سیزدهم رجب در کعبه فرزندی از تبار صالحان چشم به جهان گشود تا آینه تمام نمای صفات حق در میان پیروانش باشد. والامقامی که سال های متوالی با شجاعت و ایثار خویش توطئه های مشرکان را پوچ و واهی ساخت و در جنگ های گوناگون با کافران پیشگام بود. حضرت علی(ع) به عنوان اسوه کاملی از سجایای اخلاقی، مصداق عینی و نمونه ای کامل از اخلاق سیاسی، خانوادگی، فردی و اجتماعی بود و تمام جلوه های اخلاقی را در اوج کمال خود به فعلیت رساند و عینیت بخشید. بزرگمردی که در اوج صلابت، مهربان‌ترین یاور مظلومان عصر خویش بود و چونان پدری دلسوز یاریشان می‌کرد و از این روست که فرخنده زادروز امام اول شیعیان امیرمومنان علی(ع)، شایسته‌ترین روز برای بزرگداشت مقام پدر و پاسداشت زحمات آنان است.

بهره گیری از آموزه های امام علی(ع) در زندگی و عدالت محوری موضوعی است که پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز میلاد نخستین پیشوای شیعیان به گفت وگو با حجت الاسلام «مهدی رمضانی» استاد حوزه علمیه، محقق و پژوهشگر امور فرهنگی پرداخته است. در ادامه متن گفت وگو را می خوانیم.

** ایرنا: عدالت گریزی صاحبان قدرت و وابستگان‌ آنان، یکی از ویژگی‌های جامعه در عهد امام علی(ع ) بود، این مسأله از چه موضوعی نشأت می گرفت؟

*** حجت الاسلام رمضانی: امتیاز ویژه ای که‌ نخستین پیشوای شیعیان در نظر بسیاری از اندیشمندان و صاحب نظران دارند این اسـت کـه در ارتباط با هـر ۲ جنبه‌ اندیشه‌ و عمل امـام (ع)، منابع و مآخذ علمی‌ وجود دارد. از جمله‌ کتاب‌ گهربار و ارزشمند نهـج البلاغـه بـه عـنوان‌ اثـر مکتوب، خود منبع موثقی در نمایاندن افکار و سـیره عملـی این امام همام است، این الگوها و راهکارهای ارایه شده، از وجود انسانی برآمده‌ کـه در مقام انسان کامل‌ و عبد خالص خدای متعال بود.

از زمان خلیفه دوم، شیوه تقسیم غنایم‌ و بیت‌ المال‌ بر پایه برتری قریش بر غیر قریش، مهاجر بر انصار و عرب بر عجم استوار بود. نکته ای که امام علی(ع) بر آن پای می فشارد، مصادره اموال نامشروع و غیرقانونی بود کـه در این میان برخی از افرادی که‌ در زمان خلیفه دوم به مقامی رسیده بودند، بـه تکاپو افتادند و از امام(ع) خواستند کـه گذشته را نادیده انگارد و از مصادره اموالی که در زمان خلفا برای آنان فراهم آمده است، درگذرد. آنها به صراحت اعلام داشتند «ما امروز به شرطی با تو بیعت می کنیم که اموالی را کـه بـه دسـت آورده ایم، برای ما بگذاری.» یکی دیگر از عوامل مخالفت بـا امام علی(ع)، اجرای دقیق حدود الهی بـه دسـت او بود. شواهد نشان می دهد که بر اثر سیاست‌ های‌ نادرست خلفای پیشین، برخـی چنـین پنداشـتند کـه خلیفـه اسلامی می تواند به صلاحدید خود حدود الهی را تعطیل کند یا در اجرای آن مدیریت بحران و وضعیت های اضطراری از حق افراد خاصی درگـذرد، چنانچه کـه‌ عثمان‌ از قصاص فرزنـد خلیفه دوم خودداری‌ ورزید.

** ایرنا: بحران های سیاسی و اجتماعی‌ در حکومت‌ حضرت‌ علی(ع) چه مسایلی بودند؟

***حجت الاسلام رمضانی: مدت امامت حضرت‌ علی(ع) یکی از دوران هـای بحران زا در تاریخ صدر اسـلام بـه شـمار مـی رفت کـه‌ در آن سه نبرد جدی داخلی و شورش ها و عصیان های متعددی روی داد. دفع خطرهای امنیتی و نظامی این شورش ها و موفقیـت در اداره کردن آنها، نیازمند مدیریت بحران قاطعانه و مدبرانه ای بود که‌ ایشان با قدرت تمام و بدون هیچ مسـامحه ای وارد عمل شد و جامعه را از عوامـل بحـران زا، پاکسازی کرد و امنیت و نظم عمومی و اجتماعی را در سرزمین های اسلامی برقرار ساخت و این امر در حکومـت حضرت علی(ع) تا حدود زیادی محقق شـد. شرایط حساس زمانی این دوران، حضرت علی(ع) را ناچار ساخت تا علیه‌ ناکثین، قاسطین و مارقین که در درون‌ سرزمین‌ های اسلامی، دست به سـلاح بـرده بودند، وارد عمـل شـود و بـا این گروه ها که بیشتر آنها هم مسلمان بودند، برخورد کند. مـدیریت این دسته‌ از بحران‌ها، بـا تمامی‌ معضل‌ها و نبردهای دوران پیامبر(ص) و نیز فتوحات خلفا تفاوت شایان توجهی داشت و از حساسیت خاصی برخوردار بود زیرا این برخوردها، نبرد میان اسلام و کفر یا اسلام و شرک نیست، بلکه نـبرد میان ۲ جبهه ای است که هر دو اعتقـاد بـه وحدانیت خدا و نبوت رسول اسلام(ص) دارند اما بر اثر کج فهمی ها و برداشت های ناصحیح از قرآن‌ و بعضی‌ دنیاطلبی ها، به ایجاد اغتشاش و مقابله با امیرمـؤمنین (ع) دست زدند. از این رو جنگ و جهاد در این عـصر، مسأله بسیار حساس و ظریفی اسـت که به مدیریت هوشمندانه ای چون‌ علی‌(ع) نیازمند است و هم نیروهای آماده ای را می طلبد که اهل بـصیرت و تابع امام عادل باشند.

یکی از مهم ترین عوامل مخالفت‌ برخی از افراد و گروه‌ ها با امام علی(ع)، بغض ها و کینه‌ های درونی آنان بود، یعنی همان عاملی که در سـقیفه موجـب کنار گذاشتن‌ امام‌(ع) شد و تا ۲۵ سال‌ پس از آن نـیز نه‌ تنهـا از میان نرفت، بلکـه‌ عمیق‌ تر شده بود.

** ایرنا: جـهل و نادانی به عنوان یکی از مهمترین دلایل مخالفت با امام علی(ع) مطرح می شود، آیا ناآشنایی مردم با آموزه‌های دینی دلیل این موضوع بود؟

*** حجت الاسلام رمضانی: مأنوس نبودن مردم‌ با آموزه های دینی، فقر فرهنگی و تحجر از دلایل مخالفت با امام علی(ع) به شمار می رفت که بخش عمده ای از آن ریشه در سیاست های نادرست خلفای پیشین داشت زیرا هـدف اصلی آنها گسترش جهل‌ و نادانی‌ در میان مردم بود تا جایی که حتی، کتابت و ترویج احادیث پیامبر(ص) را نیز ممنوع کردند. یکی دیگر از عوامل مخالفت بـا امام علی(ع)، اجرای دقیق حدود الهی بـه دست ایشـان بود. امام علی(ع) با روشن کردن دلایل و مواضع خود، پاسـخ‌ گـویی‌ بـه سـؤالات و اشـکالات مخالفان و فتنه گران و همچنین فرستادن برخی از اصحاب برای هدایت و گفت وگـو بـا آنها کوشید تا این افراد را از گمراهی نجات بخشد و به طرف آموزه ها و سنت های الهی رهنمون سازد که در ارتباط با برخی از آنها هیچ‌ کدام‌ از تلاش ها کارگر نیفتاد و پس از کشتار و ایجاد ناامنی در جامعه اسلامی بود که امام(ع) این موضوع را برنتافت و ناگزیر شد با قدرت، فتنه آنها را دفع کند.

** ایرنا: در سیره عملی حضرت علی(ع) چه مواردی مربوط به زندگی فردی و شخصی ایشان است و چه چیزهایی به زندگی اجتماعی و عمومی و جایگاه حکومت در آن دوران بازمی گردد؟

***حجت الاسلام رمضانی: یکی از ابعاد روشن و قابل توجه شخصیت جامع و الهی حضرت علی(ع)، بُعد انسان دوستی، نوع دوستی، مردم داری به صورت عام و توجه ویژه و رسیدگی به طبقات فرودست و تنگدست اجتماعی و معیشتی بود. همچنین نقش آن بزرگوار در همراهی و حمایت از پیامبر اکرم(ص) از آغاز نبوت و رسالت ایشان، در دوران مکه و سپس در دوران مدینه بسیار روشن است که در تاریخ نمونه‌ها و شواهد آن به فراوانی بازگو شده است. در سیره عملی حضرت علی(ع) که بخش عمده ای از آن برای ما به عنوان یکی از سرمایه های بزرگ بر جای مانده، برای زمامداران، مسوولان و کارگزاران و همه افرادی که دارای قدرت و نفوذ کلام در جامعه هستند، الگو است و الزاماتی را پیش پای آنان می گذارد.

** ایرنا: با توجه به جامعه کنونی مسلمانان، الگوگیری از نخستین پیشوای شیعیان تا چه اندازه می تواند راه گشای زندگی شیعیان باشد؟

***حجت الاسلام رمضانی: الگوبرداری از روش های مدیریتی امام علی(ع) به عنوان نخستین پیشوای دین‌ مبین‌ اسـلام، که کارآمدترین روش را در پیش‌ می گرفتند و متصـل‌ بـه عـالم الهی و توحیدی بـودند، امری جدی‌ است‌. اگر حوادث و وقایع تاریخی دوران ائمه معصومین‌(ع) به‌ دقت و با استفاده از روش‌ های‌ علمی‌ مطالعه و بررسی شود، الگوهای‌ متعددی از رفتار وگفتار آنان‌ می توان استخراج کرد؛ الگوهایی اسلامی که امروزه می توانند در مـواجهه با جریان های مشابه کارگشا باشند.