور آن سال که باید تا سال بعد جریان داشته باشد و رخ بدهد، چه امر خیر و چه امر شر، چه فرمانبری مردم و چه عصیان وتمرد آنان، چه مولودهایی که به دنیا می آیند و چه اجل هایی که فرا می رسد، چه رزق و روزی ها و چه هر امر دیگری که تقدیرمی شود.

پس هر چه در آن شب برای آن سال تقدیر شود، همان قضای حتمی است ولی در عین حال مشیت خداوند در آن تصرف خواهد داشت.»

فرا رسیدن ماه مبارک رمضان را به عموم مسلمین بویژه شیعیان تبریک و تهنیت عرض می کنیم و امیدواریم مومنین هرچه بیشترتوفیق دعا و عبادت و تلاوت قرآن کریم و اعمال خیر و اطعام وانفاق پیدا کنند و مورد قبول درگاه الهی قرار گیرد. آمین رب العالمین.

مجله  پاسدار اسلام  آذر 1378، شماره 216