شرافت شب قدر
در بزرگی و شرافت شب قدر همین بس که طبق آیه اول سوره قدر، قرآن کریم در این شب نازل و شب قدر، از هزار ماه برتر و بالاتر شمرده شده است. در چنین شبی است که ملائکه رحمت به رهبری بزرگ فرشتگان از هر سو فرود می آیند. رحمت و برکات و سلام و تحیّات در این شب مقدس از شام گاه تا بامداد برای خلق خدا تداوم دارد. و بندگان جویای محبت، سر برآستان دوست می نهند و با او به نجوا می نشینند.

قدر چیست؟
همه مسلمانان در این عقیده اتفاق نظر دارند که خدای متعال در شب قدر، حوادث و سرنوشت انسان ها را تا سال آینده مقدر و مشخص می کند. خداوند در توصیف این شب مبارک می فرماید: «در آن شب مبارک، هر حادثه و کاری که باید واقع شود، بر اساس حکمت از یک دیگر مجزا و مشخص می شود و هر کدام در ظرف زمان و مکان معلومی به وقوع می پیوندد».

بهانه های زمزمه
در شب های قدر، بهانه های زمزمه مهیاست. قرار است در این شب ها فرشته بر فرش زمین فرود آیند، زمین، حادثه گاه بزرگی باشد، روح الامین بیاید و جبرئیل چتربال هایش را بر شب قدر بگشاید. قرار است در این شب ها آسمان بارانی از آیه بباراند و قرآن بر جان های مستعد نازل شود. دراین شب ها، درهای جهنم بسته است، شیطان شیون می کند و بر دست و پایش سلسله زده اند. برای ره پویای حق، شب قدر فرصت ویژه ای است تا با دعا و نیایش، به سوی یار بشتابند و دل را صفای بیش تری بخشند.

موعد عروج
دل که هوای پرواز کند، چشم ها که بهانه باریدن بگیرند، زبان که زمزمه نیایش کند، دست ها که تشنه قنوت دعا شوند، نسیم رحمت ربانی که وزیدن گیرد، ابرهای فاصله که کنار روند و روح آسمانی انسان که سبز شود، شب قدر فرا می رسد. در این شب ها، فرشتگان آسمانی برای نیایش گران زمینی بال می گسترانند و دل، هوای عرش می کند. شب قدر، هنگامه شکفتن و رنگ و بوی خدایی گرفتن است. شب قدر، فرصت خلوت انس، قنوت سبز، پرواز بر فراز گلدسته های مساجد، آسمانی شدن و به خدا پیوستن است. شب قدر، بهانه ای است تا حنجره ات را در زلال تلاوتِ فرقان تطهیر کنی، در آسمان نیایش، اوج بگیری و زنگارهای دل را در شط «جوشن کبیر» شست وشو دهی.

هنگامه دیدار
شب قدر ،فرصتی است برای دل که در چشمه زلال بندگی تطهیر شود، برای قلب که با یاد حضرت دوست صفا گیرد، برای نفس که با کمند تقوا مهار شود و برای فکر که به غیر معشوق نیندیشد. شب قدر، هنگامه دیدار با معبود است و گاه یاد. گاه حضور است در همیشه نور. فرصت شادمانی تن است و طراوت جان. شب قدر، فصل شکفتن است و ذکر گفتن، فصل جوانه زدن است و جوان شدن و فصل بهاری شدن است و جاری شدن. شب قدر، زمان دعا و دعوت است و اعطای رحمت.

شب قدر، بهار جان است و طراوت ایمان، در این شب، دل از عطش دیدارْ بی تاب است و جان از چشمه سار نیایش سیراب و بیاییم خود را در جاری زلال رمضان، شست وشو دهیم و در شب های قدر، جام جانمان را از شراب معرفت لبریز کنیم و به ضیافت سفره خانه حضرت حق برویم.

شب قدر را قدر بدانیم
اینک، شب قدر در چند قدمی ماست؛ شبی برتر ازهزارماه؛ شبی که قرآن بر سفره جان ما گذاشته می شود؛ شبی که آسمانیان مهمان زمین هستند؛ شبی که هر که ادراکش کند، از همه شب ها و تاریکی های درون خویش می رهد. این شب ها را قدر بدانیم، و گرنه «بی قدر» می مانیم و فرصت زمزمه را از دست می دهیم. بیایید لحظه های شریف این شب ها را دریابیم.

فرصت خلوت
لحظات سرشار از برکات و معنویات شب قدر، بسیار دوست داشتنی و فرصتِ خلوت با خویش و خداست. شب قدر، موعد امتحان اخلاص است، فرصتی است تا دفتر دل را بگشایی و کتاب عمل را بازخوانی کنی.

اینک سر سفره ضیافت الهی نشسته ای. لحظه های پربرکت، نیایش های پرمعنویت، جلسات دعا و نماز و تلاوت، حالات پرجذبه انس با قرآن و مفاتیح، تهجد و اشک های نیمه شب، همه و همه از برکات آسمانیِ «شب قدر» است و تو را فراخوانده اند تا به قدر تشنگی، از این چشمه رحمت بنوشی و از جانْ جامه تقوا بپوشی و در راه بندگی خدا بکوشی. اینک که آمده ای و مهمانِ این بزم حضوری، وقت تنگ و مجال گذرا را مغتنم بشمار.

شب قدر در نگاه علامه طباطبایی رحمه الله
مرحوم علامه طباطبایی رحمه الله درباره شب قدر چنین می فرماید:

«از مجموع آیات استفاده می شود که قرآن کریم در یک شب مبارک در ماه رمضان که همان شب قدر است نازل شده است؛ پس شب قدر در ماه رمضان است. اما این که کدام یک ا شب های ماه رمضان شب قدر است، در قرآن کریم چیزی بر آن دلالت ندارد و تنها از راه اخبار و روایات می توان آن شب، را حدس زد. در بعضی از روایات ائمه اطهار علیهم السلام شب قدر مردد بین نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان است، در برخی دیگر مردد بین شب بیست و یکم و بیست و سوم و در روایات دیگری، متعین در شب بیست و سوم است».

سلام و امنیت در شب قدر
یکی از ویژگی های شب قدر، سلام و امنیت است. قرآن کریم در بیان این ویژگی شب قدر می فرماید: «در آن شب تا هنگامه صبح، سلام و درود است». کلمه سلام و سلامت، به معنای عاری بودن از آفات ظاهری و باطنی است و جمله سلامٌ هِیَ در سوره قدر، اشاره به این مطلب دارد که عنایت الهی به این تعلق گرفته که رحمتش شامل همه بندگانی شود که به سوی او روی می آورند و نیز به این که در شب قدر باب عذابش بسته باشد؛ به این معنا که عذاب جدیدی نفرستد».

البته بعضی از مفسران گفته اند: «مراد از کلمه سلام این است که در شب قدر، ملائکه از هرمؤمن مشغول به عبادت که بگذرند، بر او سلام می دهند».

میعاد با خد
شب های قدر اوج معنویت رمضان است. شب هایی است که زندگی مؤمن در آن سراسر رنگ خدایی می گیرد. پهنه ای است که روزه دار برآن می ایستد و به همه چیز جز حق پشت می کند و در خلوت پر راز شبانه و در پیشگاه خدا، همه چیز و حتی خود را به فراموشی می سپارد، از تعلقات زمینی دل می برد و با آسمان پیوند می خورد. قدر، میعاد انسان با خداست، شب رنگ باختن جسم است و حکومت روح، شب حقارت ماده و عظمت معناست، شب تجلی معنویت دین و آسمانی شدن زمین است. شب همگانی سراسر وجود مؤمن با ژرفای فطرت الهی اوست، شب همسایگی انسان با فرشتگان و شب باران مهر و رحمت حق بر روزه داران خداجوست آن شب، شب تقدیر الهی است.

فرصت توبه
شب قدر، فرصت آموزش و توبه و بازگشت به سوی خداست. چه نیکوست که در شب قدر، سراسر شب را بیدار ماند و در نماز و عبادت کوشید و نیازها را به پیش گاه خدا عرضه داشت و از او رحمت و آمرزش طلبید. محروم کسی است که از فیض این شب ها محروم بماند؛ چرا که اوج و تجلی همه سازندگی هایِ فریضه انسان ساز روزه را باید در شب قدر دید و در شب قدر به کمال رساند.

شب قدر در بیان امام خمینی رحمه الله
یکی از وجوه بسیار بارز شخصیت حضرت امام خمینی رحمه الله روح تعبد و تقوا بود. ایشان که در سخنانشان همیشه توجه به خدا و دعوت به اطاعت و عبادت خدا موج می زد، درباره ماه رمضان و شب قدر چنین می فرمودند: «در این ماه فرق داشته باشیم با سایر ماه ها و دنبال این باشیم که ان شاءاللّه «لیلة القدر» را دریابیم [و] برکات لیلة القدر را که درآن نازل شده است. همه سعادت عالم در آن شب نازل شده است و از این جهت از همه شب های عالم بالاتر است».

برآستان شب قدر
در چشمه فیض فرخنده رمضان جان شسته ایم و اکنون از برکت سبحانی این ماه روشن تقدیس، در آستان آسمانیِ «شب قدر» ایستاده ایم؛ شب احیای جان و شکوفایی دل.

الهی! مبادا که ما را در مجلس شکوه رمضانیان، اجازه ورود ندهی و از حضور روحانی «قدر» بی نصیبمان گذاری. الهی! حال که در پیشگاه جبروتی قدر ایستاده ایم، مناجات ما بشنو و نیازمان برآور: «خدایا! مرا به خجستگی های سپیده دمان این روز آگاه کن و دلم را به فروغ روشنایی هایش روشنابخش و تمام جوارح مرا به پیروی از آن بدار، به روشنایی ات ای نوربخش دل های عارفان».

شب نیایش
شب قدر منزلگه خواهش و نیایش است که مشتاقان بر درگاه دوست به رازگویی می نشینند. الهی! در این شب، ما و نعمت های بی کرانه ات، ما و عنایت بی حسابت. الهی! در این شب آن چه از زشت کاری در صحیفه کردار ماست، به مهربانی ات ببخش و ما را توان آن ده که از این پس، پای در راه تو نهیم وسر بر آستان کبریایی تو فرود آوریم. یاری مان کن تا آن باشیم که تو می طلبی و آن کنیم که تو دوست دار آنی. الهی! پاداش ما را در این شب از سرِ مهرورزی افزون کن و ما را آن خجستگی بخش که جز تو نخواهیم و جز راه تو نپوییم و جز نام مهربان تو بر زبان نرانیم.

شب وصل و سپیده
شب وصل است و طی شد نامه هجر
سلامٌ فیه حتی مَطلعِ الفجر
حافظ

سلام ای شب آفتابی محض، شب روشن تقدیرهای خوب، شب آسمانی جان نیایش گران، شب شکوه روح پاکان و نیکان. سلام ای شب سپیده و سلام و سحر. سلام بر قدر و بر رمضان. خدایا، ما خداگویانیم و رمضانیانیم که روی بر جانب کبریای تو داریم. معبودا، این شب قدر است که ما را به آن سفارش کرده ای و این ماییم که در این شب، حاجت جان پیش شوکت تو می آوریم و خواستاران اجابت از پیش گاه توایم. خداوندا، در شب قدر، خرسندیِ خود را روزیِ ما گردان و «درهای بهشت را به روی ما بگشا و در دوزخ را به رویمان فروبند و در تلاوت قرآن یاوری کن، ای فرود آورنده آرامشِ روان بر دل های مؤمنان».

شب پاداش
الهی، امشب که لیلة القدر است، ما را توان ده که نیایش گران راستین تو باشیم و به آیین راستان درسرای عبادت و اطاعت تو مقام کنیم. ما را سزاواری آن ده تا مناجاتیان صادق و ربناگویان عاشق تو باشیم و با دل پاک و جان مشتاق، نام مهربان تو را آواز کنیم.

محبوب من، ای نامور به نیکی و مهرپیشگی درشب قدر، زاری و اشک ندامت ما ببین و با چشم عنایت بر ما بنگر و حاجتمان را جامه اجابت بپوشان. الهی، آینه دار مهربانی توییم در شب پاداش، در شب قدر. خداوندا، در این شب مارا نیکی و رستگاری نصیب ساز و از صفحه دل و جانمان زنگارهای وسوسه را محو کن. «خدایا، عمر مرا در راه اطاعت بسیار کن و در روزی ام گشایش آور و تنم را سالم بدار و حاجاتم روا کن و نام مرا از صحیفه تیره روزان به درآور.»

توجه پیامبر علیه السلام به شب بیست و سوم
در این که شب قدر در ماه مبارک رمضان است، تردیدی نیست، ولی در این که کدام یک از شب های ماه رمضان است، نظرهای مختلفی نقل شده است. در برخی از روایات، به دهه آخر ماه رمضان به خصوص شب های بیست و یکم یا بیست و سوم اشاره شده است، چنان که پیامبر صلی الله علیه و آله در دهه آخرماه مبارک رمضان، تمام شب ها را به شب زنده داری و عبادت می پرداخت. هنگامی که شب بیست و سوم فرا می رسید، ایشان اهل بیت خود را بیدار نگه می داشت و به صورت هر کدام که خواب بر او غلبه می کرد، آب می پاشید و برای این که خوابشان نبرد، شب هنگام غذای کم تری به آنان می داد و می فرمود: «محروم کسی است که از خیر این شب بی بهره بماند». امام صادق علیه السلام می فرماید: «تقدیر مقدرات در شب نوزدهم، استواری آن در شب بیست و یکم و امضا در شب بیست و سوم ماه رمضان است».

طلب علم در شب قدر
بالاترین عبادت در شب های قدر، طلب علم و یادگیری احکام خدا و اصول و فروع دین خدا اوست؛ زیرا علم به معارف الهی باعث می شود که انسان در عرصه های مختلف زندگی نلغزد. بسیاری از بزرگان دین توفیق خود را در بزرگ داشت این شب ها می دانند، چنان که نگارش کتاب دعای با ارزشی مثل جواهر الکلام و المیزان در شب های مبارک قدر به پایان رسیده است.

شب تقدیر
در شب قدر، تعیین مقدرات برای انسان ها با حفظ آزادی و اختیار آن ها صورت می گیرد؛ یعنی تقدیر الهی به وسیله فرشتگان و بر اساس شایستگی ها و لیاقت های افراد و میزان ایمان و تقوا و پاکی نیت و اعمال آن هاست؛ پس برای هر کس چیزی مقدر می شود که لایقش بوده و زمینه هایش از ناحیه خود او فراهم شده است.

مبدأ تحول و کمال
سلام بر لیلة القدر، شب نور و رحمت، شب نزول قرآن و مَطْلَع خیرات و سعادت که منشأ زندگی نوین و مبدأ تحول و کمال انسان هاست. خداوندا، امشب به کرامت بی کرانه ات سوگندت می دهیم که آواز نیاز ما بشنوی و حاجت ما را برآوری و چشم عنایت از ما مگیری که روی خواهش به جانب تو داریم و از غیر تو برکناریم. «... پروردگارا، آن چه از آمرزش وعده فرموده ای، وفا کن و مهرورزی خود را بر من تمام نما که من بنده مسکین و تهیدست توام. خدایا، مرا از فراموش کاران یادت مخواه و از اجابتت نومید مگردان که تویی شنوای دعای های ما».

دربارگاه شب قدر
ای یار ناگزیر که دل در هوای توست
جان نیز اگر قبول کنی هم برای توست
غوغای عارفان و تمنای عاشقان
حرص بهشت نیست که شوق لقای توست
گر ما مقصریم تو بسیار رحمتی
عذری که می رود به امید وفای توست
سعدی

خدایا، اینک که در بارگاه روشن شب قدر نشسته ایم، خواستار آنیم که نام ما را در صحیفه دوست دارانت بنگاری و ما را بر پاکی و نیکویی یاور باشی.

مجله  گلبرگ  آبان 1382، شماره 44 / نویسنده : عبداللطیف نظری